Giáo án Sinh 12 cơ bản bài 12: Di truyền liên kết với giới tính và di truyền ngoài nhân

Ngày soạn:
Ngày dạy:
Tiết 
BÀI 12: DI TRUYỀN LIÊN KẾT VỚI GIỚI TÍNH
VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN
I. Mục tiêu :
- Nêu được các đặc điểm di truyền của các gen nằm trên NST giới tính (X và Y)
- Giải thích được nguyên nhân dẫn đến sự khác biệt về cách thức di truyền của các gen nằm trên NST thường với gen nằm trên NST giới tính. 
- Nêu được 1 số ứng dụng của sự di truyền liên kết với giới tính.
- Nêu được đặc điểm di truyền của gen ngoài nhân và cách thức nhận biết 1 gen nằm ở trong nhân hay ngoài nhân.
II. Phương tiện dạy học:
- Tranh vẽ phóng hình 12.1, 12.2 SGK 
III. Phương pháp:
VI. Tiến trình:
1. Kiểm tra bài cũ:
- Làm thế nào có thể phát hiện được 2 gen nào đó liên kết ( liên kết không hoàn toàn- hoán vị gen ) hay phân ly độc lập ? (Lai ptích tỉ lệ 1:1, 1:1:1:1, 4KH khác 1:1:1:1)
2. Giảng bài mới: 
Hoạt động của GV và HS
Nội dung
* Hoạt động 1: Tìm hiểu DT liên kết với giới tính
▼HS đọc sgk + hình12.1 và cho biết :
? NST gtính là gì ? các nst này giống hay khác nhau ? 
? Nếu cặp nst gtính khác nhau (H 12.1) thì chứa gen giống nhau không ? gthích ? (đoạn chứa locus gen giống nhau)
? Cơ chế nào xác định giới tính ?
 - Bằng nst giới tính.
 - Bằng cơ chế khác.
Gen nam tính SRY (làm cho mô sinh dục thành tinh hoàn, nếu không có gen này thì ptriển thành noãn hoàng)
1900: Gặp người nam XX vì trên 1 nst X có gen này; và nữ XY vì Y mất gen này
Gen nữ giới DSS ở vai ngắn của X 
1994: gặp nam XY nhưng có cqsd nữ - do lặp đoạn vai ngắn nst X- càng dài-> lệch về giới nữ.
▼HS tóm tắt t/n của Moocgan 
? Nhận xét gì về sự xuất hiện tính trạng màu mắt ở từng giới?
? Moocgan giải thích ntn?
▼Từ hình 12.2, hãy viết SĐL
NST Y ở 1 số loài hầu như không chứa gen, ở người chứa 78 gen.
? Gen nằm trên Y không có alen trên X (không có phần tương đồng với X) sẽ được biểu hiện ra kiểu hình như thế nào?
? ý nghĩa của DT liên kết với gtính?
- Chủ động tạo ra đặc điểm di truyền nào đó gắn với giới tính. (Xa Xa x XAY->F?)
* T/n của Coren, 1909 
▼ Rút ra nhận xét gì?
+ F1 có kiểu hình giống mẹ ( di truyền theo dòng mẹ).
? Giải thích ntn về hiện tượng này?
? Khi thụ tinh giới nào đóng góp TBC nhiều hơn?
? DT ngoài nhân có đặc điểm gì? Giải thích?
I. Di truyền liên kết với giới tính:
1. NST giới tính và cơ chế tế bào học xác định giới tính bằng NST:
a) NST giới tính:
- Là NST chứa các gen quy định giới tính.
- Có thể gồm 2 tương đồng( ví dụ XX) hoặc không tương đồng ( ví dụ XY).
- Trên cặp NST giới tính không tương đồng vẫn có những đoạn tương đồng ( giống nhau giữa 2 NST ) và những đoạn không tương đồng (chứa các gen khác nhau đặc trưng cho NST đó)
b) Một số cơ chế tế bào học xác định giới tính bằng NST:
+ Dạng XX và XY
- ♀ XX, ♂ XY: Người, lớp thú, ruồi giấm...
- ♂ XX, ♀ XY: Chim, ếch, bò sát, bướm 1 số cá...
+ Dạng XX và XO: 
- ♀ XX, ♂ XO: Bọ xít, châu chấu, nhện, rệp...
- ♂ XX, ♀ XY: Bọ nhậy
2. Sự di truyền liên kết với giới tính:
a) Gen trên NST X:
- Thí nghiệm: (lai thuận-nghịch ở RD)
- Nhận xét: mắt trắng phổ biến ở giới đực.
- Giải thích: gen quy định màu mắt nằm trên NST X không có alen tương ứng trên Y nên con đực (XY) chỉ có 1 gen lặn là được biểu hiện ra kiểu hình. 
- SĐL: ???
b) Gen trên NST Y:
- Gen nằm trên NST Y không có alen trên X luôn được biểu hiện ra kiểu hình ở 1 giới chứa NST Y.
VD: tật dính ngón 2-3, túm lông trên tai...
c) ý nghĩa của sự di truyền liên kết với giới tính:
- Phát hiện sớm giới tính của vật nuôi nhằm đem lại hiệu quả kinh tế cao trong chăn nuôi.
II. Di truyền ngoài nhân:
1.Ví dụ: ( cây hoa phấn Mirabilis jalapa)
- Lai thuận: ♀lá đốm x ♂lá xanh® F1 100% lá đốm.
- Lai nghịch: ♀lá xanh x ♂lá đốm ®F1 100% lá xanh.
2. Giải thích:
- Khi thụ tinh giao tử đực chỉ truyền nhân mà hầu như không truyền tế bào chất cho trứng.
3. Đặc điểm dt ngoài nhân
- Các gen nằm trong tế bào chất (trong ty thể hoặc lục lạp) đều di truyền theo dòng mẹ.
- Các tính trạng di truyền qua TBC ko tuân theo các định luật chặt chẽ như sự di truyền qua nhân (TL KH...)
3. Củng cố:
- Câu hỏi và bài tập cuối bài. 
- Phương pháp phát hiện quy luật di truyền
+ DT liên kết với giới tính: kết qủa 2 phép lai thuận nghịch khác nhau
+ DT qua TBC : kết quả 2 phép lai thuận nghịch khác nhau và con luôn có KH giống mẹ
+ DT phân li độc lập: kết quả 2 phép lai thuân nghịch giống nhau
* Kiến thức bổ sung:
+ Gen nằm trên NST X không có alen tương ứng trên Y ( ở người)
- Nam chỉ cần chứa 1 gen lặn đã được biểu hiện ra kiểu hình.
- Một số bệnh do gen đột biến lặn trên NST X không có alen trên Y ở người là: gen gây bệnh mù màu ( thường là không phân biệt được màu đỏ và xanh lục), gen gây bệnh máu khó đông... ® trong các người bị mù màu, máu khó đông nam thường chiếm tỷ lệ rất lớn.
- Có hiện tượng di truyền chéo : Từ mẹ cho con trai.Vì người con trai bao giờ cũng nhận NST giới tính Y từ bố và NST giới tính X từ mẹ qua các giao tử. Bệnh của con trai do mẹ truyền cho.
+ Gen nằm trên NST Y không có alen tương ứng trên X:
- Vì chỉ có nam mới có NST giới tính Y nên nữ sẽ không có các tính trạng này như là tật dính 2 ngón tay, có túm lông trên tai...
- Trong di truyền người con trai sẽ nhận giao tử chứa NST giới tính Y từ bố do vậy chỉ có 1 gen lặn cũng được biểu hiện ra kiểu hình.
- Có hiện tượng di truyền thẳng : Từ bố cho con trai.
+ ứng dụng di truyền liên kết với giới tính trong chăn nuôi
- Tằm đực cho năng suất tơ cao hơn tằm cái do đó dựa vào các đặc điểm tự nhiên hoặc người ta chủ động tạo ra các đặc điểm liên kết với giới tính được biểu hiện ở vỏ trứng để loại bỏ trứng nở ra tằm cái đem lại hiệu quả kinh tế cao trong nuôi tằm lấy tơ.
- Trong chăn nuôi gà công nghiệp cũng vậy người ta chủ động tạo ra đặc điểm di truyền liên kết với giới tính biểu hiện ở vỏ trứng hay gà con mới nở để phục vụ cho việc nuôi gà thịt ( gà trống cho năng suất thịt cao hơn gà mái) hay nuôi gà đẻ trứng.
* Bài tập
Bệnh mù màu đỏ -xanh lục ở người do 1 gen lặm nằm trên NST X quy định, một phụ nữ bình thường có em trai bị bênh mù màu lấy 1 người chồng bình thường, xác suất cặp vợ chồng này sinh con trai đầu lòng bị bệnh là bao nhiêu? biết bố mẹ của cặp vợ chồng này không bị bệnh . Nếu cặp vợ chồng này đã sinh được 1 con trai thì xs để con trai đó bị bù màu là bn ? (x=) ; (x=)
4. Dặn dò:
	- Trả lời các câu hỏi, bài tập sgk
	- Giữa gen, môi trường và tính trạng có mối quan hệ tương tác nhau ntn?
RÚT KINH NGHIỆM
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Ngày........, tháng......., 2009
	 Tổ trưởng kí duyệt