Giáo án Sinh 12 tiết 43: Biến động số lượng cá thể của quần thể sinh vật

Ngày soạn :
Ngày giảng :
Tiết 43: BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ SINH VẬT
I. Mục tiêu
1. Kiến thức
 - Nêu được các hình thức biến động số lượng của quần thể, lấy được ví dụ minh họa
 - Nêu được các nguyên nhân gây nên biến động số lượng cá thể trong quần thể và nguyên nhân quần thể tự điều chỉnh về trạng thái cân bằng
 - Nêu được cách quần thể điều chỉnh số lượng
 - Vận dụng kiến thức của bài học vào giải thích các vấn đề có liên quan trong sản xuất nông nghiệp và bảo vệ môi trường
2. Kỹ năng
 - Rèn kỹ năng phân tích, so sánh, khái quát hóa
 - Rèn kỹ năng vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn
3. Thái độ
 - Giáo dục học sinh lòng yêu thiên nhiên và ý thức bảo vệ môi trường tự nhiên
II. Thiết bị dạy học
- Hình 39.1-3, bảng 39 SGK và 1 số hình ảnh sưu tầm từ Internet.
- Máy chiếu, máy tính và phiếu học tập.
III. Phương pháp
- Dạy học nêu vấn đề kết hợp phương tiện trực quan với hỏi đáp, giảng giải và hoạt động nhóm.
IV. Tiến trình tổ chức bài học
1. Ổn định tổ chức lớp
2. Kiểm tra bài cũ: Kiểm tra 2 học sinh
- Tăng trưởng theo tiềm năng sinh học của quần thể khác với tăng trưởng thực tế như thế nào?
- Mức độ sinh sản, mức độ tử vong, mức độ xuất cư – nhập cư của quần thể người có ảnh hưởng như thế nào tới sự tăng dân số? VD minh họa qua sự tăng dân của người Việt Nam?
3. Bài mới
Hoạt động của thầy và trò
Kiến thức cơ bản
HS: Mục I.1, hình 39.1 SGK
® Thảo luận.
- Thế nào là biến động số lượng cá thể của quần thể? Cho ví dụ.
- Các hình thức biến động số lượng cá thể?
- Tại sao số lượng thỏ và mèo rừng lại tăng, giảm theo chu kì gần giống nhau?
- Thế nào là biến động theo chu kì? Cho ví dụ?
HS: Mục I.2, hình 39.2 SGK
® Thảo luận.
- Tại sao số lượng thỏ lại giảm?
- Thế nào là biến động không theo chu kì? Cho ví dụ minh họa?
- Liên hệ: Trong sản xuất số lượng cá thể giảm mạnh có ảnh hưởng như thế nào? Biện pháp phòng tránh?
(+ Trong tự nhiên ® tiệt trủng.
+ Trong sản xuất ® ảnh hưởng tới kinh tế.
+ BP: phòng bệnh, tạo điều kiện tốt nhất cho vật nuôi khi thời tiết thay đổi).
HS: Mục II.1 và các VD về biến động số lượng theo hoặc không theo chu kì
® Thảo luận, hoàn thành bảng 39 SGK
- Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể là gì?
- Các nhân tố sinh thái thuộc nhóm vô sinh? 
- Tại sao nhân tố sinh thái vô sinh lại thuộc nhóm nhân tố không phụ thuộc mật độ cá thể của quần thể?
- Nhân tố vô sinh nào ảnh hưởng mạnh nhất tới sự biến động số lượng cá thể của quần thể? Tại sao?
- VD về sự thay đổi của nhân tố vô sinh dẫn tới sự biến động số lượng cá thể của quần thể?
- Các nhân tố sinh thái thuộc nhóm hữu sinh? 
- Tại sao nhân tố hữu sinh lại thuộc nhóm nhân tố phụ thuộc mật độ cá thể của quần thể?
- Ý nghĩa của việc nghiên cứu sự biến động số lượng cá thể của quần thể trong bảo vệ, khai thác tài nguyên sinh vật? Cho ví dụ minh họa?
HS: Mục II.2 SGK
- Tại sao trong tự nhiên, quần thể sinh vật luôn có xu hướng điều chỉnh số lượng cá thể ở một mức nhất định?
- VD về sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể?
HS: Mục II.3, hình 39.3 SGK
- Các nhân tố vô sinh và hữu sinh ảnh hưởng như thế nào tới trạng thái cân bằng của quần thẻ? Ví dụ minh họa?
I. Biến động số lượng cá thể
1. Khái niệm	
Biến động số lượng cá thể của quần thể là sự tăng hoặc giảm số lượng cá thể
2. Các hình thức biến động số lượng cá thể
a. Biến động theo chu kì
- Biến động theo chu kì: Biến động xảy ra do những thay đổi mang tính chu kì của điều kiện môi trường
- VD: Biến động số lượng nhỏ thỏ và mèo rừng Canada ...
b. Biến động không theo chu kì
- Biến động không theo chu kì: Biến động xảy ra do những thay đổi bất thường của môi trường hoặc do hoạt động khai thác tài nguyên quá mức của con người.
- VD: Những đợt rét đậm, sương muối ở miền Bắc làm chết nhiều trâu bò ... 
II. Nguyên nhân gây biến động và sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể
1. Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể
a. Do thay đổi của các nhân tố sinh thái vô sinh 
- Nhân tố vô sinh: Khí hậu, thổ nhưỡng, nước ... ® không bị chi phối bởi mật độ cá thể trong quần thể ® nhân tố không phụ thuộc mật độ.
- Khí hậu tác động thường xuyên và rõ rệt nhất. 
- T0 cao hoặc quá thấp ® Động vật chết hàng loạt đặc biệt là động vật biến nhiệt.
- Điều kiện sống không thuận lợi ® giảm sức sinh sản, khả năng thụ tinh, sức sống con non ...
b. Do sự thay đổi các nhân tố sinh thái hữu sinh
- Nhân tố hữu sinh: Sinh vật và mối quan hệ giữa chúng ... luôn bị chi phối bởi mật độ cá thể của quần thể ® nhân tố phụ thuộc mật độ.
- Các nhân tố hữu sinh ảnh hưởng mạnh tới sức sinh sản, sự cạnh tranh ... gây biến đổi mạnh số lượng cá thể của quần thể.
2. Sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể
- Quần thể sống trong môi trường xác định luôn có xu hướng tự điều chỉnh số lượng cá thể ở một mức nhất định bằng cách tăng hoặc giảm số lượng cá thể.
3. Trạng thái cân bằng của quần thể
- Quần thể luôn có xu hướng tự điều chỉnh số lượng về trạng thái cân bằng: Số lượng cá thể ổn định và phù hợp khả năng cung cấp nguồn sống của môi trường
Phiếu học tập - Bảng 39.SGK
Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể
Quần thể
Nguyên nhân gây biến động quần thể
Cáo ở đồng rêu phương bắc
Phụ thuộc số lượng con mồi (chuột Lemmus).
Sâu hại mùa màng
Mùa có khí hậu ấm áp, sâu hại sinh sản nhanh.
Cá cơm vùng biển Peru
Dòng nước nóng làm cá cơm chết hàng loạt.
Chim cu gáy
Phụ thuộc nguồn thức ăn.
Muỗi
Vào thời gian có t0cao, độ ẩm cao, muỗi sinh sản nhiều.
Ếch nhái
Mùa mưa, ếch nhái sinh sản nhanh.
Bò sát ở miền Bắc
Số lượng giảm bất thường khi T0 quá thấp (dưới 80C).
Bò sát, chim nhỏ, gặm nhấm
Số lượng giảm mạnh do lũ lụt bất thường.
Động, thực vật rừng U Minh Thượng
Số lượng giảm mạnh do cháy rừng.
Thỏ ở Australia
Tăng, giảm bất thường do nhiễm Virus gây bệnh u nhầy.
4. Củng cố
- Thế nào là nhân tố sinh thái phụ thuộc, không phụ thộc mật độ? Các nhân tố này có ảnh hưởng như thế nào tới sự biến động số lượng cá thể của quần thể?
Vì sao nói trong tự nhiên, QTSV có xu hướng tự điều chỉnh số lượng cá thể ở mức cân bằng?
5. Dặn dò
- Đọc phần in nghiêng cuối bài. Trả lời câu hỏi và làm bài tập SGK.
- Chuẩn bị nội dung bài 40 “ Quần xã sinh vật và một số đặc trưng của quần xã”. 
Ý kiến của tổ trưởng.