Giáo án Ngữ văn lớp 12 tiết 88, 89: Nhìn về vốn văn hóa dân tộc

NHÌN VỀ VỐN VĂN HÓA DÂN TỘC
Tuần: 32
Tiết: 88, 89
A. Kết quả cần đạt:
Về kiến thức: N¾m ®­îc nh÷ng luËn ®iÓm chñ yÕu cña bµi viÕt vµ liªn hÖ víi thùc tª ®Ó hiÓu râ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña vèn v¨n hãa truyÒn thèng ViÖt Nam.
Về kĩ năng: N©ng cao kÜ n¨ng ®äc, n¨m b¾t vµ xö lÝ th«ng tin trong nh÷ng v¨n b¶n khoa häc, chÝnh luËn.
Giáo dục tư tưởng: 
B. Chuẩn bị:
Giáo viên: Đọc kĩ SGK, xác định trọng tâm kiến thức, soạn giáo án cho phù hợp đối tượng học sinh từng lớp, làm ĐDDH.
 + Phương pháp: Thảo luận nhóm
Học sinh: Đọc kĩ SGK, soạn bài trước ở nhà
C. Nội dung, tiến trình giờ dạy: 
HOẠT ĐỘNG CỦA GV
HOẠT ĐỘNG CỦA HS
NỘI DUNG CẦN ĐẠT
Hoạt động 1:
 1. Ổn định lớp:
 2. Kiểm tra bài cũ:
Hoạt động 2: 
Giới thiệu vào bài.
Hoạt động 3:
Hướng dẫn HS tìm hiểu
- GV yªu cÇu 1 HS ®äc TiÓu dÉn vµ tãm t¾t nh÷ng ý chÝnh.
- GV nhËn xÐt vµ dïng ph­¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh ®Ó giíi thiÖu thªm vÒ c«ng tr×nh §Õn hiÖn ®¹i tõ truyÒn thèng cña t¸c gi¶ TrÇn §×nh Hùu.
2. GV nªu vÊn ®Ò cho HS t×m hiÓu: vÒ quan niÖm sèng, quan niÖm vÒ lÝ t­ëng, vÒ c¸i ®Ñp.
- HS ®äc kÜ phÇn ®Çu bµi viÕt vµ t×m hiÓu theo gîi ý cña GV.
- GV tæng hîp c¸c ý kiÕn, nhËn xÐt vµ chèt l¹i nh÷ng ý c¬ b¶n.
3. GV nªu vÊn ®Ò cho HS th¶o luËn:
+ Trong bµi viÕt, t¸c gi¶ TrÇn §×nh Hùu ®· xem ®Æc ®iÓm næi bËt nhÊt cña s¸ng t¹o v¨n hãa ViÖt Nam lµ g×?
+ Theo anh (chÞ) v¨n hãa truyÒn thèng cã thÕ m¹nh vµ h¹n chÕ g×?
- HS th¶o luËn vµ ph¸t biÓu ý kiÕn.
- GV nhËn xÐt vµ kh¾c s©u mét sè ý.
4. GV nªu vÊn ®Ò cho HS th¶o luËn:
+ Nh÷ng t«n gi¸o nµo cã ¶nh h­ëng m¹nh ®Õn v¨n hãa truyÒn thèng ViÖt Nam?
+ Ng­êi ViÖt Nam ®· tiÕp nhËn t­ t­ëng cña c¸c t«n gi¸o nµy theo h­íng nµo ®Ó t¹o nªn b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc?
- HS th¶o luËn vµ ph¸t biÓu ý kiÕn.
- GV nhËn xÐt vµ kh¾c s©u mét sè ý.
5. GV nªu vÊn ®Ò cho HS th¶o luËn:
+ Con ®­êng h×nh thµnh b¶n s¾c d©n téc cña v¨n hãa ViÖt Nam, theo t¸c gi¶ lµ g×?
+ Tõ nh÷ng gîi ý cña t¸c gi¶ trong bµi viÕt, theo anh (chÞ), "NÒn v¨n hãa t­¬ng lai" cña ViÖt Nam lµ g×?
- HS th¶o luËn vµ ph¸t biÓu ý kiÕn.
- GV nhËn xÐt vµ kh¾c s©u mét sè ý.
6. GV nªu vÊn ®Ò cho HS th¶o luËn:
+ Qua bµi viÕt nµy, theo anh (chÞ) viÖc t×m hiÓu truyÒn thèng v¨n hãa d©n téc cã ý nghÜa g× trong ®êi sèng hiÖn nay cña céng ®ång nãi chung vµ mçi c¸ nh©n nãi riªng?
- HS th¶o luËn vµ ph¸t biÓu ý kiÕn.
- GV nhËn xÐt vµ kh¾c s©u mét sè ý.
Ho¹t ®éng 3: Tæ chøc tæng kÕt
- GV tæ chøc cho HS tæng hîp l¹i nh÷ng vÊn ®Ò ®· t×m hiÓu, ph©n tÝch, tõ ®ã viÕt phÇn tæng kÕt ng¾n gän.
Hoạt động 4: Củng cố
Hoạt động 5: Dặn dò	
Lớp trưởng báo cáo sĩ số
1. HS ®äc vµ nªu c¶m nhËn chung vÒ ®o¹n trÝch (GV gîi ý: t¸c gi¶ tá th¸i ®é ca ngîi, chª bai hay ph©n tÝch khoa häc ®èi víi nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt cña v¨n hãa ViÖt Nam?).
I. T×m hiÓu chung
1. T¸c gi¶
TrÇn §×nh H­îu (1927- 1995) lµ mét chuyªn gia vÒ c¸c vÊn ®Ò v¨n hãa, t­ t­ëng ViÖt Nam. ¤ng ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ v¨n hãa, t­ t­ëng cã gi¸ trÞ: §Õn hiÖn ®¹i tõ truyÒn thèng (1994), Nho gi¸o vµ v¨n häc ViÖt Nam trung cËn ®¹i (1995), C¸c bµi gi¶ng vÒ t­ t­ëng ph­¬ng §«ng (2001),
2. T¸c phÈm
§Õn hiÖn ®¹i tõ truyÒn thèng cña PGS TrÇn §×nh Hùu lµ mét c«ng tr×nh nghiªn cøu v¨n hãa cã ý nghÜa. VÒ mét sè mÆt cña vèn v¨n hãa truyÒn thèng ®­îc trÝch ë phÇn VÒ vÊn ®Ò t×m ®Æc s¾c v¨n hãa d©n téc (môc 5, phÇn II vµ toµn bé phÇn III) thuéc c«ng tr×nh VÒ mét sè mÆt cña vèn v¨n hãa truyÒn thèng.
KiÕn thøc bæ sung
Theo Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, v¨n hãa lµ "tæng thÓ nãi chung nh÷ng gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn do con ng­êi s¸ng t¹o ra trong qu¸ tr×nh lÞch sö". V¨n hãa kh«ng cã s½n trong tù nhiªn mµ bao gåm tÊt c¶ nh÷ng g× con ng­êi s¸ng t¹o (v¨n hãa lóa n­íc, v¨n hãa cång chiªng, Ngµy nay, ta th­êng nãi: v¨n hãa ¨n (Èm thùc), v¨n hãa mÆc, v¨n hãa øng xö, v¨n hãa ®äc, th× dã ®Òu lµ nh÷ng gi¸ trÞ mµ con ng­êi ®· s¸ng t¹o ra qua tr­êng k× lÞch sö. Theo TrÇn §×nh Hùu, "h×nh thøc ®Æc tr­ng hay biÓu hiÖn tËp trung, vïng ®Ëm ®Æc cña nÒn v¨n hãa l¹i n»m ë ®êi sèng tinh thÇn, nhÊt lµ ë ý thøc hÖ, ë v¨n häc nghÖ thuËt, biÓu hiÖn ë lèi sèng, sù ­a thÝch, c¸ch suy nghÜ, ë phong tôc, tËp qu¸n, ë b¶ng gi¸ trÞ".
II. §äc- hiÓu v¨n b¶n.
1. Kh¸i qu¸t chung vÒ ®o¹n trÝch.
Trong bµi, ng­êi viÕt ®· tho¸t khái th¸i ®é hoÆc ngîi ca, hoÆc chª bai ®¬n gi¶n th­êng thÊy khi tiÕp cËn vÊn ®Ò. Tinh thÇn chung cña bµi viÕt lµ tiÕn hµnh mét sù ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ khoa häc ®èi víi nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt cña v¨n hãa ViÖt Nam. T¸c gi¶ ®· sö dông giäng v¨n ®iÒm tÜnh, kh¸ch quan ®Ó tr×nh bµy c¸c luËn ®iÓm cña m×nh. Ng­êi ®äc chØ cã thÓ nhËn ra ®­îc nguån c¶m høng thËt sù cña t¸c gi¶ nÕu hiÓu c¸i ®Ých xa mµ «ng h­íng ®Õn: gãp phÇn x©y dùng mét chiÕn l­îc ph¸t triÓn míi cho ®Êt n­íc tho¸t khái t×nh tr¹ng nghÌo nµn, l¹c hËu, kÐm ph¸t triÓn hiÖn thêi.
2. Quan niÖm sèng, quan niÖm vÒ lÝ t­ëng vµ c¸i ®Ñp trong v¨n hãa ViÖt Nam.
+ Quan niÖm sèng, quan niÖm vÒ lÝ t­ëng:
- "Coi träng hiÖn thÕ trÇn tôc h¬n thÕ giíi bªn kia", "nh­ng còng kh«ng b¸m lÊy hiÖn thÕ, kh«ng qu¸ sî h·i c¸i chÕt".
- "ý thøc vÒ c¸ nh©n vµ së h÷u kh«ng ph¸t triÓn cao".
- "Mong ­íc th¸i b×nh, an c­ l¹c nghiÖp ®Ó lµm ¨n cho no ®ñ, sèng thanh nhµn, thong th¶, cã ®«ng con nhiÒu ch¸u".
- "Yªn phËn thñ th­êng, kh«ng mong g× cao xa, kh¸c th­êng, h¬n ng­êi".
- "Con ng­êi ®­îc ­a chuéng lµ con ng­êi hiÒn lµnh, t×nh nghÜa".
- "Kh«ng ca tông trÝ tuÖ mµ ca tông sù kh«n khÐo", "kh«ng chuéng trÝ mµ còng kh«ng chuéng dòng", "d©n téc chèng ngo¹i x©m liªn tôc nh­ng kh«ng th­îng vâ".
- "Trong t©m trÝ nh©n d©n th­êng cã ThÇn vµ Bôt mµ kh«ng cã Tiªn".
+ Quan niÖm vÒ c¸i ®Ñp:
- "C¸i ®Ñp võa ý lµ xinh, lµ khÐo".
- "Kh«ng h¸o høc c¸i tr¸ng lÖ huy hoµng, kh«ng say mª c¸i huyÒn ¶o, k× vÜ. Mµu s¾c chuéng c¸i dÞu dµng, thanh nh·, ghÐt c¸i sÆc sì".
- "TÊt c¶ ®Òu h­íng vµo c¸i ®Ñp dÞu dµng, thanh lÞch, duyªn d¸ng vµ cã quy m« võa ph¶i".
Tãm l¹i: quan niªm trªn ®©y thÓ hiÖn "v¨n hãa cña d©n n«ng nghiÖp ®Þnh c­, kh«ng cã nhu cÇu l­u chuyÓn, trao ®æi, kh«ng cã sù kÝch thÝch cña ®« thÞ; tÕ bµo cña x· héi n«ng nghiÖp lµ hé tiÓu n«ng, ®¬n vÞ cña tæ chøc x· héi lµ lµng". §ã cßn lµ "kÕt qu¶ cña ý thøc l©u ®êi vÒ sù nhá yÕu, vÒ thùc tÕ nhiÒu khã kh¨n, nhiÒu bÊt tr¾c" cña hä trong cuéc sèng. Vµ sau hÕt, cßn cã "sù dung hîp cña c¸i vèn cã, cña v¨n hãa PhËt gi¸o, v¨n hãa Nho gi¸o" "tõ ngoµi du nhËp vµo nh­ng ®Òu ®Ó l¹i dÊu Ên s©u s¾c trong b¶n s¾c d©n téc".
3. §Æc ®iÓm næi bËt cña nÒn v¨n hãa ViÖt Nam- thÕ m¹nh vµ h¹n chÕ.
+ §Æc ®iÓm næi bËt cña s¸ng t¹o v¨n hãa ViÖt Nam lµ: "thiÕt thùc, linh ho¹t, dung hßa".
+ ThÕ m¹nh cña v¨n hãa truyÒn thèng lµ t¹o ra mét cuéc sèng thiÕt thùc, b×nh æn, lµnh m¹nh víi nh÷ng vÎ ®Ñp dÞu dµng, thanh lÞch, nh÷ng con ng­êi hiÒn lµnh, t×nh nghÜa, sèng cã v¨n hãa trªn mét c¸i nÒn nh©n b¶n.
+ H¹n chÕ cña nÒn v¨n hãa truyÒn thèng lµ kh«ng cã kh¸t väng vµ s¸ng t¹o lín trong cuéc sèng, kh«ng mong g× cao xa, kh¸c th­êng, h¬n ng­êi, trÝ tuÖ kh«ng ®­îc ®Ò cao.
Sau khi nªu nh÷ng ®iÓm "kh«ng ®Æc s¾c" cña v¨n hãa ViÖt Nam (kh«ng ®ång nghÜa víi viÖc "chª"), t¸c gi¶ l¹i kh¼ng ®Þnh: "ng­êi ViÖt Nam cã nÒn v¨n hãa cña m×nh" (kh«ng ®ång nghÜa víi viÖc "khen"). C¸ch lËp luËn cña t¸c gi¶ kh«ng hÒ m©u thuÉn. B¬ëi theo t¸c gi¶ quan niÖm, viÖc ®i t×m c¸i riªng cña v¨n hãa ViÖt Nam kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i g¾n liÒn víi viÖc cè chøng minh d©n téc ViÖt Nam kh«ng thua kÐm c¸c d©n téc kh¸c ë nh÷ng ®iÓm mµ thÕ giíi ®· thõa nhËn lµ rÊt næi bËt ë c¸c d©n téc Êy. Nç lùc chøng minh nh­ vËy lµ mét nç lùc v« väng. T¸c gi¶ chØ ra nh÷ng ®iÓm "kh«ng ®Æc s¾c" cña v¨n hãa ViÖt Nam lµ trªn tinh thÇn Êy. ViÖc lµm cña t¸c gi¶ hµm chøa mét gîi ý vÒ ph­¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu vÊn ®Ò b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc.
H¬n n÷a, t¸c gi¶ quan niÖm v¨n hãa lµ sù tæng hßa cña nhiÒu yÕu tè, trong ®ã lèi sèng, quan niÖm sèng lµ yÕu tè then chèt. Khi quan s¸t thÊy ng­êi ViÖt Nam cã lèi sèng riªng, quan niÖm sèng riªng, t¸c gi¶ hoµn toµn cã c¬ së ®Ó kh¼ng ®Þnh: ng­êi ViÖt Nam cã nÒn v¨n hãa riªng. Hãa ra, "kh«ng ®Æc s¾c" ë mét vµi ®iÓm th­êng hay ®­îc ng­êi ta nh¾c tíi kh«ng cã nghÜa lµ kh«ng cã g×. 
T¸c gi¶ ®· cã mét quan niÖm toµn diÖn vÒ v¨n hãa vµ triÓn khai c«ng viÖc nghiªn cøu cña m×nh dùa vµo viÖc kh¶o s¸t thùc tÕ kh¸ch quan chø kh«ng ph¶i vµo c¸c "tri thøc tiªn nghiÖm".
4. T«n gi¸o vµ v¨n hãa truyÒn thèng ViÖt Nam.
+ Nh÷ng t«n gi¸o cã ¶nh h­ëng m¹nh ®Õn v¨n hãa truyÒn thèng ViÖt Nam lµ: PhËt gi¸o vµ Nho gi¸o (PhËt gi¸o vµ Nho gi¸o tuy tõ ngoµi du nhËp vµo nh­ng ®Òu ®Ó l¹i dÊu Ên s©u s¾c trong b¶n s¾c d©n téc).
+ §Ó t¹o nªn b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc, ng­êi ViÖt Nam ®· tiÕp nhËn t­ t­ëng cña c¸c t«n gi¸o nµy theo h­íng: " PhËt gi¸o kh«ng ®­îc tiÕp nhËn ë khÝa c¹nh trÝ tuÖ, cÇu gi¶i tho¸t, mµ Nho gi¸o còng kh«ng ®­îc tiÕp nhËn ë khÝa c¹nh nghi lÔ tñn mñn, gi¸o ®iÒu kh¾c nghiÖt". Ng­êi ViÖt tiÕp nhËn t«n gi¸o ®Ó t¹o ra mét cuéc sèng thiÕt thùc, b×nh æn, lµnh m¹nh víi nh÷ng vÎ ®Ñp dÞu dµng, thanh lÞch, nh÷ng con ng­êi hiÒn lµnh, t×nh nghÜa, sèng cã v¨n hãa trªn mét c¸i nÒn nh©n b¶n.
5. Con ®­êng h×nh thµnh b¶n s¾c d©n téc cña v¨n hãa ViÖt Nam.
Trong lêi kÕt cña ®o¹n trÝch, PGS TrÇn §×nh Hùu kh¼ng ®Þnh: "Con ®­êng h×nh thµnh b¶n s¾c d©n téc cña v¨n hãa kh«ng chØ tr«ng cËy vµo sù t¹o t¸c cña chÝnh d©n téc ®ã mµ cßn tr«ng cËy vµo kh¶ n¨ng chiÕm lÜnh, kh¶ n¨ng ®ång hãa nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa bªn ngoµi. VÒ mÆt ®ã, lÞch sö chøng minh lµ d©n téc ViÖt Nam cã b¶n lÜnh".
Kh¸i niÖm "t¹o t¸c" ë ®©y lµ kh¸i niÖm cã tÝnh chÊt quy ­íc, chØ nh÷ng s¸ng t¹o lín, nh÷ng s¸ng t¹o mµ kh«ng d©n téc nµo cã hoÆc cã mµ kh«ng ®¹t ®­îc ®Õn tÇm vãc k× vÜ, g©y ¶nh h­ëng m¹nh mÏ ®Õn xung quanh, t¹o thµnh nh÷ng mÉu mùc ®¸ng häc tËp. 
Kh¸i niÖm "®ång hãa" võa chØ vÞ thÕ tån t¹i nghiªng vÒ phÝa tiÕp nhËn nh÷ng ¶nh h­ëng tõ bªn ngoµi, nh÷ng ¶nh h­ëng lan ®Õn tõ c¸c nguån v¨n minh, v¨n hãa lín, võa chØ kh¶ n¨ng tiÕp thu chñ ®éng cña chñ thÓ tiÕp nhËn- mét kh¶ n¨ng cho phÐp ta biÕn nh÷ng c¸i ngo¹i lai thµnh c¸i cña m×nh, trªn c¬ së g¹n läc vµ thu gi÷. 
Kh¸i niÖm "dung hîp" võa cã nh÷ng mÆt gÇn gòi víi kh¸i niÖm "®ång hãa" võa cã ®iÓm kh¸c. Víi kh¸i niÖm nµy, ng­êi ta muèn nhÊn m¹nh ®Õn kh¶ n¨ng "chung sèng hßa b×nh" cña nhiÒu yÕu tè tiÕp thu tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, cã thÓ hµi hßa ®­îc víi nhau trong mét hÖ thèng, mét tæng thÓ míi.
Nh­ vËy, khi kh¸i qu¸t b¶n s¾c v¨n hãa ViÖt Nam, t¸c gi¶ kh«ng hÒ r¬i vµo th¸i ®é tù ti hay miÖt thÞ d©n téc. Vµ "NÒn v¨n hãa t­¬ng lai" cña ViÖt Nam sÏ lµ mét nÒn v¨n hãa tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc, cã hßa nhËp mµ kh«ng hßa tan, tiÕp thu tinh hoa v¨n hãa nh©n lo¹i ®Ó lµm giµu cho v¨n hãa d©n téc.
6. ý nghÜa cña viÖc t×m hiÓu truyÒn thèng v¨n hãa d©n téc
+ Trong bèi c¶nh thêi ®¹i ngµy nay, viÖc t×m hiÓu b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc trë thµnh mét nhu cÇu tù nhiªn. Ch­a bao giê d©n täc ta cã c¬ héi thuËn lîi nh­ thÕ ®Ó x¸c ®Þnh "ch©n diÖn môc" cña m×nh qua hµnh ®éng so s¸nh, ®èi chiÕu víi "khu«n mÆt" v¨n hãa cña c¸c d©n téc kh¸c. Gi÷a hai vÊn ®Ò hiÓu m×nh vµ hiÓu ng­êi cã mèi quan hÖ t­¬ng hç.
+ T×m hiÓu b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc rÊt cã ý nghÜa ®èi víi viÖc x©y dùng mét chiÕn l­îc ph¸t triÓn míi cho ®Êt n­íc, trªn tinh thÇn lµm sao ph¸t huy ®­îc tèi ®a mÆt m¹nh vèn cã, kh¾c phôc ®­îc nh÷ng nh­îc ®iÓm dÇn thµnh cè h÷u ®Ó tù tin ®i lªn.
+ T×m hiÓu b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc g¾n liÒn víi viÖc qu¶ng b¸ c¸i hay, c¸i ®Ñ cña d©n téc ®Ó "gãp mÆt" cïng n¨m ch©u, thóc ®Èy mét sù giao l­u lµnh m¹nh, cã lîi chung cho viÖc x©y dùng mét thÕ giíi hßa b×nh, æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn.
III. Tæng kÕt
Bµi viÕt cña PGS TrÇn §×nh Hùu cho thÊy: nÒn v¨n hãa ViÖt Nam tuy kh«ng ®å sé nh­ng vÉn cã nÐt riªng mµ tinh thÇn c¬ b¶n lµ: "thiÕt thùc, linh ho¹t, dung hßa". TiÕp cËn vÊn ®Ò b¶n s¾c v¨n hãa ViÖt Nam ph¶i cã mét con ®­êng riªng, kh«ng thÓ ¸p dông nh÷ng m« h×nh cøng nh¾c hay lao vµo chøng minh cho ®­îc c¸i k«ng thua kÐm cña d©n téc m×nh so víi d©n téc kh¸c trªn mét sè ®iÓm cô thÓ.
Bµi viÕt thÓ hiÖn rã tÝnh kh¸ch quan, khoa häc vµ tÝnh trÝ tuÖ.