Ôn thi Văn 12: Ai đã đặt tên cho dòng sông

Ai đã đặt tên cho dòng sông
Tác giả 
Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trí thức yêu nước, một chiến sĩ trong phòng trào đấu tranh chống Mĩ - Nguỵ ở Thừa thiên - Huế.
Ông quê gốc ở Quảng Trị nhưng sống và học tập, hoạt động, trưởng thành và gắn bó sâu sắc với Huế. 
Nhà văn chuyên viết về bút kí với đề tài khá rộng lớn. Tác phẩm của ông đã thể hiện những nét riêng của cảnh sắc và con người khắp mọi miền đất nước từ Bắc vào Nam. Nhưng đọng lại ấn tượng sâu sắc nhất đối với độc giả vẫn là những bài viết về Huế, Thuận Hoá, Quảng Trị, Quảng Nam.
- Nét đặc sắc trong phong cách nghệ thuật của Hoàng Phủ Ngọc Tường: Sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với duy tả đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức sâu rộng về nhiều lĩnh vực, lối viết hướng nội, súc tích, mê đắm và tài hoa tạo cho thể loại bút kí một phong cách riêng, đem đến những đóng góp mới cho nền văn xuôi Việt Nam hiện đại
2. Hoàn cảnh sáng tác “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” 
- Viết tại Huế ngày 04/01/1981, in trong tập sách cùng tên (NXB Thuận Hoá 1986)
- Vị trí đoạn trích : Bài kí gồm 3 phần, đoạn trích gồm phần thứ nhất và đoạn kết (phần này tập trung nói về cảnh quan thiên nhiên sông Hương, tuy nhiên phần nào cũng cho độc giả thấy được sự gắn bó của con sông với lịch sử và văn hoá của xứ Huế, của đất nước. Đoạn trích cũng thể hiện được những nét tiêu biểu cho đặc trưng thể loại và văn phong của Hoàng Phủ Ngọc Tường.)
Niềm tự hào tha thiết, sâu lắng mà Hoàng Phủ Ngọc Tường dành cho dòng sông Hương, cho Xứ Huế thân yêu và cũng là cho đất nước.
3 : chủ đề: - Tình yêu và lòng tự hào tha thiết, lắng sâu dành cho dòng sông quê hương, cho xứ Huế thân yêu và cũng là cho đất nước văn hiến từ nghìn xưa.
- Sông Hương là biểu tượng cho vẻ đẹp của cảnh và người đất kinh thành.
4: Nêu đặc trưng của thể loại bút kí và nghệ thuật viết bút kí?: Ghi lại những con người thực và sự việc mà nhà văn đã tìm hiểu, nghiên cứu cùng với những cảm nghĩ của mình nhằm thể hiện một tư tưởng nào đó. Sức hấp dẫn và thuyết phục của bút kí tuỳ thuộc vào tài năng, trình độ quan sát, nghiên cứu, khám phá, diễn đạt của tác giả đối với các sự kiện được đề cập đến (Từ điển thuật ngữ văn học, NXB Hà Nội 2004)
5. Tác phẩm:
1)Tóm tắt tác phẩm:
Mở đầu TP h/ảnh sông Hương gắn liền với h/ảnh cây hồng và những h/ảnh trong truyện Kiều của Nguyễn Du.Sau đó dòng sông hiện ra từ lúc ở rừng già hoang sơ, lúc ở vùng đồi núi hùng vĩ, lúc ở ngoại ô đến lúc uốn lượn mềm mại vào thành phố Dưới nhiều góc nhìn khác nhau nhu địa lí, lịch sử, văn hóa, thơ ca, Hình ảnh sông Hương hiện ra thật thơ mộng trữ tình.
Kết thúc thiên tùy bút t/giả trở lại với nhan đề TP: “AĐĐTDS” và trả lời câu hỏi bằng 1 huyền thoại rất đẹp, bộc lộ cái tôi trữ tình suy tư “Con người ở hai bờ đã nấu nước trăm loài hoa đỗ xuống dòng sông, để làn nước thơm tho mãi” “Con người đã đặt tên cho dòng sông như nhà thơ chọn bút hiệu của mình, gửi gắm vào đấy tất cả ước vọng muốn đem cái Đẹp và tiếng Thơm để xây đắp văn hóa và lịch sử”
Đoạn trích bài bút kí “AĐĐTCDS” là đoạn văn xuôi súc tích thấm đẫm chất thơ về sông Hương. Nét đặc sắc làm nên sức hấp dẫn của TP là những cảm xúc sâu lắng được tổng hợp từ vốn hiểu biết phong phú.Qua đoạn trích ta thấy được tình yêu, niềm tự hào về dòng sông Hương biểu tượng cho vẻ đẹp thiên nhiên huyền ảo, đa dạng và gắn bó với con người Việt Nam. Đoạn trích thể hiện lòng yêu nước và ngòi bút tài hoa của 1 trí thức có khả năng liên tưởng mạnh mẽ, tư duy khoáng đạt, ngôn ngữ trong sáng giản dị.
1. Vẻ đẹp sông Hương
a) Sông hương vùng thượng lưu
- Sông Hương vùng thượng lưu mang vẻ đẹp của một sức sống mãnh liệt, hoang dại, bí ẩn, sâu thẳm nhưng cũng có lúc dịu dàng, say đắm.
- Sự mãnh liệt, hoang dại của con sông được thể hiện qua những so sánh : “Bản trường ca của rừng già”, những hình ảnh đầy ấn tượng : (“rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn”, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn”)
- Vẻ dịu dàng, say đắm : những sắc màu rực rỡ (“những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”).
- Dòng sông được nhân hoá : như một cô gái di gan phóng khoáng và man dại, rừng già đã hun đúc cho nó một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng. Đó là sức mạnh bản năng của người con gái, sức mạnh ấy được chế ngự bởi cấu trúc địa lý lãnh thổ để đi ra khỏi rừng, nó “nhanh chóng mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hoá sứ sở”.
 - Ngay từ đầu trang viết, người đọc đó cảm nhận được sự tài hoa của ngũi bút Hoàng Phủ Ngọc Tường : liên tưởng kì thú, xác đáng, ngôn từ gợi cảm,... Tất tạo sức cuốn hút, hấp dẫn về một con sông mang linh hồn, sự sống, kết thúc đoạn văn, tác giả giới thiệu trọn vẹn con sông (tâm hồn sâu thẳm của nó) vừa dẫn dắt, gợi mở sang đoạn tiếp theo sẽ miêu tả khuôn mặt kinh thành của dòng sông.
b) Sông Hương đoạn chảy về đồng bằng và ngoại vi thành phố
Lúc này, sông Hương được ví “như người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng” được “người tình mong đợi” đến đánh thức. Kiến thức địa lý đã giúp tác giả miêu tả tỉ mỉ sông Hương với những khúc quanh và lưu vực của nó.
Đoạn văn thể hiện năng lực quan sát tinh tế và sự phong phú về ngôn ngữ hình tượng giúp nhà văn viết được những câu văn đầy màu sắc tạo hình và ấn tượng : “Sông Hương vẫn đi trong dư vang của Trường Sơn”, “ Sắc nước trở nên xanh thẳm”, “nó trôi đi giữa 2 dãy đồi sừng sững như thành quách, dòng sông mềm như tấm lụa, với những chiếc thuyền xuôi ngược chỉ bé bằng con thoi ”. Rồi “giữa đám quần sơn lô xô ấy là giấc ngủ nghìn thu của vua chúa được phong kín trong lòng những rừng thông u tịch và niềm kiêu hãnh âm u của những lăng tầm đồ sộ toả lan khắp cả một vùng thượng lưu”.
Vận dụng kiến thức về văn hoá, văn học, tác giả tạo cho người đọc ấn tượng về vẻ đẹp trầm mặc, như triết lý, như cổ thi gắn với những thành quách, lăng tẩm của vua chúa thuở trước.
c) Sông Hương khi chảy vào thành phố
Nếu ở trên, người đọc cảm nhận phần nào tính chất vẻ đẹp man dại, dịu dàng, trầm mặc của con sông thì giờ đây con sông được khám phá, phát hiện ở sắc thái tâm trạng. Sông Hương gặp thành phố như đến với điểm hẹn tình yêu, trở nên vui tươi và đặc biệt chậm rãi, êm dịu, mềm mại. Ngòi bút của tác giả đã thực sự thăng hoa khi vẽ nên những hình ảnh đầy ấn tượng, những cảm nhận tinh tế, những liên tưởng, so sánh đẹp đẽ đến bất ngờ, lý thú, thể hiện tình yêu say đắm với con sông. Đó là những nét bút thật “dịu dàng, tình tứ, đắm đuối” ; “chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như một vầng trăng non”, sông Hương “uốn một cánh cung rất nhẹ sang cồn Hến”, đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu”, “nghìn ánh hoa đăng bồng bềnh” làm dòng sông thêm lộng lẫy, con sông ngập ngừng như có : “những vấn vương của một nỗi lòng” không nỡ rời xa thành phố. (liên hệ câu thơ Thu Bồn : con sông dùng dằng, con sông không chảy / Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu)
- Qua thành phố, sông Hương trôi thật chậm, thực chậm, “cơ hồ chỉ còn là một hồ yên tĩnh” Tác giả so sánh với dòng chảy tốc hành của sông Nê-va để thấy quý hơn điệu chảy lặng lờ của sông Hương khi ngang qua thành phố nhìn nó như là “vấn vương của một nỗi lòng”
- Liên hệ với thơ Hàn Mặc Tử, thơ Tố Hữu khi viết về sông Hương êm đềm thơ mộng.
Gió theo lối gió, mây đường mây
Dòng nước buồn thiu hoa bắp lay
 (Hàn Mặc Tử)
Hương Giang ơi, dòng sông êm
Qua tim ta vẫn ngày đêm tự tình
 (Tố Hữu)
Sông Hương mang vẻ đẹp lững lờ, êm đềm, trầm lắng, nó bình thản, chậm rãi như tâm tính người Huế vậy.
- Kiến thức âm nhạc được tác giả huy động với liên tưởng kỳ thú “điệu chảy lặng tờ” của con sông khi ngang qua thành phố : “Đấy là điệu Solon tình cảm của Huế”. Câu thơ trong truyện Kiều tả tiếng đàn (trong như tiếng hạc bay qua) cũng gợi nhớ đến làn điệu nhạc cung đình Huế “Tứ đại cảnh”
=> Phải rất hiểu sông Hương, tác giả mới cảm nhận thấm thía vẻ đẹp con sông lúc đêm sâu. Đó là lúc mà âm nhạc cổ điển Huế được sinh thành. Khi đó, trong không khí chùng lại của dòng sông nước ấy, sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya
2. Ai đã đặt tên cho dòng sông ?
 Bài kí kết thúc bằng cách lý giải về cái tên của dòng sông, nhấn mạnh bằng một huyền thoại mĩ lệ, mang đến cho tác phẩm sắc màu lãng mạn. Đó là chuyện về cư dân hai bên bờ sông nấu nước của trăm loài hoa đổ xuống dòng sông cho làn nước thơm tho mãi mãi. Huyền thoại về tên dòng sông đã nói lên khát vọng của con người ở đây muốn đem cái đẹp và tiếng thơm để xây đắp văn hoá, lịch sử, địa lý quê hương mình. Việc đặt tên cho bài kí thống nhất với phần kết thúc chẳng những lưu ý người đọc về vẻ đẹp của dòng sông mà còn gợi lên niềm biết ơn đối với những người đã khai phá miền đất lại. Kết thúc bài kí đọc lại một niềm buâng khuâng trong tâm hồn người đọc :
Dòng sông ai đã đặt tên
 Để người đi nhớ Huế không quên ?
3. Nét đặc sắc của văn phong Hoàng Phủ Ngọc Tường
+ Bút kí : Ghi lại những con người thực và sự việc mà nhà văn đã tìm hiểu, nghiên cứu cùng với những cảm nghĩ của mình nhằm thể hiện một tư tưởng nào đó. Sức hấp dẫn và thuyết phục của bút kí tuỳ thuộc vào tài năng, trình độ quan sát, nghiên cứu, khám phá, diễn đạt của tác giả đối với các sự kiện được đề cập đến (Từ điển thuật ngữ văn học, NXB Hà Nội 2004)
Tuỳ bút ghi lại một cách tương đối tự do những cảm nghĩ của người viết, kết hợp với việc phản ánh thực tế khách quan.
- Điểm chung : Sự thành công của 2 thể loại đều tuỳ thuộc vào tài năng, trình độ quan sát, khám phá, diễn đạt của người viết với đối tượng phản ánh, đều đòi hỏi sự thống nhất giữa chủ quan và khách quan, trí tuệ và cảm xúc.
- Điểm riêng : Bút kí mang tính chặt chẽ hơn, tuỳ bút mang tính tự do hơn, nó mang đậm dấu ấn cá nhân của người nghệ sĩ chân chính. Tùy bút mang đậm chất thơ
+ Nét đặc sắc của văn phong tác giả qua đoạn trích
- Soi bóng tâm hồn với tình yêu say đắm, lắng sâu niềm tự hào tha thiết quê hương xứ sở vào đối tượng miêu tả khiến đối tượng trở nên lung linh, huyền ảo, đa dạng như đời sống, như tâm hồn con người.
- Sức liên tưởng kì diệu, sự hiểu biết phong phú về kiến thức địa lý, lịch sử, văn hoá nghệ thuật và những trải nghiệm của bản thân 
- Ngôn ngữ trong sáng, phong phú, uyển chuyển, giàu hình ảnh, giàu chất thơ, sử dụng nhiều phép tu tư như : So sánh, nhân hoá, ẩn dụ,...
- Có sự kết hợp hài hoà cảm xúc, trí tuệ, chủ quan và khách quan.
   Luyện tập
 Đề Phân tích vẻ đẹp thơ mộng, trữ tình của dòng sông Hương khi chảy vào lòng thành phố Huế trong tuỳ bút “ Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của Hoàng Phủ Ngọc Tường.
Tìm hiểu đề:
      - Nội dung yêu cầu nghị luận:  vẻ đẹp thơ mộng, trữ tình của dòng sông Hương khi chảy vào lòng thành phố Huế trong tuỳ bút “ Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của Hoàng Phủ Ngọc Tường.
      - Các thao tác nghị luận: phân tích, chứng minh, bình luận.
      - Phạm vi tư liệu: tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông”
2. Lập dàn ý:
 a. Mở bài:  Giới thiệu ngắn gọn những đặc điểm nổi bật về: tác giả, tác phẩm, đối tượng nghị luận.( H.P.N.T là nhà văn có vốn hiểu biết sâu rộng trên nhiều lĩnh vực, chuyên viết về thể loại tuỳ bút; sáng tác kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ v ...  hiện con người ở nhiều phương diện của đời sống, kể cả đời sống tâm linh. Văn học trong giai đoạn này cũng đạt được nhiều thành tựu ở nhiều thể loại trong đó có kí với tác phẩm tiêu biểu “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của Hoàng Phủ Ngọc Tường - nhà văn có phong cách độc đáo và đặc biệt sở trường về thể bút kí. Các tác phẩm bút kí chính của ông là Ngôi sao trên đỉnh Phu Văn Lâu, Rất nhiều ánh lửa, Ai đã đặt tên cho dòng sông?, Ai đã đặt tên cho dòng sông? là bài bút kí xuất sắc, viết tại Huế, ngày 4/1/1981, in trong tập sách cùng tên. Bài bút kí có 3 phần, đoạn trích trong sách giáo khoa được trích từ phần thứ nhất. Đoạn trích thể hiện rõ hình ảnh sông Hương qua nhiều góc độ.
Ở thượng nguồn, sông Hương được tác giả miêu tả là một dòng sông hoang dại, hùng vĩ, phóng khoáng, trữ tình và đầy những bí ẩn. Sông Hương được so sánh như bản trường ca của rừng già với nhiều tiết tấu hoành tráng, dữ dội, khi “rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, lúc mãnh liệt qua những ghềnh thác, khi cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn” chứng tỏ một sức sống mãnh liệt, hoang dại nhưng đầy huyền bí của sông Hương. Dữ dội là thế nhưng nó cũng không kém phần dịu dàng, thơ mộng, trữ tình, và cũng có lúc nó trở nên “dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”. Khi sông Hương chảy qua lòng Trường Sơn, nó được nhân hoá “như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại” với “một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng”. Khi ra khỏi rừng già, sông Hương lại trở về với nét dịu dàng, trí tuệ, bí ẩn vốn dĩ của nó. Một sự biến đổi linh hoạt của tự nhiên khiến tác giả phải kết luận rằng: “Nếu chỉ mải mê nhìn ngắm khuôn mặt kinh thành của nó, tôi nghĩ rằng người ta sẽ không hiểu một cách đầy đủ bản chất của sông Hương với cuộc hành trình gian truân mà nó đã vượt qua, không hiểu thấu phần tâm hồn sâu thẳm của nó mà dòng sông hình như không muốn bộc lộ”.Tác giả đã có những liên tưởng bất ngờ, sáng tạo mới lạ, sử dụng nghệ thuật so sánh, nhân hoá, hình ảnh ấn tượng để làm nổi bật vẻ đẹp của sông Hương ở thượng nguồn, một dòng sông hoang dại, phóng khoáng nhưng không kém phần trữ tình, bí ẩn.
Trước khi vào thành phố Huế, sông Hương trở thành cái nôi nuôi dưỡng sự sống cho con người, đem lại cho Huế cuộc sống trù phú, ấm no.Qua ngòi bút lịch lãm, tài hoa và những hiểu biết về địa lí, tác giả đã miêu tả tỉ mỉ dòng chảy của sông Hương qua những địa danh khác nhau. “Giữa cánh đồng Châu Hoá đầy hoang dại”,sông Hương “mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở... Tâm hồn sâu thẳm...mà dòng sông hình như không muốn bộc lộ, đã đóng kín lại ở cửa rừng và ném chìa khóa trong những hang đá dưới chân núi Kim Phụng”
Khi vào Huế,sông Hương lại trở thành một cô gái dịu dàng, tươi tắn,đằm thắm, thuỷ chung. Đó là “ngườicon gái đẹp nằm ngủ mơ màng ngay từ đầu vừa ra khỏi vùng núi, sông Hương đã chuyển dòng một cách liên tục, vòng giữa khúc quanh đột ngột, uốn mình theo những đường cong thật mềm vòng qua thềm đất bãi Nguyệt Biều, Lương Quán rồi đột ngột vẽ một hình cung thật tròn về phía đông bắc, ôm lấy chân đồi Thiên Mụ vượt qua một lòng vực sâu dưới chân núi Ngọc Trản để sắc nước trở nên xanh thẳm, và từ đó nó trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách.” Thật là những cảnh đẹp có đường nét, hình khối. “Với những điểm cao đột ngột như Vọng Cảnh, Tam Thai người ta luôn luôn nhìn thấy dòng sông mềm như tấm lụa Những ngọn đồi này tạo nên những mảng phản quang nhiều màu sắc trên nền trời tây nam thành phố, “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”. Khi qua các lăng tẩm âm u mà kiêu hãnh của các vua chúa triều Nguyễn, sông Hương lại có “vẻ đẹp trầm mặc như triết lí, như cổ thi, kéo dài mãi đến lúc mặt nước phẳng lặng của nó gặp tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga tận bờ bên kia.” Trong cái nhìn tinh tế và lãng mạn của tác giả, toàn bộ thuỷ trình sông Hương như một cuộc tìm kiếm tình nhân của người con gái đẹp, duyên dáng và tình tứ. Đây là cảm nhận riêng biệt, độc đáo và đầy thú vị của tác giả. Hai bút pháp kể và tả được kết hợp nhuẫn nhuyễn và tài hoa làm nổi bật vẻ đẹp kì thú của sông Hương. “Sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những biền bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long, kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng tây nam – đông bắc nó đã nhìn thấy chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến.” Nhà văn như thổi hồn con người vào cảnh: “Đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi”. Sự tinh tế, đậm chất trữ tình của tác giả đã vẽ nên một con sông Hương vô cùng thẹn thùng, tình tứ như người thiếu nữ trước tình yêu thuở ban đầu.
Với cái nhìn đằm say của một trái tim đa cảm, tác giả còn cảm nhận sông Hương là người tình dịu dàng, chung thuỷ. Dường như sông không muốn xa thành phố: “Và rồi, như sực nhớ lại một điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bao Vinh xưa cổ đấy là nỗi vương vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu”. Một phát hiện thật thú vị của tác giả. Hoàng Phủ Ngọc Tường yêu Huế, yêu sông Hương bằng một tình cảm gắn bó thiết tha, một tâm hồn dễ rung động, nhạy cảm, tinh tế và một ngòi bút tài hoa làm nổi bật vẻ đẹp riêng của sông Hương.
Sông Hương không những chỉ được khám phá như một dòng sông có cảnh sắc thiên nhiên tuyệt mĩ mà nó còn được khắc hoạ dưới những góc độ văn hoá như âm nhạc, lịch sử, thơ ca, di sản văn hoá nhân loại.Sông Hương cũng giống như sông Xen, sông Đa-nuýp nhưng nó được cảm nhận ở nhiều góc độ. Nhìn từ góc độ hội hoạ, sông Hương và những chi lưu của nó tạo những đường nét thật tinh tế làm nên vẻ đẹp cổ kính của cố đô. Qua cách cảm nhận âm nhạc, sông Hương đẹp như điệu slow chậm rãi, sâu lắng, trữ tìnhDưới góc độ âm nhạc, sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya. Tác giả đã khẳng định: “Toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế đã được hình thành trên mặt nước dòng sông này”. Phải là một người nghệ sĩ có tâm hồn nhạy cảm và hiểu biết sâu rộng về âm nhạc cổ điển xứ Huế thì Hoàng Phủ Ngọc Tường mới có những so sánh, liên tưởng độc đáo và xuất sắc đến như vậy. Qua cách miêu tả của Hoàng Phủ Ngọc Tường, sông Hương là dòng sông của nhạc điệu, của nền văn học cổ truyền dân tộc.
Ở góc độ thơ ca, tác giả liệt kê một loạt bài thơ viết về sông Hương. Nó bỗng thay màu thực bật ngờ trong cái nhìn tinh tế của Tản Đà, từ tha thướt mơ màng nó chợt nhiên hùng tráng lên trong khí phách của Cao Bá Quát; từ nỗi quan hoài vạn cổ với bóng chiều bảng lảng trong hồn thơ Bà Huyện Thanh Quan, nó đột ngột khởi thành sức mạnh phục sinh của tâm hồn, trong thơ Tố Hữu sông Hương quả thực là Kiều trong cái nhìn thắm thiết tình người của tác giả “Từ ấy” Hàn Mặc Tử cũng đã có đôi câu thơ:
 Dòng nước buồn thiu, hoa bắp lay
Thuyền ai đậu bến sông trăng đó
Có chở trăng về kịp tối nay?...
Đó chẳng phải là sông Hương sao? Xin mượn lời của Hoàng Phủ Ngọc Tường mà nhận xét rằng: “Dòng sông ấy không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ”. Với vốn hiểu biết sâu rộng về thơ ca Việt Nam, từ xưa đến nay, từ truyền thống đến hiện đại, hình ảnh sông Hương, dòng sông của thơ ca hiện ra với những vẻ đẹp khác nhau nhưng cho dù đó là đề tài của tác giả nào, có quan điểm chính trị ra sao thì sông Hương vẫn rất đẹp, đó là một nguồn cảm hứng sáng tác vô tận của các nhà thơ. Đó là một dòng sông mang vẻ đẹp lãng mạn, giàu chất thơ.
Dưới góc độ lịch sử, tác giả đã liệt kê một cách cặn kẽ, ngắn gọn mà chi tiết một loạt những sự kiện lịch sử trọng đại của đất nước gắn liền với Huế, gắn liền với sông Hương. “Hiển nhiên là sông Hương đã sống những thế kỉ quang vinh với nhiệm vụ lịch sử của nó, từ thuở nó còn là một dòng sông biên thuỳ xa xôi của đất nước các vua Hùng. Trong sách địa dư của Nguyễn Trãi, dòng sông viễn châu đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt qua những thế kỉ trung đại. Thế kỉ XVIII, nó vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ; nó sống hết lịch sử bi tráng của thế kỉ XIX với máu của những cuộc khởi nghiã, và từ đấy sông Hương đã đi vào thời đại Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển”, chứng kiến cuộc nổi dậy tiến công tết Mậu Thân năm 1968.Sông Hương mang vẻ đẹp của một bản hùng ca ghi dấu những thế kỉ vinh quang rất đỗi tự hào. Trong cách nhìn của Hoàng Phủ Ngọc Tường, đó là một dòng sông rất đỗi anh hùng khi cần thiết, “để rồi nó trở về với cuộc sống bình thường, làm một người con gái dịu dàng của đất nước”. Đúng là sông Hương - dòng sông anh hùng, là nhân chứng quan trọng của những sự kiện trọng đại trong đất nước ta.
Sông Hương còn được quan sát dưới góc độ là một di sản văn hoá nhân loại. Tác giả trích dẫn một đoạn văn của UNESCO viết về thành phố Huế, sử dụng lối viết đòn bẩy để nêu bật vị trí, vai trò, tầm quan trọng của Huế cũng là của dòng sông Hương đối với Việt Nam và cả nhân loại. Đó là một thành phố không gì có thể so sánh được, là di sản thiên nhiên, văn hoá của cả nhân loại.
Kết thúc thiên tuỳ bút, tác giả trở lại với nhan đề tác phẩm: “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” và đã trả lời câu hỏi bằng một huyền thoại rất đẹp, bộc lộ cái tôi trữ tình, suy tư: “Nhân dân hai bờ sông Hương đã nấu nước của trăm loài hoa đổ xuống dòng sông cho làn nước thơm tho mãi mãi Con người đã đặt tên cho dòng sông như nhà thơ chọn bút hiệu của mình, gửi gắm vào đấy tất cả ước vọng muốn đem cái đẹp và tiếng thơm để xây đắp văn hoá và lịch sử”. Nhan đề và kết thúc tác phẩm giúp người đọc hiểu rõ hơn về sông Hương, về Huế, về những diều nhà văn muốn gửi gắm trong thiên tuỳ bút.
Đoạn trích bút kí Ai đã đặt tên cho dòng sông? là đoạn văn xuôi súc tích và thấm đẫm chất thơ về sông Hương. Nét đặc sắc làm nên sức hấp dẫn của tác phẩm là những cảm xúc sâu lắng được tổng hợp từ một vốn hiểu biết phong phú về văn hoá, lịch sử, địa lí cùng văn phong tao nhã, hướng nội và tinh tế.Qua đoạn trích, ta thấy được tình yêu, niềm tự hào về dòng sông Hương – biểu tượng cho vẻ đẹp thiên nhiên huyền ảo, đa dạng và gắn bó với con người Việt Nam. Đoạn trích cũng thể hiện lòng yêu nước và ngòi bút tài hoa của một trí thức có khả năng liên tưởng mạnh mẽ, tư duy khoáng đạt, ngôn ngữ trong sáng, giản dị.
Tác giả sử dụng nhiều biện pháp ngệ thuật như nhân hoá, ẩn dụ, so sánh, lối viết văn giàu hình ảnh, giàu tính nhạc, kết hợp với sự tưởng tượng phong phú, uyên bác trên nhiều phương diện để tạo nên một áng văn đặc sắc về sông Hương, một trong những niềm tự hào sâu sắc của Huế và Việt Nam.Đoạn trích có sự kết hợp hài hoà giữa cảm xúc và trí tuệ. Tác giả đã viết bằng tình yêu quê hương xứ sở đằm thắm bằng niềm tự hào sâu sắc để miêu tả dòng sông Hương, một dòng sông thấm đẫm chất thơ, chất hoạ, chất nhạc, một dòng sông lung linh, đa dạng, tinh tế giống như một sinh thể có hồn.
“Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là một trong những bút kí tiêu biểu cho văn xuôi hiện đại Việt Nam trong thời kì đổi mới. Tác phẩm đem đến cho người đọc niềm tự hào, hãnh diện sâu sắc về dòng sông quê hương, về đất nước Việt Nam yêu dấu. Những tình cảm đó đều góp phần bồi đắp tình yêu quê hương, đất nước – một trong những phẩm chất cần có của CON NGƯỜI.