Giáo án Sinh học 12 Cơ bản - Tiết 46: Trao đổi vật chất trong hệ sinh thái

Ngày soạn: 15/03/09 
Tiết 46 
TRAO ĐỔI VẬT CHẤT TRONG HỆ SINH THÁI
I/ Mục tiêu:
 1 . Kiến thức: Học sinh phải:
 - Nêu được khái niệm chuỗi, lưới thức ăn và các bậc dinh dưỡng, lấy ví dụ minh họa.
 - Nêu được nguyên tắc thiết lập các bậc dinh dưỡng. Lấy ví dụ minh họa
2 . Kĩ năng: 
 - Rèn luyện lập chuỗi và lưới thức ăn., xác định các bậc dinh dưỡng trong quần xã.
3. Thái độ
 - Nâng cao ý thức bảo vệ môi trường thiên nhiên.
 II/ Phương tiện:
Tranh phóng to H 43.1 - 3. SGK
III/ Phương pháp:
Hỏi đáp, quan sát, thảo luận nhóm
IV/ Tiến trình:
1. Ổn định:
2. Bài cũ: 5’ Câu 1,2,3 trang190/SGK 
3. Bài mới
TG
Hoạt động của GV
Hoạt động của HS
Nội dung
24’
10’
Hoạt động 1:
- GV lấy 2 ví dụ về 2 loại chuỗi thức ăn
+ Nếu ví chuỗi thức ăn là một sợi dây xích thì mỗi loài trong chuỗi thức ăn là bộ phận nào của sợi xích?
+ Cho biết các loài trong chuỗi thức ăn gắn bó với nhau qua mối quan hệ nào?
- Vậy chuỗi thức ăn là gì?
- Có mấy loại chuỗi thức ăn? 
- Thành phần loài trong mỗi loại chuỗi thức ăn?
- Ví dụ: trong một quần xã sinh vật gồm các loài sau: cây xanh, sâu ăn lá, chim ăn sâu, sóc, trăn, diều hâu. Viết các chuỗi thức ăn có thể có trong quần xã trên?
- Nhận xét về các chuỗi thức ăn đó?
- Trong quần xã, 1 loài sinh vật là mắt xích chung của nhiều chuỗi thức ăn tạo thành một lưới thức ăn. Từ các chuỗi thức ăn, Gv tập hợp lại tạo thành lưới thức ăn đơn giản. 
- Thế nào là lưới thức ăn?
- Trong lưới thức ăn trên cây xanh là bậc dinh dưỡng cấp 1; sóc và sâu ăn là là bậc dinh dưỡng cấp 2 Thế nào là bậc dinh dưỡng?
- Phân biệt các bậc dinh dưỡng trong lưới thức ăn?
6Hãy ghi chú tên các bậc dinh dưỡng thay cho các chữ cái a,b,c trong hình 43.2 SGK.
Hoạt động 2:
- Trong mỗi bậc dinh dưỡng độ lớn các bậc dinh dưỡng giống hay khác nhau?
- Độ lớn của mỗi bậc dinh dưỡng được xác định như thế nào?
- Để xem xét mức độ dinh dưỡng ở từng bậc dinh dưỡng và toàn bộ quần xã, người ta xây dựng các tháp sinh thái.
- GV sử dụng sơ đồ H 43.3 SGK, yêu cầu HS cho biết:
+ Tháp sinh thái được xây dựng như thế nào? 
+ Phân biệt các loại tháp sinh thái?
- Nếu chuỗi thức ăn là dây xích thì mỗi loài là một mắt xích.
- Trong chuỗi thức ăn các loài gắn bó với nhau qua mối quan hệ dinh dưỡng (vừa sử dụng mắt xích phía trước làm thức ăn vừa bị mắt xích phía sau sử dụng làm thức ăn).
- Chuỗi thức ăn gồm nhiều loài có quan hệ dinh dưỡng với nhau và mỗi loài là một mắt xích, vừa sử dụng mắt xích phía trước làm thức ăn vừa là nguồn thức ăn của mắt xích phía sau.
- Có 2 loại chuỗi thức ăn:
+ chuỗi thức ăn mở đầu bằng SVSX: gồm các SV tự dưỡng, sau đến là động vật ăn sinh vật tự dưỡng và tiếp nữa là động vật ăn động vật.
+ Chuỗi thức ăn mở đầu bằng SVPG: gồm các SVPG mùn bã hữu cơ, sau đến các loài động vật ăn SVPG và tiếp nữa là các đ. vật ăn động vật.
- HS viết các chuỗi thức ăn theo hướng dẫn của giáo viên
- Rút ra được mỗi loài là mắt xích chung của nhiều chuỗi thức ăn.
- Lưới thức ăn gồm nhiều chuỗi thức ăn có các mắt xích chung.
- Tập hợp các loài sinh vật có cùng mức dinh dưỡng trong một lưới thức ăn hợp thành một bậc dinh dưỡng.
- Trong lưới thức ăn có nhiều bậc dinh dưỡng:
+ Bậc dinh dưỡng cấp 1 (Sinh vật sản xuất)
+ Bậc dinh dưỡng cấp 2 (Sinh vật TT bậc 1)
+ Bậc dinh dưỡng câp 3 (Sinh vật TT bậc 2)
........................................................................
+ Bậc dinh dưỡng cấp cao nhất (bậc cuối cùng)
- HS điền được tên các bậc dinh dưỡng:
a: sinh vật sản xuất
b: sinh vật tiêu thụ bậc 1
c: SVTT bậc 2
d: SVTT bậc 3
e: SVTT bậc cao nhất
- Độ lớn các bậc dinh dưỡng khác nhau.
- Độ lớn các bậc dinh dưỡng đuợc xác định bằng số lượng cá thể, sinh khối hoặc năng lượng ở mỗi bậc dinh dưỡng.
- Tháp sinh thái bao gồm nhiều hình chữ nhật xếp chồng lên nhau, các hình chữ nhật có chiều cao bằng nhau, còn chiều dài thì khác nhau biểu thị độ lớn của mỗi bậc dinh dưỡng.
- HS dựa vào H43..3, kết hợp các thông tin trong SGK phân biệt được các loại tháp sinh thái.
Trao đổi vật chất trong hệ sinh thái được thực hiện trong phạm vi quần xã sinh vật và giữa quần xã sinh vật với sinh cảnh của nó
I. Trao đổi vật chất trong quần xã sinh vật
1. Chuỗi thức ăn
a/ Khái niệm
* Ví dụ
Cây ngô ® Sâu ăn lá ® Nhái ® Rắn ® Diều hâu 
Chất mùn bã ® Giun đất ® Gà ® Cáo 
* Khái niệm
Chuỗi thức ăn gồm nhiều loài sinh vật có quan hệ dinh dưỡng với nhau, mỗi loài là một mắt xích vừa sử dụng mắt xích phía trước làm thức ăn vừa là nguồn thức ăn của mắt xích phía sau.
b/ Các loại chuỗi thức ăn: Có hai loại chuỗi thức ăn
+ Chuỗi thức ăn mở đầu bằng sinh vật sản xuất: gồm các sinh vật tự dưỡng, sau đến là động vật ăn sinh vật tự dưỡng và tiếp nữa là động vật ăn động vật.
+ Chuỗi thức ăn mở đầu bằng sinh vật phân giải: gồm các sinh vật phân giải mùn bã hữu cơ, sau đến các loài động vật ăn sinh vật phân giải và tiếp nữa là các động vật ăn động vật.
2. Lưới thức ăn
- Lưới thức ăn gồm nhiều chuỗi thức ăn có các mắt xích chung.
- Quần xã sinh vật càng đa dạng về thành phần loài thì lưới thức ăn trong quần xã càng phức tạp.
3. Bậc dinh dưỡng
- Tập hợp các loài sinh vật có cùng mức dinh dưỡng hợp thành một bậc dinh dưỡng.
- Trong lưới thức ăn có nhiều bậc dinh dưỡng:
+ Bậc dinh dưỡng cấp 1 (Sinh vật sản xuất)
+ Bậc dinh dưỡng cấp 2 (Sinh vật tiêu thụ bậc 1)
+ Bậc dinh dưỡng câp 3 (Sinh vật tiêu thụ bậc 2)
........................................................................
+ Bậc dinh dưỡng cấp cao nhất (bậc cuối cùng)
II/ THÁP SINH THÁI
- Trong lưới thức ăn, độ lớn các bậc dinh dưỡng không bằng nhau. Độ lớn của các bậc dinh dưỡng được xác định bằng số lượng cá thể, sinh khối hoặc năng lượng ở mỗi bậc dinh dưỡng.
 - Để xem xét mức độ dinh dưỡng ở từng bậc dinh dưỡng và toàn bộ quần xã, người ta xây dựng các tháp sinh thái.
- Tháp sinh thái bao gồm nhiều hình chữ nhật xếp chồng lên nhau, các hình chữ nhật có chiều cao bằng nhau, còn chiều dài thì khác nhau biểu thị độ lớn của mỗi bậc dinh dưỡng.
- Có ba loại tháp sinh thái:
+ Tháp số lượng:xây dựng dựa trên số lượng cá thể ở mỗi bậc dinh dưỡng.
+ Tháp sinh khối: xây dựng dựa trên khối lượng tổng số của tất cả các sinh vật trên một đơn vị diện tích hay thể tích ở mỗi bậc dinh dưỡng.
+ Tháp năng lượng: xây dựng dựa trên số năng lượng được tích lũy trên một đơn vị diện tích hay thể tích trong một đơn vị thời gian ở mỗi bậc dinh dưỡng.
 4. Củng cố: 5’
 - GV đưa ra ví dụ , cho HS phân biệt chuỗi và lưới thức ăn?
 - GV sử dụng 3 loại tháp sinh thái , cho học sinh nhìn vào hình vẽ phân biệt 3 loại tháp sinh thái?
 - GV cho một học sinh đọc phần tóm tắt cuối bài. 
 5. Dặn dò: 1’
 - Trả lời các câu hỏi SGK.
 - Đọc trước nội dung bài mới.