Giáo án Ngữ văn 10 tiết 8, 9: Đọc văn Chiến thắng Mtao-Mxây (trích “Đamsan”- sử thi Tây Nguyên)

GIÁO ÁN GAỈNG DẠY
 Tieát 8-9
Phân môn : Đọc văn 
 Ngày soạn : 25/8/10
CHIEÁN THAÉNG MTAO-MXAÂY
(Trích “ÑamSan”-Söû thi Taây Nguyeân)
I.Muïc tieâu cần đạt:
1. Kiến thức 
Giuùp hoïc sinh :
 -Nhaän thöùc ñöôïc leõ soángvaø nieàm vui cuûa ngöôøi anh huøng söû thi chæ coù ñöôïc trong cuoäc chieán ñaáu vì danh döï, hạnh phuùc vaø söï thònh vöôïng cho coäng ñoàng.
 Naém ñöôïc ñaëc ñieåm ngheä thuaät cuûa söû thi anh huøng veà caùch xaây döïng nhaân vaät, ngheä thuaät mieâu taû vaø söû duïng ngoân töø : giùa hình ảnh, nhịp điệu, phép so sánh, phóng đại 
2. Kĩ năng
 - Đọc - kể điễn cảm của tác phẩm sử thi
 - Phân tích văn bản sử thi theo đặc trưng thể loại
3. tư tưởng, tình cảm
 - Qúy trọng tinh thần sáng tạo nghệ thuật của dân tộc 
 -Yêu quý bản sắc văn hóa dân tộc 
II.THIẾT BỊ , ĐỒ DÙNG DẠY HỌC 
 1. GV : 
 -SGK Ngöõ vaên 10.
 -SGV Ngöõ vaên 10.
 -Saùch thieát keá Ngöõ vaên 10.
 GV toå chöùc giôø daïy hoïc theo caùch keát hôïp caùc phöông phaùp ñoïc saùng taïo,gôïi tìm;keát hôïp vôùi caùc hình thöùc trao ñoåi thaûo luaän,traû lôøi caùc caâu hoûi.
2. HS : SGK , SBT , tham khảo tư liệu về sử thi, tranh ảnh về Tây Nguyên
III.Tieán trình baøi hoïc:
1.Kieåm tra baøi cuõ: (3 P)
2.Giôùi thieäu baøi môùi: (2 p)
Các dân tộc thiểu số ở nước ta đã được Tổ chức văn hoá thế giới UNESCO công nhận Di sản cồng chiêng là di sản văn hóa thế gới. Nhưng Tây Nguyên không chỉ có cồng chiêng mà còn rất nổi tiếng với những trường ca sử thi anh hùng. Trong số đó, tiêu biểu là đoạn trích mà chúng ta sắp tìm hiểu.
3. Tổ chức dạy học (80 p)
 HOAÏT ÑOÄNG CUÛA GV VAØ HS
 NOÄI DUNG CÔ BAÛN
* Hoạt động 1 : Tìm hiểu chung về sử thi và đoạn trích
Mục tiêu 
Hiểu và biết được thế nào là sử thi
Sử thi có mấy loại và biết được Sử thi Đămsan là loại sử thi gì :
Tổ chức thực hiện
Thao tác 1 : Tìm hiểu khái niệm sử thi?
- GV -Tieåu daãn goàm nhöõng noäi dung gì?
-Söû thi daân gian cuûa caùc daân toäc thieåu soá ôû nöôùc ta ñöôïc chia thaønh maáy loaïi? -Neâu nhöõng hieåu bieát cuûa em veà moãi loaïi?
(SGK-Tr30).
 - HS đọc tiểu dẫn và trả lời
* Kết quả :
- GV chốt lại sử thi 
- HS ghi bài
Thao tác 2: Sử thi Đăm San
- GV yêu cầu : Döïa vaøo SGK,em haõy toùm taét söû thi ÑS thaät ngaén goïn?
- HS thực hiện :
* Kết quả :
 - GV chốt lại ý chính:
 + GV: Trình bày về xã hội Tây Nguyên thời Đăm Săn
 ● Là xã hội tiền giai cấp, chưa có Nhà nước. Mọi quyền lợi, suy nghĩ, khát vọng của mỗi người không thể thoát li những vấn đề về thị tộc, dòng họ cư trú trong những đơn vị buôn (làng), đứng đầu là những Mtao (tù trưởng)
 ● Giữa các buôn, thị tộc thường xảy ra chiến tranh. Có những tù trưởng làm giàu chủ yếu bằng chiến tranh, cướp bóc. Điều này đẩy Tây Nguyên vào tình trạng mất ổn định triền miên, kìm hãm sự phát triển của xã hội. Có những tù trưởng làm giàu chủ yếu bằng lao động sản xuất và, kho cần, phát động chiến tranh để bảo vệ và mở đường cho thị tộc phát triển không ngừng trong trạng thái ổn định tương đối.
- HS ghi bài
Thao tác 3: Neâu vò trí, noäi dung ñoaïn trích?
+ GV: Giới thiệu các nhân vật trong đoạn trích:
1. Đăm Săn
2. Mtao Mxây
3. Ông Trời.
4. Tôi tớ của Mtao Mxây
5. Tôi tớ của Đăm Săn
6. Người kể chuyện
+ GV: Phân công học sinh lần lượt đọc phân vai đoạn trích: vai Đăm Săn, Mtao Mxây và người dẫn chuyện
 ● Đoạn đối thoại, cảnh đánh nhau
 ● Cảnh ăn mừng chiến thắng
+ HS: Lần lượt đọc phân vai đoạn trích
+ GV: Nhận xét cách đọc của học sinh
+ GV: Căn cứ vào nội dung tóm tắt của tác phẩm, em hãy nêu vị trí đoạn trích?
+ HS: nêu vị trí đoạn trích
* Kết quả : 
GV chốt lại : Vò trí giöõa taùc phaåm.
+Noäi dung: keå chuyeän ÑS chieán ñaáu vaø chieán thaéng MTMX. Tieâu ñeà : do ngöôøi soaïn saùch ñaët.
HS ghi bài 
* Kết luận chung : 
GV nhấn mạnh :Bố cục:
- Trận đánh của hai tù trưởng.
- Đăm Săn cùng các nô lệ trở về sau chiến thắng.
- Cảnh ăn mừng chiến thắng.
HS theo dõi - SGK
Hoạt động 2: Đọc hiểu chi tiết
A. Đọc 
- GV phân vai và hướng dẫn HS đọc văn bản .GV höôùng daãn HS ñoc ñoaïn trích theo caùch phaân vai(chuù yù ñoïc ñuùng gioïng ñieäu söû thi vaø gioïng ñieäu töøng nhaân vaät).
- Giaûi nghóa moät soá töø khoù,töø coå.
 - HS đọc theo tuyeán nhaân vaät. Theo dieãn bieán caâu chuyeän
B. Tìm hiểu nội dung
-Theo em,ñoaïn trích naøy coù theå phaân tích theo nhöõng caùch naøo?
 - HS trả lời 
* Kết quả :
- Gv định hướng phân tích
Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu trận chiến giữa hai tù trưởng
+ GV: Nhắc HS lưu ý lối mô tả song hành hai tù trưởng trong suốt diễn biến cuộc chiến. Nghệ thuật miêu tả này có tác dụng làm nổi bật sự hơn hẳn của Đăm Săn so với Mtao Mxây cả về tài năng, sức lực, cả về phong độ, phẩm chất.
+ GV: Theo em, trận đánh diễn ra qua những chặng nào?
+ HS: 
 ● Chặng 1: Đăm Săn khiêu chiến. Mtao Mxây buộc phải chấp nhận cuộc đấu.
 ● Chặng 2: Cuộc đấu diễn ra
 ● Chặng 3: Đăn Săn thu gom của cải, dân làng/tôi tớ của Mtao Mxây và ra về.
+ GV: Cho học sinh lần lượt trả lời những câu hỏi sau:
 ● Tại sao Đăm Săn khiêu chiến? Thái độ của hai bên như thế nào ?
* Kết quả : 
GV chốt lại : Cuoäc ñoï söùc giöõa hai tuø tröôûng ñöôïc mieâu taû qua
Hiệp 1: -ÑS ñeán taän nhaø MTMX caát lôøi thaùch thöùc:”ta thaùch nhaø ngöôi ñoï dao vôùi ta ñaáy.”
 -MTMX ngaïo ngheã:”ta khoâng xuoáng ñaâu dieâng ôi!Tay ta coøn ñang baän oâm vôï hai chuùng ta ôû treân naøy cô maø.”
H2: _ÑS quyeát lieät hôn:”ta seõ laáy caùi saøn hieân cuûa nhaø ngöôi ta boå ñoâi,ta seõ laáy caùi caàu thang cuûa nhaø ngöôi ta cheû ra keùo löûa,ta hun caùi nhaø cuûa ngöôi cho maø xem.”
 -MTMX : toû ra run sôï.lo laéng:sôï bò ñaâm leùn,maët muõi döõ tôïn,trang bò ñaày mình maø vaãn toû ra taàn ngaàn ,ñaén ño.
- HS theo dõi và ghi bài 
Thao tác 2 : Vaøo cuoäc chieán:
-GV hỏi : Cuoäc chieán naøy ñöôïc taû trong maáy hieäp?Moãi nhaân vaät ñöôïc taû ra sao?
- HS suy nghĩ và trả lời 
* Kết quả :
- Gv giảng và chốt lại : H1:-MTMX muùa khieân tröôùc:lôøi leõ hueânh hoang,nhöng khieân haén keâu laïch xaïch nhö quaû möôùp khoâ.
 -ÑS ñieàm tónh,thaûn nhieân,khoâng nhuùc nhích®chöùng toû baûn lónh cuûa chaøng.
H2: -ÑS muùa tröôùc “moät laàn xoâc tôùi.vuùt qua phía Taây”;ñöôïc mieáng traàu tieáp söùc.
 -MTMX :+hoaûng sôï troán chaïy heát baõi Ñoâng sang baõi Taây.
+ Cheùm ÑS nhöng truùng caùi chaõo coät traâu. + Caàu cöùu HôNhò quaêng cho haén moät mieáng traàu.
H3: ÑS muùa khieân vaø ñuoåi theo MTMX.
- HS theo dõi và ghi nhận
GV phát vấn HS :
-Caùch mieâu taû nhaân vaät ôû ñoaïn naøy coù gì khaùc vôùi 2 ñoaïn treân?
- HS suy nghĩ và phát biểu
* Gv chốt lại : 
- Taùc giaû gaàn nhö chæ ñaëc taû ÑS duõng maõnh,anh huøng nhöng qua ñoù ta caøng caûm nhaän ñöôïc söï ñoái laäp cuûa MTMX.
-ÑS ñaâm truùng keû thuø nhöng aùo haén khoâng thuûng(khaùc vôùi MTMX ñaâm tröôït ÑS).
-Chaøng phaûi caàu cöùu thaàn linh.
Gv giảng và hoỉ HS : 
H4: ÑS ñöôïc thaàn linh giuùp ñôõ,chaïy theo vaø ñaâm cheát keû thuø:”ÑS ñaâm phaäp moät caùi,caét ñaàu MTMX ñem beâu ngoaøi ñöôøng”.
-Nhaän xeùt veà caùch mieâu taû ÑS trong cuoäc ñoï söùc naøy ? Mieâu taû haønh ñoäng cuûa ÑS baèng caùch so saùnh,phoùng ñaïi,laáy hình aûnh thieân nhieân laøm chuaån möïc ñeå so saùnh. Nhaän xeùt vai troø,yù nghóa nhaân vaät oâng Trôøi?Nhaân vaät naøy gôïi em lieân töôûng tôùi nhöõng nhaân vaät naøo khaùc?
- HS suy nghĩ , hội ý nhóm nhỏ ( 2bạn) và trả lời
* Kết quả :
GV chốt lại : So saùnh :töông ñoàng,töông phaûn,hay taêng caáp. Ñaây laø nhaân vaät phuï trôï,giuùp söùc,chæ ñöôøng Quyeát ñònh chieán thaéng vaãn laø ÑS vôùi nhöõng phaåm chaát anh huøng. Gioáng nhaân vaät :Tieân,Buït,Thaàn,..
-HS ghi bài
Thao tác 3: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu thái độ và hành động của mọi người đối với chiến thắng của Đăm Săn
- GV: 
Khi Đăm Săn kêu gọi, dân làng Mtao Mxây có thái độ như thế nào? -Trong maøn aên möøng chieán thaéng,ÑS ñöôïc mieâu taû nhö theá naøo?
_Tröôùc chieán thaéng cuûa ÑS,daân laøng coù thaùi ñoä nhö theá naøo?
+ HS: Phát biểu.
* Kết quả : 
GV giảng và định hướng :
+ ÑS hoûi-daân laøng ñaùp :3 laàn,caøng khaúng ñònh chaéc chaén,maïnh meõ söï yeâu meán,tuaân phuïc cuûa nhöõng ngöôøi voán laø noâ leä cua MTMX ñoái vôùi ÑS.
- HS suy nghĩ và trả lời
GV hỏi HS :
-Theo em,thaùi ñoä cuûa caùc nhaân vaät trong maøn aên möøng chieán thaéng naøy coù yù nghóa gì?
- HS phát biểu
+ Theå hieän söï thoáng nhaát caïo ñoä giöõa quyeàn lôïi,khaùt voïng cuûa caù nhaân anh huøng söû thi vaø caû coäng ñoàng(ngöôøi thaéng keû thua hôïp thaønh moät nhoùm ñoâng hôn,maïnh hôn).
+ Theå hieän söï yeâu meán, tuaân phuïc, suy toân tuyeät ñoái cuûa taäp theå coäng ñoàng vôùi caù nhaân anh huøng.
-Ñoaïn trích mieâu taû dieãn bieán traän ñaùnh nhöng dung löôïng hình aûnh cheát choùc xuaát hieän nhö theá naøo?Giaûi thích?
- HS suy nghĩ và trả lời 
* Kết quả :
- Gv định hướng
- HS ghi bài
Thao tác 3: Tìm hiểu và đánh giá nghệ thuật:
GV: - Taùc giaû daân gian ñaõ söû duïng nhöõng bieän phaùp ngheä thuaät quen thuoäc naøo?
- Hs phát biểu
+ So saùnh.
+ Phoùng ñaïi.
+ Xaây döïng hình töôïng nhaân vaät lí töôûng.
+ Taïo döïng aâm ñieäu söû thi huøng traùng.
* Kết luận :
 - Gv chốt lại ý chính
 - HS ghi bài
 Hoạt động 3: Hướng dẫn học sinh tổng kết
Mục tiêu :
Hệ thống kiến thức cơ bản
Nhận định và đánh giá nội dung & nghệ thuật đoạn trích 
Tổ chức thực hiện
+ GV: Nêu những nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của đoạn trích?
+ HS: Trả lời theo phần Ghi nhớ của SGK
* Kết luận 
- GV chốt và định hướng
HS ghi nhớ bài.
I.Tìm hieåu chung:
1. Theå loaïi söû thi:
- SGK
Có : 2 loaïi: 
 -söû thi thaàn thoaïi
 -söû thi anh huøng.
2. Söû thi ÑS:
 -Taùc phaåm tieâu bieåu cho söû thi anh huøng Taây Nguyeân.
 -Keå veà cuoäc ñôøi moät tuø tröôûng nhöng qua ñoù theå hieän hình aûnh coäng ñoàng thò toäc EÂ-ñeâ trong moät giai ñoaïn lòch söû ñaày bieán ñoäng.
 -Vieát veà ñeà taøi chieán tranh –laø ñeà taøi noåi baät nhaât trong söû thi anh huøng.
3. Ñoaïn trích:
 -Vò trí:
 + giöõa taùc phaåm.
 + tieâu bieåu cho ñeà taøi chieán tranh cuûa theå loaïi söû thi anh huøng.
 -Noäi dung:keå chuyeän ÑS chieán ñaáu vaø chieán thaéng MTMX.
II.Ñoïc hieåu:
1.Cuoäc ñoï söùc vaø thaéng lôïi cuûa ÑS
a. ÑămSăn khieâu chieán vaø MtaoMxây ñaùp laïi:
Hiệp 1:
 + ÑămSăn ñeán taän nhaø MTaoMxây thaùch thöùc.
 + MTaoMXây ngaïo ngheã.
Hiệp 2: 
 + ÑămSăn coù thaùi ñoä quyeát lieät hôn.
 + MTaoMây: run sôï, lo laéng.
b.Vaøo cuoäc chieán:
Hiệp 1:
 + MtaoMXây : lôøi leõ hueânh hoang nhöng ñaõ boäc loä söï keùm coûi.
 + ÑămSăn :ñieàm tónh,thaûn nhieân.
Hiệp 2: 
 + ÑămSăn : theå hieän söùc maïnh,duõng khí anh huøng.
 + MTaoMXây : hoaûng sôï troán chaïy.
Hiệp 3: 
+ ÑămSăn muùa khieân ñuoåi theo MTaoMXây.
Hiệp 4: 
+ Ñămsăn ñöôïc thaàn linh giuùp söùc,gieát cheát keû thuø.
- Duøng bieän phaùp phoùng ñaïi, laáy hình aûnh thieân nhieân laøm chuaån möïc ñeå so saùnh vôùi haønh ñoäng,söùc maïnh cuûa ÑămSăn.
Nhaân vaät oâng Trôøi:
 + giuùp söùc, chæ ñöôøng cho ngöôøi anh huøng thöïc hieän.
 +Caøng toâ ñaäm söùc maïnh,phaåm chaát anh huøng cuûa ÑămSăn.
2.Aên möøng chieán thaéng,töï haøo veà ngöôøi anh huøng:
- ÑămSăn hoaø vôùi toâi tôù, daân laøng aên möøng thaéng lôïi.
- Noâ leä cuûa MTaoMXây : meán phuïc,höôûng öùng vaø trung thaønh tuyeät ñoái.
-Daân laøng ÑămSăn :
+Theå hieän qua lôøi ngheä nhaân söû thi.
 +Haân hoan,vui söôùng.
- Nhöõng tuø tröôûng khaùc: kính neå,aên möøng chieán thaéng cuûa ÑămSăn nhö aên möøng chieán thaéng cuûa mình.
Þ Theå hieän söï thoâng nhaát cao ñoä giöa quyeàn lôïi,khaùt voïng cuûa caù nhaân anh huøng vôùi coâng ñoàng vaø söï yeâu meán,tuaân phuïc tuyeät ñoái cuûa taäp theå vôùi caù nhaân anh huøng.
=> Keå veà chieán tranh laø theå hieän khaùt voïng moät cuoäc soáng no ñuû,thònh vöôïng,söï ñoaøn keát,lôùn maïnh cuûa coâng ñoàng,vaø theå hieän taàm voùc lôùn lao,vai troø trung taâm cuûa ngöôøi anh huøng söû thi vôùi xaõ hoäi.
3. Đặc sắc nghệ thuật:
- Nghệ thuật so sánh, phóng đại:
+ So sánh tương đồng: như lốc gào, như những vệt sao băng
+ So sánh tăng cấp:
 ● đoạn tả cảnh Đăm Săn múa khiên
 ● đoạn tả cảnh đoàn người đông đảo: “Tôi tớ  cõng nước”
 ● Đoạn mô tả thân hình lực lưỡng của Đăm Săn: “Bắp chân  xà dọc”
+ So sánh tương phản: tả cảnh múa khiên của Đăm Săn và Mtao Mxây
- Các hình ảnh, sự vật được đem ra làm chuẩn so sánh được lấy từ thế giới thiên nhỉên, từ vũ trụ bao la
à Đề cao tầm vóc lớn lao của người anh hùng, khát vọng không có giới hạn của cộng đồng Ê-đê về một tương lai hùng mạnh, thịnh vượng
III. Toång keát:
Ghi nhôù : SGK.
 4. Cuûng coá: 
 Hướng dẫn học bài 
So sánh hai tù trưởng về thái độ, phẩm chất, tài năng, hành động trong cảnh đánh nhau? Nhận xét về từng nhân vật?
Thái độ của mọi người đối với chiến thắng của Đăm Săn là gì? Qua đó nói lên được nguyện vọng gì của cộng đồng?
Cảnh ăn mừng chiến thắng thể hiện những khát vọng gì của cộng đồng?
Những đặc sắc về nghệ thuật trong đoạn trích?
5. DẶN DÒ : 
 - Học thuộc Ghi nhớ, các nội dung chính của bài học.
- Trả lời các câu hỏi ở phần Luyện tập.
 - Soạn bài mới: Truyện An Dương Vương và Mị Châu - Trọng Thuỷ.
Câu hỏi:
- Nêu định nghĩa và đặc điểm của thể loại truyền thuyết?
- Đọc và xác định bố cục, tóm tắt câu chuyện?
- Tìm những chi tiết liên quan đến các nhân vật: An Dương Vương, Mị Châu, Trọng Thuỷ?
- Thái độ, tình cảm của nhân dân đối với từng nhân vật là gì qua những chi tiết đó?
- Những đặc sắc về nghệ thuật của câu chuyện?