Giáo án Ngữ văn 10 tiết 13: Làm văn Lập dàn ý bài văn tự sự

GIÁO ÁN GIẢNG DẠY
Ngày soạn : 23/9/10
Tiết 13 
Phân môn : Làm văn 
LAÄP DAØN YÙ BAØI VAÊN TÖÏ SÖÏ
I.MUÏC TIEÂU BAØI HOÏC
1. Kiến thức:
 Giúp học sinh biết cách dự kiến đề tài và cốt truyện cho một bài văn tự sự.
- Nắm được kết cấu và biết các lập dàn ý bài văn tự sự.
 - Nâng cao nhận thức về ý nghĩa, tầm quan trọng của việc lập dàn ý trước khi viết bài
 2. Kĩ năng :
 Bieát caùch laäp daøn yù baøi vaên töï söï (keå laïi moät caâu chuyeän) töông töï moät truyeän ngaén.
Vận dụng kiến thức đã học về văn tự sự và vốn sống của bản thân để xây dựn dàn ý
II. THIẾT BỊ , ĐỒ DÙNG DẠY HỌC 
1. GV : SGK,SGV.Thieát keá baøi hoïc.
2. HS : SGK , tài liệu liên quan
III.TIEÁN TRÌNH DAÏY HOÏC
1 . ổn đinh lớp (1p)
2. kiểm tra bài cũ : ( 3p )
 Kieåm tra baøi cuõ. Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thuỷ
Câu hỏi:
Nêu những chi tiết liên quan đến nhân vật An Dương Vương? Qua những chi tiết đó, em có nhận xét như thế nào về nhân vật lịch sử này?
Nhân vật Mị Châu đã phạm phải những sai lầm nào? Do đâu? Kết cục của nhân vật này như thế nào? Nhân dân ta có thái độ như thế nào về Mị Châu?
Đánh giá về nhân vật Trọng Thuỷ. Theo em, hình ảnh “Ngọc trai – giếng nước’ có nhằm ca ngợi mối tình chung thuỷ của hai người không? Ý kiến của em?
3. Bài mới : Giôùi thieäu baøi môùi.(1p)
Tröôùc khi noùi ñieàu ,caùc cuï ta ngaøy xöa ñaõ daïy”Aên coù nhai ,noùi coù nghó”. 
Nghóa laø ñöøng voäi vaøng trong khi aên vaø phaûi caân nhaéc kó löôõng tröôùc khi noùi.Laøm moät baøi vaên cuõng vaäy phaûi coù daøn yù, coù söï saép xeáp caùc yù, caù söï kieän töông ñoái hoaøn chænh. Ñeå thaáy roõ vai troø cuûa daøn yù chuùng ta tìmhieåu baøi laäp daøn yù baøi vaên töï söï.
4. Tổ chức dạy học (37p )
 Hoaït ñoäng cuûa GV vaø HS
 Yeâu caàu caàn ñaït
* Hoạt động 1: Tìm hiểu công việc hình thành ý tưởng và dự kiến cốt truyện( 7p)
Mục tiêu :
Giúp HS có cách nhìn nhận và hình thành ý tưởng , dự kiến cốt truyện
Tổ chức thực hiện
Thao tác 1: Tìm hiểu ngữ liệu của SGK.
+ GV: Gọi 2 học sinh lần lượt đọc toàn văn đoạn trích của nhà văn Nguyên Ngọc 
+ GV: Dẫn dắt: Đây là đoạn văn của nhà văn Nguyên Ngọc, ông kể lại quá trình sáng tác một tác phẩm của mình : Rừng xà nu.
+ GV: Cụ thể, tác giả đã kể lại những suy nghĩ, dự định, việc làm gì khi viết truyện ?
(Hoïc sinh ñoïc phaàn trính trong SGK) traû lôøi caâu hoûi.
-Nhaø vaên Nguyeân Ngoïc noùi veà vieäc gì?
Thao tác 2: Nhận xét về cáh thức hình thành ý tưởng , dự kiến cốt truyện : 
-Qua lôøi keå cuûa Nguyeân Ngoïc, anh (chò) hoïc taäp ñöôïc ñieàu gì trong quaù trình hình thaønh yù töôûng, döï kieán coát truyeän ñeåchuaån bò laäp daøn yù cho baøi vaên töï söï ?
+ HS suy nghĩ và trả lời
+ Gv nhận xét và chốt lại
* Kết luận :
- GV giải thích và chốt ý đúng
- HS theo dõi , ghi bài
Hoạt động 2: Hướng dẫn lập dàn ý chi tiết ( 10 P )
Mục tiêu :
Hướng dẫn HS luyện tập 
Rèn luyện kĩ năng lập dàn ý chi tiết
Tổ chức thực hiện
- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh lập dàn ý cho câu chuyện (1) và (2).
+ GV: Yêu cầu học sinh đọc ngữ liệu và yêu cầu của ngữ liệu
+ GV: Chia lớp làm hai nhóm, nhóm 1 làm đề 1, nhóm 2 làm đề 2. Thời gian: 10 phút. Nội dung: 
o Đặt nhan đề cho từng câu chuyện
o Lập dàn ý ba phần.
o Trình bày trước lớp
o Nhận xét kết quả của nhóm bạn
* Xử lí thông tin : 
+ HS làm việc theo nhóm. 
+ GV theo dõi, quan
* Kết quả : 
- GV nhận xét cách thực hiện của HS
HS theo dõi nhận xét chéo các nhóm và bổ sung
GV chốt ý đúng - HS ghi nhận lại
- Thao tác 2: Cách lập dàn ý bài văn tự sự.
+ GV: Từ việc tìm hiểu ngữ liệu trên, em hãy nêu lên dàn ý chung cho một câu chuyện kể?
+ HS: Phát biểu.
GV: Tóm lại, quá trình để lập được dàn ý cho một bài văn tự sự thường diễn ra như thế nào? Dàn ý cụ thể gồm những phần nào? Dàn ý có vai trò như thế nào đối với người viết, người kể?
+ HS: Suy nghĩ, khái quát lại kiến thức và trả lời:
- Trước khi lập dàn ý, cần suy nghĩ để lựa chọn:
+ Đề tài (Rộng hơn. Ví dụ: Cuộc kháng chiến chống mĩ ở Tây Nguyên (1), Người nông dân được giác ngộ Cách mạng (2))
+ Chủ đề (Hẹp hơn. Ví dụ: Ca ngợi nhân dân Tây Nguyên anh hùng bất khuất (1), Ca ngợi phẩm chất tốt đẹp của người nông dân nghèo Việt Nam góp phần đưa CM và kháng chiến đến thắng lợi (2))
+ Nhan đề của truyện
+ Những nét chính của cốt truyện:
Trình bày (MB) – Khai đoan – Phát triển – Đỉnh điểm (TB) – Kết thúc (KB)
+ Sáng tạo, hình dung những sự việc, chi tiết, nhân vật có quan hệ với nhân vật chính (Cần chọn những chi tiết đặc sắc, độc đáo, có giá trị thẩm mĩ, gợi cảm)
- Lập dàn ý ba phần: Mở bài , thân bài , kết bài.
* Kết luận : 
- GV Gọi học sinh đọc phần Ghi nhớ.
- Hs đọc ghi nhớ bài 
Hoạt động 3: Luyện tập ( 10 p)
Mục tiêu 
Rèn luyện khả năng thành lập dànýy cho HS 
Tổ chức thực hiện : 
- Thao tác 1: Luyện tập bài tập 1.
Bước 1 : Tìm hiểu chung
+ GV: Hướng dẫn học sinh lập dàn ý cho bài văn viết về câu chuyện: “ Một học sinh tốt phạm phải sai lầm  biết vươn lên trong cuộc sống và học tập.”
- Đề tài? 
- Chủ đề? 
- Cốt truyện?
- Nhan đề? 
- Nhân vật và ngôi kể?
- Các nhân vật khác?
- Mở đầu và kết thúc?
 - Quá trình nhận thức, ăn năn và làm lại cuộc đời?
 - HS thực hiện lập dàn ý
* KẾT QUẢ 
- GV nhận xét , sửa chữa
- HS theo dõi ghi nhận
Bước 2: Lập dàn ý 
GV yêu cầu HS dựng dàn ý
HS thực hiện : Dàn ý
* Kết quả :
- GV chốt ý chính và hướng dẫn chung dàn ý
- HS ghi nhận
- Thao tác 2: Luyện tập bài tập 2
GV hướng dãn HS làm ở nhà
- Hs tiếp thu và làm ở nhà
* Kết luận
GV nhận xét - hướng dẫn bài tập 
HS ghe và thực hiện 
I. Hình thaønh yù töôûng, döï khieán coát truyeän
1. Tìm hiểu ngữ liệu:
- Nhà văn Nguyên Ngọc kể về quá trình suy nghĩ, chuẩn bị để sáng tác truyện ngắn Rừng xà nu:
-Nhaø vaên Nguyeân Ngoïc noùi veà truyeän ngaén “Röøng xaø nu”,nhaø vaên ñaõ vieát truyeän ngaén “Röøng xaø nu “nhö theá naøo?.
-Muoán vieát ñöôïc baøi vaên keå laïi moät caâu chuyeän hoaëc vieát moät truyeän ngaén ta phaûi hình thaønh yù töôûng vaø phaùc thaûo moät coát truyeän(döï kieán tình huoáng ,söï kieän vaø nhaân vaät) theo Nguyeân Ngoïc.
+ Choïn nhaân vaät:Anh Ñeà-mang caùi teân Tnuù raát mieàn nuùi.
+Dít ñeán vaø laø moái tình sau cuûa Tnuù.Nhö vaäy phaûi coù Mai (chò cuûa Dít)
+Cuï giaø Meát phaûi coù vì laø coäi nguoàn cuûa baûn laøng,cuûa Taây Nguyeân maø nhaø vaên ñaõ thaáy ñöôïc.Caû thaèng beù Heng.
-Veà tình huoáng vaø söï kieän ñeå keát noái caùc nhaân vaät.
+ Caùi gì,nguyeân nhaân naøo laø baät leân söï kieän noäi dung dieät caû 10 teân aùc oân nhöõng naêm thaùng chöa heà coù tieáng suùng caùch maïng.Ñoù laø caùi cheát cuûa meï con Mai.Möôøi ñaàu ngoùn tay Tnuù boác löûa.
+ Caùc chi tieát khaùc töï noù ñeán nhö röøng Xaø nu gaén lieàn vôùi soá phaän moãi con ngöôøi.Caùc coâ gaùi laáy nöôùc ôû voøi nöôùc ñaàu laøng,caùc cuï giaø lom khom,tieáng nöôùc laùch taùch trong ñeâm khuya.
2. Khái niệm 
a) Hình thành ý tưởng:
 - Viết về ai? Trong hoàn cảnh không
2 gian, thời gian nào? - Viết về vấn đề gì? Nhằm mục đích gì?
à chọn đề tài, xác định chủ đề.
b) Dự kiến cốt truyện:
 - Có thể dự kiến phần mở đầu và kết thúc truyện
 - Suy nghĩ, tưởng tượng về các nhân vật khác trong mối quan hệ với nhân vật chính, chi tiết, sự việc của truyện.
 - Nêu những sự việc, chi tiết tiêu biểu, đặc sắc để tạo cốt truyện.
* Lập dàn ý cho ba phần của truyện:
 - Mở bài
 - Thân bài
 - Kết bài.
II. Laäp daøn yù:
1) Caâu chuyeän moät : Aùnh saùng
a. Câu chuyện thứ nhất: Chị Dậu phá kho thóc Nhật
A) Môû baøi:
-Chò Daäu hôùt haûi chaïy veà höôùng laøng mình trong ñeâm toái.
-Chaïy veà tôùi nhaø,trôøi ñaõ khuya thaáy moät ngöôøi laï ñang noùi chuyeän vôùi choàng.
-Vôï choàng gaëp nhau möøng möøng tuûi tuûi.
B) Thaân baøi:
-Ngöôøi khaùch laï laø caùn boä Vieät Minh tìm ñeán hoûi thaêm tình caûnh gia ñình anh Daäu.
-Töøng böôùc giaûng giaûi cho vôï choàng chò Daäu nghe vì sao daân mình khoå, muoán heát khoå phaûi laøm gì? Nhaân daân chung quanh vuøng hoï ñaõ laøm ñöôïc gì ,nhö theá naøo?
-Ngöôøi khaùch laï aáy thænh thoaûng gheù thaêm gia ñình anh Daäu,mang tin môùi ,khuyeán khích chò Daäu.
-Chò Daäu ñaõ vaän ñoäng nhöõng ngöôøi xung quanh.
-Chò ñaõ daãn ñaàu ñoaøn daân coâng leân huyeän,phuû phaù kho thoùc cuûa Nhaät chia cho ngöôøi ngheøo.
C) Keát baøi:
Chò Daäu vaø baø con xoùm laøng chuaån bò ñeán möøng ngaøy toång khôûi nghóa .
-Chò Daäu ñoùn caùi Tyù trôû veà.
b. Câu chuyện thứ hai: Chị Dậu đậy nắp hầm bem
* Mở bài:
- Kháng chiến chống Pháp bùng nổ. 
- Làng Đông Xá bị giặc chiếm đóng nhưng hằng đêm vẫn có những chiến sĩ, cán bộ hoạt động bí mật.
- Chị Dậu đã được giác ngộ.
* Thân bài:
- Quân Pháp càn quét, truy lùng cán bộ.
- Không khí trong làng căng thẳng, không ít người hoảng sợ
- Chị Dậu vẫn bình tĩnh hướng dẫn cán bộ xuống hầm bí mật ngay nền bếp nhà mình hoặc nền buồng, góc vườn
* Kết bài:
Sau khi tất cả cán bộ xuống hầm, chị Dậu bình tĩnh đậy nắp hầm bem và trò chuyện cùng cái Tí – giờ cũng là một du kích
2. Dàn ý bài văn tự sự:
Thường có ba phần
- Mở đầu: Giới thiệu câu chuyện
 + Hoàn cảnh thời gian, không gian
 + Nhân vật
- Thân bài: Kể diễn biến câu chuyện
 + Sự việc, chi tiết mở đầu câu chuyện
 + Các sự việc, chi tiết phát triển câu chuyện
 + Sự việc, chi tiết kết thúc câu chuyện
- Kết bài: Kết thúc câu chuyện
+ Nêu cảm nghĩ của nhân vật
+ Hoặc một chi tiết đặc sắc, có ý nghĩa
* Ghi nhớ (SGK)
III. Luyeän taäp
1. Bài tập 1:
- Đề tài: Chuyện về cuộc sống học đường.
- Chủ đề: Khẳng định ý thức nỗ lực khắc phục sai lầm, vươn lên tu dưỡng, chiến thắng bản thân của học sinh.
- Cốt truyện:
+ Một học sinh vốn hiền lành, trung thực
+ Bị kẻ xấu lôi kéo và phạm sai lầm đáng tiếc.
+ Đau khổ, ân hận, dằn vặt
+ Tự đấu tranh hoặc gặp người tốt giúp đỡ
+ Vươn lên, trở lại thành người tốt
- Nhan đề: Vượt qua chính mình; Trở lại
- Nhân vật và ngôi kể: thứ nhất hoặc thứ ba.
- Các nhân vật khác.
- Cách mở đầu và kết thúc
- Quá trình nhận thức, ăn năn và làm lại cuộc đời
- Dàn ý:
+ Mở bài: Giới thiệu nhân vật chính
+ Thân bài:
o Diễn biến, kết quả, nguyên nhân sai lầm
o Tâm trạng nhân vật
o Quá trình ăn năn, sửa chữa, khắc phục, vươn lên
+ Kết bài: Trở về thời điểm cuộc sống hiện tại của nhân vật chính.
 2. Bài tập 2: 
Xem SBT NV 10, trang 26 và 27.
 5. Củng cố : (2p)
Hình thành ý tưởng và dự kiến cốt truyện là ta cần xác định những gì?
Cách lập dàn ý cho một bài văn tự sự?
6. Dặn dò : (3p)
 - Học thuộc nội dung phần ghi nhớ.
 - Tham khảo bài tập luyện tập ở sách bài tập..
 - Soạn bài: Uy-lít-xơ trở về (Trích “Ô-đi-xê” _ Sử thi Hy Lạp)
Câu hỏi:
Nêu đôi nét về tác giả Hô-me-rơ?
Tóm tắt ngắn gọn sử thi Ô-đi-xê?
Xác định bố cục đoạn trích?
Tìm hiểu diễn biến tâm trạng của Pê-nê-lốp khi hay tin chồng mình trở về sau 20 năm?
Cuộc thử thách để nhận ra nhau giữa họ diễn ra như thế nào?
Khi nhận ra được nhau, tâm trạng của hai người như thế nào?