Giáo án Ngữ văn 12 tiết 67 và 68: Những đứa con trong gia đình - Nguyễn Thi

Tiết 67-68. ĐV
Ngày soạn: 16-2-2009
Ngày giảng: 17-2-2009
Những đứa con trong gia đình
 .Nguyễn Thi
 A. Mục tiêu cần đạt
 - Cảm nhận được vẻ đẹp tâm hồn của người dân Nam Bộ : lòng yêu nước, căm thù giặc, tình cảm gia đình là sức mạnh tinh thần to lớn trong cuộc chống Mĩ cứu nước.
 - Phân tích được những đặc sắc trong nghệ thuật trần thuật được biệt là cách diễn tả tâm lý, những nét đặc sắc về nghệ thuật : Nghệ thuật trần thuật đặc sắc; khắc hoạ tính cách và miêu tả tâm lí sắc sảo; ngôn ngữ phong phú, góc cạnh, giàu giá trị tạo hình và đậm chất Nam Bộ.
B. Phương tiện thực hiện
SGK, Sách giáo viên, tài liệu tham khảo và thiết kế bài dạy
C. Cách thức tiến hành
Giáo viên gợi ý, nêu câu hỏi, hướng dẫn học sinh thảo luận và trả lời.
D. Tiến trình dạy học
1. Kiểm tra bài cũ: Nêu tình huống truyện vợ nhặt
2. Bài mới 
Hoạt động của thầy và trò
Nội dung cần đạt
Hoạt động 1: Tổ chức tìm hiểu chung
I. Tìm hiểu chung
- HS đọc phần Tiểu dẫn, kết hợp với những hiểu biết của bản thân, giới thiệu những nét chính về:
+ Cuộc đời Nguyễn Thi 
+ Những sáng tác.
+ Đặc điểm phong cách
+ Đặc biệt là thế giới nhân vật của nhà văn.
1. Tác giả
- Cuộc đời Nguyễn Thi:
+ Sinh (1928- 1968), tên khai sinh là Nguyễn Hoàng Ca, còn bút danh khác là Nguyễn Nọc Tấn, quê ở Hải Hậu- Nam Định.
+ Nguyễn Thi sinh ra trong một gia đinh nghèo, mồ côi cha từ năm 10 tuổi, mẹ đi bước nữa nên vất vả, tủi cực từ nhỏ. 
+ Năm 1943, Nguyễn Thi theo người anh vào Sài Gòn, năm 1945, tham gia cách mạng, năm 1954, tập kết ra Bắc, năm 1962, trở lại chiến trường miền Nam. Nuyễn Thi hi sinh ở mặt trận Sài Gòn trong cuộc tổng tiến công và nổi dậy Mậu thân 1968.
- Những sáng tác của Nguyễn Thi gồm nhiều thể loại: bút kí, truyện ngắn, tiểu thuyết. Ông được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 2000.
- Đặc điểm sáng tác: Nguyễn Thi gắn bó với nhân dân miền Nam và thực sự xứng đáng với danh hiệu: Nhà văn của người dân Nam Bộ.
- Nhân vật của Nguyễn Thi có cá tính riêng nhưng tất cả đều có những đặc điểm chung , đó là:
+Yêu nước mãnh liệt, thủy chung đến cùng với Tổ quốc, căm thù sục sôi bọn xâm lược và tay sai, vô cùng gan góc và tinh thần chiến đấu rất cao >Đọc văn NT ta cảm tưởng: những con người dường như sinh ra để đánh giặc.
+ Tính chất Nam bộ: thẳng thắn, bộc trực, lạc quan, yêu đời, giàu tình nghĩa. 
+ Các nhân vật trong Những đứa con trong gia đình từ ba má Việt, chú Năm đến chị em Việt đều tiêu biểu cho những đặc điểm trên.
- Giới thiệu về xuất xứ và tóm tắt TP theo nhân vật chính và cốt truyện 
2. Tác phẩm Những đứa con trong gia đình:
+ Xuất xứ: tác phẩm được viết ngay trong những ngày chiến đấu ác liệt khi ông công tác với tư cách là một nhà văn- chiến sĩ ở Tạp chí Văn nghệ Quân giải phóng (tháng 2 năm 1966). Sau được in trong Truyện và kí, NXB Văn học Giải phóng, 1978.
+ Tóm tắt tác phẩm theo nhân vật chính và cốt truyện.
Hoạt động 2: Tổ chức đọc- hiểu văn bản 
II. Đọc- hiểu 
- Tình huống truyện là gì? Tình huống ấy có ý nghĩa như thế nào?
.
1. Tình huống truyện.
- Câu chuyện gia đình của anh giải phóng quân tên Việt được anh kể lại trong một tình huống đặc biệt: Trong một trận đánh, anh bị thương nặng phải nằm lại giữa chiến trường. Anh nhiều lần ngất đi tỉnh lại, tỉnh rồi lại ngất. Truyện được anh kể theo dòng nội tâm của anh khi đứt (ngất đi) khi nối (tỉnh lại). 
- Tình huống này dẫn đến cách trần thuật riêng của thiên truyện- theo dòng ý thức của nhân vật.
- Câu hỏi 1 trong phần hướng dẫn học bài nêu ra ba phương thức trần thuật và yêu cầu ta xác định phương thức trần thuật của truyện. Các em thảo luận và xác định theo gợi ý sau:
+ Truyện được trần thuật chủ yếu từ điểm nhìn của nhân vật nào? Theo phương thức nào?
+ Cách trần thuật này có tác dụng như thế nào đối với kết cấu truyện và việc khắc họa tính cách nhân vật?
2. Phương thức trần thuật của tác phẩm.
- Truyện Những đứa con trong gia đình được trần thuật theo phương thức thứ 3. Nghĩa là của người trần thuật tự giấu mình nhưng cách nhìn và lời kể lại theo giọng điệu của nhân vật.
- Lối trần thuật này có hai tác dụng về mặt nghệ thuật:
+ Câu chuyện vừa được thuật, kể cùng một lúc tính cách nhân vật cũng được khắc họa.
+ Câu chuyện dù không có gì đặc sắc cũng trở nên mới mẻ, hấp dẫn vì được kể qua con mắt, tấm lòng và bằng ngôn ngữ, giọng điệu riêng của nhân vật.
> Nhà văn phải thành thạo tâm lí và ngôn ngữ nhân vật mới có thể trần thuật theo phương thức này.
Củng cố, dặn dò:
- Nhắc lại những điểm cơ bản về tác giả
- Nhắc lại tình huống truyện
- Nhắc lại phương thức trần thuật của truyện và tác dụng của phương thức trần thuật ấy?
Tiết 2: 
Dạy ngày 17/2/2009
KT bài cũ: Nêu những nét cơ bản về tác giả NT, tình huống truyện “NĐCTGĐ” 
Bài mới:
- Tác phẩm kể chuyện một gia đình nông dân Nam Bộ. Vậy truyền thống nào của gia đình đã gắn bó những con người trong gia đình với nhau?
- Ngọn nguồn đã sinh ra Chiến và Việt là chú Năm, là má Việt. Vậy chú và má là những khúc sông như thế nào của dòng sông gia đình ấy? 
HS làm việc cá nhân và phát biểu.
3. Truyền thống gia đình.
- Truyền thống yêu nước mãnh liệt, căm thù sục sôi bọn xâm lược và tinh thần chiến đấu cao đã gắn kết những con người trong gia đình với nhau. 
Câu nói của chú Năm: "Chuyện gia đình nó cũng dài như sông, để rồi chú chia cho mỗi đứa một khúc mà ghi vào đó" cho ta thấy điều gì? > Con là sự tiếp nối cha mẹ nhưng không chỉ là tiếp nối huyết thống mà còn là sự tiếp nối truyền thống. > Muốn hiểu về những đứa con phải hiểu ngọn nguồn đã sinh ra nó, phải hiểu về truyền thống của gia đình đó.
- Chú Năm: đại diện cho truyền thống và lưu giữ truyền thống (trong câu hò, trong cuốn sổ).
+ Má Việt cũng là hiện thân của truyền thống. Đó là một con người chắc, khỏe, sực mùi lúa gạo và mồ hôi, thứ mùi của đồng áng, của cần cù sương nắng.
ấn tượng sâu đậm ở má Việt là khả năng cắn răng ghìm nén đau thương để sống và duy trì sự sống, che chở cho đàn con và tranh đấu.
- Chiến và Việt là những khúc sông nối tiếp nhau của dòng sông truyền thống ấy. Sự nối tiếp của những khúc sông này với những khúc sông trước được Nguyễn Thi thể hiện như thế nào trong truyện? 
- Hai khúc sông này có những
 nét chung của hai chị em và những nét riêng gì?
+ Nét riêng ở Chiến?
4. Hai chị em Chiến và Việt.
* Người mẹ ngã xuống nhưng dòng sông truyền thống vẫn chảy. Bởi:
+ Hình ảnh người mẹ luôn hiện về trong Chiến:
- Chiến mang vóc dáng của má: "hai bắp tay tròn vo sạm đỏ màu cháy nắng thân người to và chắc nịch". Đó là vẻ đẹp của những con người sinh ra để gánh vác, để chống chọi, để chịu đựng và để chiến thắng. 
- Chiến đặc biệt giống má ở cái đêm sắp xa nhà đi bộ đội: Chiến biết lo liệu, toan tính việc nhà y hệt má (nói nghe in như má vậy). Hình ảnh người mẹ như bao bọc lấy Chiến, từ cái lối nằm với thằng út em trên giường ở trong buồng nói với ra đến lối hứ một cái "cóc" rồi trở mình. Đến nỗi chỉ trong một khoảng thời gian ngắn ngủi trong đêm, Việt đã không dưới ba lần thấy chị giống in má, có khác chỉ là ở chỗ chị "không bẻ tay rồi đập vào bắp vế than mỏi" mà thôi. Chính Chiến cũng thấy mình trong đêm ấy đang hòa vào trong mẹ: "Tao cũng đã lựa ý nếu má còn sống chắc má tính vậy, nên tao cũng tính vậy". Nguyễn Thi muốn cho ta hiểu rằng: trong cái thời khắc thiêng liêng ấy, người mẹ sống hơn bao giờ hết trong những đứa con. 
+ Nét tính cách chung của hai chị em:
- Hai chị em cùng sinh ra trong một gia đình chịu nhiều mất mát đau thương (cùng chứng kiến cái chết đau thương của ba và má). 
- Hai chị en có chung mối thù với bọn xâm lược. Tuy còn nhỏ tuổi, chí căm thù đã thôi thúc hai chị em cùng một ý nghĩ: phải trả thù cho ba má, và có cùng nguyện vọng: được cầm súng đánh giặc. 
- Tình yêu thương là vẻ đẹp tâm hồn của hai chị em. Tình cảm này được thể hiện sâu sắc và cảm động nhất trong cái đêm chị em giành nhau ghi tên tòng quân và sáng hôm sau trước khi lên đường nhập ngũ cùng khiêng bàn thờ má sang nhà chú Năm
- Cả hai chị em đều là những chiến sĩ gan góc dũng cảm. Đánh giặc là niềm say mê lớn nhất của hai chị em Việt và Chiến cũng là của tuổi trẻ miền Nam trong những năm tháng ấy: "Hạnh phúc của tuổi trẻ là trên trận tuyến đánh quân thù". 
- Hai chị em Việt đều có những nét rất ngây thơ thậm chí có phần trẻ con (giành nhau bắt ếch nhiều hay ít, giành nhau thành tích bắn tàu chiến giặc và giành nhau ghi tên tòng quân).
+ Nét riêng
* ở Chiến:
- Hơn Việt chừng một tuổi nhưng Chiến người lớn hơn hẳn: Chiến có thể bỏ ăn để đánh vần cuốn sổ gia đình. Chiến không chỉ "nói in như má" mà còn học được cách nói "trọng trọng" của chú Năm,
- Tính cách "người lớn" ở Chiến còn thể hiện ở sự nhường nhịn. Tuy có lúc giành nhau với em tranh công bắt ếch, đánh tàu giặc, đi tòng quân nhưng cuối cùng bao giờ cô cũng nhường em hết trừ việc đi tòng quân. 
Nguyễn Thi đã xây dựng nhân vật Chiến vừa có cá tính vừa phù hợp với lứa tuổi, giới tính. Chiến là nhân vật được hồi tưởng qua Việt nhưng đã gây được ấn tượng sâu sắc .
* ở Việt:
- Nếu Chiến có dáng dấp một người lớn thực sự thì ở Việt là sự lộc ngộc, vô tư của một cậu con trai đang tuổi ăn tuổi lớn. 
- Chiến nhường nhịn em bao nhiêu thì Việt hay tranh giành với chị bấy nhiêu. 
- Đêm trước ngày ra đi, Chiến nói với em những lời nghiêm trang thì Việt lúc "lăn kềnh ra ván cười khì khì", lúc lại rình "chụp một con đom đóm úp trong lòng tay". 
- Vào bộ đội, Chiến đem theo tấm gương soi còn Việt lại đem theo nột chiếc súng cao su.
- Nhưng sự vô tư không ngăn cản Việt trở nên một anh hùng (ngay từ bé, Việt đã dám xông vào đá cái thằng đã giết cha mình. Khi trở thành một chiến sĩ, mặc dù chỉ có một mìh, với đôi mắt không còn nhìn thấy gì, với hai bàn tay đau đớn, Việt vẫn quyết tâm ăn thua sống mái với quân thù) 
Việt là một thành công đáng kể trong cách xây dựng nhân vật của Nguyễn Thi. Tuy còn hồn nhiên và còn bé nhỏ trước chị nhưng trước kẻ thù Việt lại vụt lớn, chững chạc trong tư thế của một người chiến sĩ.
* Chiến và Việt là khúc sông sau nên đi xa hơn trong cả dòng sông truyền thống.
Củng cố, dặn dò
- Nhắc lại truyền thống gia đình
- Những nét tính cách chung và những nét tính cách riêng của Chiến và Việt
Tiết 3.
Dạy ngày: 18-2 -2009.
KT bài cũ: Những nét tính cách chung và riêng của hai chi em?
Bài mới:
- Đoạn văn kể việc chị em Chiến và Việt khênh bàn thờ má sang gửi bên nhà chú Năm gây cho người đọc nhiều xúc động. Vì sao?
5. Hình ảnh chị em Việt khiêng bàn thờ ba má sang gởi chú Năm trước khi lên đường đánh giặc.
 Vì:
- Sự gắn bó, thiêng liêng của tình người. Đó là tình cảm chị em biết thương yêu nhau. Đến lúc sắp chia tay nhau, Việt mới thấy lòng mình thương chị lạ. Những ngày chị em sống quây quần, Việt chưa nhận ra điều ấy.
- Đoạn văn cũng gợi không khí thiêng liêng vì trên vai chị em Việt là linh hồn của mẹ. Trong không khí ấy, Chiến và Việt đều muốn hứa với ba má: đi đánh giặc là để trả thù nhà, đền nợ nước.
- Trong tâm trạng của hai chị em còn bộc lộ rõ niềm tin nhất định MN được giải phóng, nước nhà độc lập. Ngày ấy , hai chị em sẽ trở về và đón má về.
- Tâm trạng ấy cũng giống tâm trạng của chú Năm dồn cả vào tiếng hò “Câu hò nổi lên.”
- Hình ảnh có ý nghĩa tượng trưng thể hiện sự trưởng thành của hai chị em có thể gánh vác việc gia đình và viết tiếp khúc sông của mình trong dòng sông truyền thống gia đình. Hơn thế nữa, thế hệ sau cứng cáp, trưởng thành và có thể đi xa hơn.
 >Văn NTcó sức lôi cuốn bởi chiều sâu tâm trạng con người 
- Chất sử thi của thiên truyện được thể hiện như thế nào?
- GV có thể gợi ý bằng cách nhắc lại khái niệm, đặc điểm của tính sử thi trong văn học. 
- HS làm việc với tác phẩm, suy nghĩ và phát biểu.
6. Chất sử thi của thiên truyện
+ Chất sử thi của thiên truyện được thể hiện qua cuốn sổ của gia đình với truyền thống yêu nước, căm thù giặc, thủy chung son sắt với quê hương.
+ Cuốn sổ là lịch sử gia đình mà qua đó thấy lịch sử của một đất nước, một dân tộc trong cuộc chiến chống Mĩ. 
+ Số phận của những đứa con, những thành viên trong gia đình cũng là số phận của nhân dân miền Nam trong cuộc kháng chiến chống Mĩ khốc liệt.
+ Truyện của một gia đình dài như dòng sông còn nối tiếp. "Trăm dòng sông đổ vào một biển, con sông của gia đình ta cũng chảy về biển, mà biển thì rộng lắm, rộng bằng cả nước ta và ra ngoài cả nước ta". Truyện kể về một dòng sông nhưng nhà văn muốn ta nghĩ đến biển cả. Truyện về mọt gia đình nhưng ta lại cảm nhận được cả một Tổ quốc đang hào hùng chiến đấu bằng sức mạnh sinh ra từ những đau thương.
+ Mỗi nhân vật trong truyện đều tiêu biểu cho truyền thống, đều gánh vác trên vai trách nhiệm với gia đình, với Tổ quốc trong cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại.
Hoạt động 3: Tổ chức tổng kết
III. Tổng kết
Nhận xét tổng quát về nội dung và đặc sắc nghệ thuật của tác phẩm.
- HS bao quát toàn bài để phát biểu.
- GV định hướng, nhận xét và khắc sâu những ý cơ bản.
+ Truyện kể về những đứa con trong một gia đình nông dân Nam Bộ có truyền thống yêu nước, căm thù giặc và khao khát chiến đấu, son sắt với cách mạng. Sự gắn bó sâu nặng giữa tình cảm gia đình với tình yêu nước, giữa truyền thống gia đình với truyền thống dân tộc đã làm nên sức mạnh tinh thần to lớn của con người Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước.
+ Bút pháp nghệ thuật già dặn, điêu luyện được thể hiện qua giọng trần thuật, trần thuật qua hồi tưởng của nhân vật, miêu tả tâm lí và tính cách sắc sảo, ngôn ngữ phong phú, góc cạnh và đậm chất Nam Bộ.
Củng cố:
GV nhắc lại hai câu hỏi ở mục 5 và 6> yêu cầu HS trả lời
Dăn học bài tiếp theo