Đề tài Một số hình thức tổ chức hoạt động học cho học sinh môn Sinh học lớp 10

PhÇn I
Lý do chän ®Ò tµi
 B¾t ®Çu tõ n¨m häc 2006 - 2007 thùc hiÖn ®æi míi ch­¬ng tr×nh vµ s¸ch gi¸o khoa bËc trung häc phæ th«ng trªn toµn quèc. Thùc tÕ kh¸ch quan cho thÊy viÖc ®æi míi s¸ch gi¸o khoa vµ ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y lµ mét xu thÕ tÊt yÕu.
 NghÞ quyÕt Trung ­¬ng 2 kho¸ VIII, Ban chÊp hµnh Trung ­¬ng §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· ®Ò ra nhiÖm vô: "§æi míi m¹nh mÏ ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc, kh¾c phôc lèi truyÒn thô mét chiÒu, rÌn luyÖn thµnh nÕp t­ duy s¸ng t¹o cho ng­êi häc. Tõng b­íc ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸p tiªn tiÕn vµ ph­¬ng tiÖn hiÖn ®¹i vµo qu¸ tr×nh d¹y häc, ®¶m b¶o thêi gian tù häc tù nghiªn cøu cho häc sinh" (V¨n kiÖn Héi nghÞ lÇn thø hai Ban chÊp hµnh Trung ­¬ng kho¸ VIII §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. NXB ChÝnh trÞ Quèc gia 1997. tr 41).
 Quan ®iÓm d¹y häc lÊy ng­êi häc lµm trung t©m lµ c¬ së ®Ó ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc- mét xu h­íng chung cña ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc. Quan ®iÓm nµy cã c¬ së lý luËn tõ viÖc nhËn thøc qu¸ tr×nh d¹y häc lµ qu¸ tr×nh cã 2 chñ thÓ: ThÇy vµ trß. C¶ hai chñ thÓ nµy ®Òu chñ ®éng, tÝch cùc b»ng ho¹t ®éng cña m×nh h­íng tíi tri thøc, thÇy th× ho¹t ®éng truyÒn ®¹t tri thøc, cßn trß th× ho¹t ®éng chiÕm lÜnh tri thøc vµ biÕn nã thµnh vèn hiÓu biÕt cña m×nh ®Ó tiÕp tôc ho¹t ®éng nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔnHo¹t ®éng cña thÇy vµ ho¹t ®éng cña trß ®Òu lµ ho¹t ®éng cã ý thøc, d­íi sù chØ huy cña ý thøc mµ ®¹t ®­îc môc tiªu cña m×nh. V× vËy kÕt qu¶ nhËn thøc cña häc sinh lµ c«ng cô cho hä thùc hiÖn môc ®Ých cña m×nh. Do vËy trong thùc tÕ hiÖn nay ®ßi hái ng­êi thÇy ®øng líp ph¶i ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc.
 Trong s¸ch gi¸o khoa míi, c¸c tµi liÖu båi d­ìng ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc, s¸ch gi¸o viªn, s¸ch thiÕt kÕ bµi gi¶ng, hÖ thèng kªnh h×nh, kªnh ch÷, hÖ thèng c¸c lÖnh trong s¸ch gi¸o khoa ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ng­êi thÇy khai th¸c kh¶ n¨ng ®éc lËp t­ duy, s¸ng t¹o cña häc sinh, gióp häc sinh tù m×nh nghiªn cøu trªn c¬ së ®Þnh h­íng cña thÇy. CÊu tróc cña s¸ch gi¸o khoa, s¸ch gi¸o viªn ®· ®Þnh h­íng t­¬ng ®èi râ rµng, nh­ng ®ã chØ lµ gîi ý cho ho¹t ®éng cña thÇy. VÊn ®Ò c¬ b¶n lµ khi so¹n gi¶ng ng­êi thÇy ph¶i biÕn sù gîi ý ®ã thµnh ho¹t ®éng cô thÓ cña m×nh sao cho phï hîp víi ®èi t­îng mµ m×nh trùc tiÕp t¸c ®éng ®Ó ho¹t ®éng häc cña häc sinh ®¹t kÕt qu¶ cao, tr¸nh sù kh« cøng, h×nh thøc hãa vµ s¸o rçng. §Æc biÖt viÖc tæ chøc ho¹t ®éng häc tËp cho häc sinh ë mét sè thÇy c« cßn tá ra lóng tóng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn.
 Trong mÊy n¨m gÇn ®©y, vµo dÞp ®Çu n¨m häc së Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ®· tæ chøc c¸c líp båi d­ìng thay s¸ch gi¸o khoa, héi th¶o ®æi míi ph­¬ng ph¸p trong d¹y häc cho c¸c thÇy c« trùc tiÕp ®øng líp vµ c¸n bé qu¶n lý. Nhµ tr­êng ®· trang bÞ s¸ch gi¸o khoa, s¸ch gi¸o viªn, s¸ch thiÕt kÕ bµi gi¶ng theo h­íng ®æi míi. Tõ kiÕn thøc tiÕp thu ®­îc qua c¸c líp tËp huÊn, khai th¸c trong tµi liÖu, kÕt hîp víi viÖc th¶o luËn trong sinh ho¹t nhãm chuyªn m«n, dù giê th¨m líp theo chuyªn ®Ò, d¹y thö nghiÖm bµi khã ®Ó rót kinh nghiÖm. TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng ®ã ®Òu gióp cho tõng thÇy c« rÊt nhiÒu trong viÖc so¹n bµi vµ lªn líp. Nh­ng khi b­íc vµo lµm cô thÓ l¹i m¾c ph¶i nh÷ng b¨n kho¨n sau:
1. H×nh thøc ho¹t ®éng nhãm thÕ nµo cho hiÖu qu¶? Thùc tÕ h×nh thøc nµy cã ho¹t ®éng, ®­îc nhiÒu thÇy c« thùc hiÖn, nh­ng hiÖu qu¶ chua cao, ch­a khai th¸c, ph¸t ®éng sù nhiÖt t×nh tham gia cña tÊt c¶ c¸c thµnh viªn trong nhãm häc sinh. Mét sè thµnh viªn trong nhãm th­êng "ngåi dù giê", Ø l¹i vµo c¸c b¹n kh¸c. HiÖn t­îng nµy lÆp ®i, lÆp l¹i qua nhiÒu tiÕt häc, nªn sù ph©n hãa trong nhãm ngµy cµng râ: mét sè thµnh viªn hµo høng tÝch cùc, chñ ®éng t×m tßi kiÕn thøc, sè kh¸c Ø l¹i, bÞ ®éng, l­êi t×m tßi hiÓu biÕt nªn ngµy cµng yÕu ®i. VËy lµm thÕ nµo ®Ó ho¹t ®éng nhãm thùc sù cã hiÖu qu¶? KÝch thÝch mäi thµnh viªn trong nhãm cïng tÝch cùc ho¹t ®éng trong giê häc?
2. Cßn h¹n chÕ trong viÖc ph¸t huy kh¶ n¨ng t­ duy ho¹t ®éng c¸ nh©n, do vËy h¹n chÕ kü n¨ng xö lý th«ng tin. Nguyªn nh©n cña h¹n chÕ nµy? ChÝnh lµ do kh¶ n¨ng t¹o t×nh huèng cña ng­êi thÇy.
3. HÇu hÕt c¸c bµi trong s¸ch gi¸o khoa míi cã khèi l­îng kiÕn thøc kh¸ nhiÒu, nªn c¸c thÇy c« lu«n cã t©m lý sî thiÕu thêi gian - ®©y lµ nçi ¸m ¶nh cña ph­¬ng ph¸p d¹y häc cò, nªn th­êng chØ ®i vµo gi¶ng gi¶i mµ Ýt tæ chøc ho¹t ®éng t×m tßi kiÕn thøc cho häc sinh.
4. H×nh thøc tæ chøc ho¹t ®éng nhãm th­êng nghÌo nµn nªn g©y sù nhµm ch¸n ®èi víi häc sinh. 
 XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ hiÖn nay, b»ng kinh nghiÖm cña b¶n th©n, t«i xin ®­a ra mét sè h×nh thøc tæ chøc ho¹t ®éng häc cho häc sinh m«n sinh häc líp 10.
PhÇn II
Néi dung
I. C¬ së lý luËn
- Chóng ta cã thÓ so s¸nh ®Ó thÊy ®­îc sù kh¸c nhau cña 2 quan ®iÓm gi¸o dôc:
D¹y häc lÊy thÇy lµm trung t©m
D¹y häc lÊy häc sinh lµm trung t©m
1. ThÇy truyÒn ®¹t tri thøc.
1. ThÇy ®Þnh h­íng ®Ó häc sinh t×m tßi tri thøc.
2. ThÇy ®éc tho¹i, ph¸t vÊn.
2. Trß tù t×m ra tri thøc
3. ThÇy ¸p ®Æt nh÷ng kiÕn thøc cã s½n
3. §èi tho¹i gi÷a trß víi trß; gi÷a trß víi thÇy (trß ®­a ra c©u hái)
4. Trß häc thuéc lßng kiÕn thøc.
4. Trß cïng víi thÇy kh¼ng ®Þnh kiÕn thøc lÜnh héi ®­îc. H×nh thµnh c¸c ph­¬ng ph¸p häc, t­ duy vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cô thÓ.
5. ThÇy ®éc quyÒn ®¸nh gi¸ cho ®iÓm
5. Trß tù ®¸nh gi¸, tù ®iÒu chØnh, ®Ó thÇy cho ®iÓm
- Thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh d¹y häc theo quan ®iÓm d¹y häc: LÊy häc sinh lµm trung t©m th× ho¹t ®éng cña thÇy vµ trß t­¬ng øng nh­ sau:
* Ng­êi häc khai ph¸ tri thøc, tù nghiªn cøu - ThÇy chØ h­íng dÉn vµ cung cÊp th«ng tin.
* Trß tù tr¶ lêi th¾c m¾c do chÝnh m×nh ®Æt ra, tù kiÓm tra m×nh - ThÇy lµ träng tµi.
* Trß tù hµnh ®éng, tù kiÓm tra, tù ®iÒu chØnh - ThÇy lµm cè vÊn
- §Ó thùc hiÖn ®­îc qu¸ tr×nh d¹y häc theo quan ®iÓm lÊy häc sinh lµm trung t©m, ng­êi thÇy ph¶i lµm g×?
 Vai trß cña ng­êi thÇy kh«ng thÓ bÞ mê nh¹t mµ tr¸i l¹i cßn râ nÐt h¬n, ng­êi thÇy vÉn lµ "linh hån" cña giê häc sinh ®éng vµ s¸ng t¹o. Bëi v× cã thÓ lµm ng­êi h­íng dÉn, cung cÊp th«ng tin, träng tµi, cè vÊn ng­êi thÇy ph¶i hiÓu biÕt s©u s¾c nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n cña m«n häc mµ m×nh ®¶m nhiÖm, ®ång thêi ph¶i tù bæ sung vèn kiÕn thøc cña m×nh th­êng xuyªn vµ cã ®Þnh h­íng râ rµng qua c¸c kªnh th«ng tin.
 Ng­êi thÇy ph¶i n¾m v÷ng b¶n chÊt vµ c¸c quy luËt cña qu¸ tr×nh d¹y häc ®Ó cã thÓ t×m ra hoÆc øng dông nh÷ng ph­¬ng ph¸p d¹y häc phï hîp víi ®èi t­îng cña m×nh nhÊt.
 Mét vÊn ®Ò quan träng lµ, nhiÒu gi¸o viªn nhËn thøc ®­îc sù cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi ph­¬ng ph¸p nh­ng rÊt khã tõ bá c¸c ph­¬ng ph¸p ®· quen dïng. Do ®ã, muèn thùc hiÖn ®æi míi ph­¬ng ph¸p, th× tr­íc hÕt b¶n th©n mçi thÇy, c« ph¶i ý thøc ®­îc ®Ó chñ ®éng tõ bá c¸c ph­¬ng ph¸p d¹y häc truyÒn thèng ®· thµnh thãi quen vµ chuyÓn h¼n sang ph­¬ng ph¸p mãi mét c¸ch s¸ng t¹o, phï hîp víi kh¶ n¨ng vµ së tr­êng cña b¶n th©n m×nh.
- CÇn nhÊn m¹nh r»ng: Vai trß ho¹t ®éng cña häc sinh trong mçi giê häc lµ hÕt søc quan träng.
* Häc sinh tham gia chñ ®éng vµo qu¸ tr×nh nhËn thøc, th«ng qua:
+ Häc sinh cã nhu cÇu nhËn thøc, khao kh¸t t×m hiÓu kiÕn thøc míi trong mçi bµi häc.
+ Tù gi¸c chñ ®éng thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng häc tËp nh»m t×m tßi, ph¸t hiÖn tri thøc vµ häc ®­îc c¸ch t×m ra tri thøc míi.
+ Béc lé kh¶ n¨ng tù nhËn thøc.
+ Tham gia vµo ho¹t ®éng hîp t¸c, theo nhãm, gióp nhau , cïng nhau t×m tßi, ph¸t hiÖn kiÕn thøc.
+ Tham gia th¶o luËn, tranh luËn, gãp ý kiÕn víi b¹n vµ b¶o vÖ ý kiÕn cña c¸ nh©n.
+ KhuyÕn khÝch nªu th¾c m¾c, ph¸t hiÖn vÊn ®Ò vµ tham gia gi¶i ®¸p.
+ Tù ®¸nh gi¸ vµ tham gia nhËn xÐt ®¸nh gi¸ lÉn nhau.
+ Tù bæ sung vµ hoµn thiÖn kiÕn thøc.
II. Mét sè gi¶i ph¸p cô thÓ
1. Tæ chøc häc sinh ho¹t ®éng nhãm
1.1. Thµnh lËp nhãm
 Nhãm cã thÓ lÊy ®¬n vÞ theo sè l­îng vµ ph©n bè häc sinh ngåi cïng bµn (4 häc sinh) hoÆc 2 bµn (8 häc sinh).
 Chia nhãm theo sè tù nhiªn: 1, 2, 3 
 Chia nhãm theo së thÝch mµu s¾c: xanh, vµng, ®á
1.2. Lµm thÕ nµo ®Ó x©y dùng nhãm häc sinh ho¹t ®éng s«i næi nhiÖt t×nh ?
 Nh­ phÇn trªn t«i ®· tr×nh bµy, trong nhãm häc sinh th­êng cã 1 sè em l­êi, Ýt tham gia ho¹t ®éng, Ø l¹i vµo mét sè b¹n tÝch cùc.
- Ng­êi thÇy nªn c©n nh¾c khi t¹o ra c¸c nhãm (sè häc sinh mçi nhãm, c¸c thµnh phÇn trong nhãm, vai trß cña mçi thµnh viªn, giíi tÝnh) ®Ó cã ®­îc c¸c nhãm víi c¸c thµnh viªn phèi hîp hiÖu qu¶ víi nhau.
- Sö dông mét sè bµi tËp, trß ch¬i ®Ó t¹o m«i tr­êng th©n thiÖn, trong ®ã c¸c nhãm vµ c¸c c¸ nh©n c¶m thÊy tho¶i m¸i khi chia sÎ, tr¶i nghiÖm cïng nhau, suy ngÉm, vµ cïng thay ®æi theo chiÒu h­íng tèt.
- Môc ®Ých chÝnh cña c¸c bµi tËp, trß ch¬i:
+ Häc sinh ch¬i mµ häc (th­ gi·n trong khi häc)
+ KÝch thÝch giao tiÕp, t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh l­êi nh¸t cã c¬ héi ho¹t ®éng.
+ KhuyÕn khÝch tÊt c¶ c¸c thµnh viªn trong nhãm tham gia häc hái.
- T¹o høng thó ®Çu giê häc vµ trong qu¸ tr×nh häc:
+ Trong mçi giê häc, ng­êi thÇy nªn nãi víi häc sinh theo c¸ch th©n mËt: H·y nãi chóng ta.
+ Liªn hÖ nh÷ng ho¹t ®éng ban dÇu víi nh÷ng g× häc sinh ®· biÕt hoÆc ®· ®­îc häc. §¶m b¶o häc sinh cã c¶m gi¸c nÕu m×nh chó ý bµi h«m nay m×nh sÏ hiÓu bµi.
+ G©y tß mß cho häc sinh vÒ néi dung s¾p häc
Sau ®©y lµ mét sè vÝ dô minh häa
VÝ dô 1:
Trß ch¬i ghÐp h×nh víi tªn gäi: Chóng m×nh ®i t×m bµi häc h«m nay! 
- §Ó t¹o høng thó khi vµo ch­¬ng I
Thµnh phÇn hãa häc cña tÕ bµo
ThÇy chuÈn bÞ s½n: 2 tÊm b×a lín h×nh tÕ bµo gièng hÖt nhau
* TÊm b×a lín thø nhÊt c¾t thµnh 5 miÕng nhá cã h×nh d¹ng ngé nghÜnh kh¸c nhau:
MiÕng b×a 1 cã tªn ch­¬ng I: Thµnh phÇn hãa häc cña tÕ bµo.
MiÕng b×a 2 cã tªn bµi 3: C¸c nguyªn tè hãa häc vµ n­íc.
MiÕng b×a 3 cã tªn bµi 4: Cacbohy®rat vµ lipit.
MiÕng b×a 4 cã tªn bµi 5: Pr«tªin 
MiÕng b×a 5 cã tªn bµi 6: Axit nuclªic. 
L­u ý: 5 miÕng nhá ®· ®­îc che kÝn
* TÊm b×a lín thø 2 ®­îc ®Ýnh lªn b¶ng
* Yªu cÇu:
 + 1 häc sinh ®¹i diÖn cho nhãm lªn b¶ng ghÐp 5 tÊm b×a nhá lªn trªn tÊm b×a lín thø 2 (®· ®­îc ®Ýnh lªn b¶ng) sao cho trïng khÝt c¸c tÊm b×a nhá víi nhau vµ víi tÊm b×a lín thø 2
 + Thêi gian thùc hiÖn: 10s
 NÕu häc sinh ghÐp ®óng ®­îc thÇy ghi tªn vµo danh s¸ch biÓu d­¬ng trªn b¶ng (häc sinh nµy vÉn ®øng ë trªn b¶ng)
* ThÇy th«ng hái: Trong 5 h×nh, h×nh nµo chøa th«ng tin tªn bµi h«m nay?
* Häc sinh c¸c nhãm kh¸c xung phong chän (mçi nhãm häc sinh chØ chän 1 h×nh), häc sinh ®· ghÐp h×nh sÏ bãc phÇn che cña mçi h×nh con. Nhãm nµo chän ®óng sÏ ®­îc ghi danh vµo danh s¸ch biÓu d­¬ng trªn b¶ng.
Dùa trªn c¬ së ®ã thÇy vµo bµi míi theo cÊu tróc sau:
Thµnh phÇn hãa häc cña tÕ bµo
C¸c nguyªn tè hãa häc
N­íc Cacbohi®rat vµ lipit Pr«tªin Axit nuclªic
VÝ dô 2: 
Khi d¹y bµi 8: TÕ bµo nh©n thùc
 §Ó g©y høng thó cho häc sinh: Võa cñng cè bµi cò võa tiÕp thu bµi míi, nhí l©u kiÕn thøc, thÇy tæ chøc trß ch¬i sau ®©y víi tªn gäi: TiÕp søc
* ThÇy ®Ýnh lªn trªn b¶ng 3 bøc tranh c©m:
- Tranh 1: H×nh 7.2 sgk s¬ ®å cÊu tróc ®iÓn h×nh cña mét trùc khuÈn (®¹i diÖn cho cÊu tróc cña tÕ bµo nh©n s¬.
- Tranh 2: H×nh a 8.1 sgk cÊu tróc tæng thÓ cña tÕ bµo nh©n thùc (tÕ bµo ®éng vËt)
- Tranh 3: H×nh b 8.1 sgk cÊu tróc tæng thÓ cña tÕ bµo nh©n thùc (tÕ bµo thùc vËt)
* H×nh thøc ch¬i:
- C¸c nhãm cã 2 phót nghiªn cøu c¸c h×nh nãi trªn trong sgk
- Mçi ®éi cö lÇn l­ît tõng thµnh viªn lªn b¶ng ®iÒn chó thÝch vµo 1 cÊu t¹o cña tÕ bµo (thµnh viªn nµy thùc hiÖn xong thµnh viªn kh¸c míi ®­îc lªn thùc hiÖn)
- Thêi gian thùc hiÖn: 3 phót.
- Nhãm hoµn thµnh tèt nhÊt  ... u ý:
- Cã thÓ dïng h×nh thøc rót th¨m ®Ó häc sinh chän nhãm côm tõ.
- C©u gîi ý trong ph¹m vi bµi häc.
§¸p ¸n: häc sinh cã thÓ gîi ý cho b¹n theo néi dung sau (cã thÓ gîi ý b»ng néi dung kh¸c)
Nhãm côm tõ 1 (dµnh cho häc sinh thø 1)
- C¸c NST kÐp b¾t ®«i víi nhau theo tõng cÆp t­¬ng ®ång lµ diÔn biÕn NST ë kú nµo?
- Kú ®Çu I.
- Sau khi tiÕp hîp vµ b¾t chÐo c¸c NST trong tõng cÆp t­¬ng ®ång dÇn dÇn ®Èy nhau ra, qu¸ tr×nh nµy cã thÓ x¶y ra hiÖn t­îng g× lµm biÕn ®æi cÊu tróc NST?
- Trao ®æi chÐo.
Tr­íc khi tËp trung lªn mÆt ph¼ng xÝch ®¹o cña thoi ph©n bµo, NST cã hiÖn t­îng?
- Xo¾n cùc ®¹i.
KÕt thóc gi¶m ph©n 2 tõ 1 tÕ bµo sinh dôc ®ùc chÝn, c¸c tÕ bµo con ®· ph©n hãa thµnh
- 4 giao tö ®ùc.
KÕt thóc gi¶m ph©n 2 tõ 1 tÕ bµo sinh dôc c¸i chÝn, c¸c tÕ bµo con ®· ph©n hãa thµnh 1 trøng vµ c¸c
- tÕ bµo thÓ cùc
Nhãm côm tõ 2 (dµnh cho häc sinh thø 2)
T¹i kú nµy c¸c NST tù nh©n ®«i
- kú trung gian
Gióp c¸c NST ph©n ly ®Òu ®Æn vÒ 2 cùc cña tÕ bµo lµ nhê vai trß cña
- thoi ph©n bµo
Tr¹ng th¸i nµy cña NST tån t¹i tõ kú trung gian cña gi¶m ph©n I ®Õn hÕt kú gi÷a cña gi¶m ph©n II
- NST kÐp
Mçi tÕ bµo mÑ giao tö c¸i t¹o ra 3 tÕ bµo thÓ cùc vµ
- 1 giao tö c¸i
§©y lµ diÔn biÕn cña NST ë kú gi÷a cña gi¶m ph©n II
- NST kÐp xÕp thµnh 1 hµng
III. ThiÕt kÕ bµi minh họa ¸p dông tæng hîp c¸c kü n¨ng ®· tr×nh bµy ë trªn
Bµi 30 Sù nh©n lªn cña vi rót trong tÕ bµo chñ
I. Môc tiªu
1. KiÕn thøc
Sau khi häc xong bµi nµy häc sinh cÇn:
- Tr×nh bµy ®­îc ®Æc ®iÓm qu¸ tr×nh nh©n lªn cña vi rót.
- Nªu ®­îc ®Æc ®iÓm cña vi rót HIV, c¸c con ®­êng l©y truyÒn vµ biÖn ph¸p phßng ngõa.
2. Kü n¨ng
- Khai th¸c tranh ®Ó nhËn biÕt kiÕn thøc.
- Kh¸i qu¸t hãa kiÕn thøc.
- VËn dông kiÕn thøc gi¶i thÝch mét sè hiÖn t­îng thùc tÕ.
3. Th¸i ®é
- Dùa trªn sù hiÓu biÕt gi¶i thÝch cho mäi ng­êi trong céng ®ång: ng¨n chÆn, phßng ngõa bÖnh do vi rót g©y nªn, ®Æc biÖt lµ HIV.
II. §å dïng d¹y häc
- M¸y chiÕu
- B¶ng phô
- H×nh 30 sgk.
- ChuÈn bÞ: 5 m¶nh b×a vÏ 5 h×nh ¶nh 5 giai ®o¹n nh©n lªn cña virus vµ 5 m¶nh b×a ghi tãm t¾t néi dung 5 giai ®o¹n nh©n lªn cña virus
III. Ho¹t ®éng lªn líp
1. æn ®Þnh tæ chøc
SÜ sè häc sinh
2. KiÓm tra bµi cò
H×nh thøc: Trß víi trß
Nhãm côm tõ 1:
a. virus.
b. capsit
c. vá ngoµi
d. cÊu tróc xo¾n.
e. cÊu tróc hçn hîp
Nhãm côm tõ 2:
a. cÊu tróc khèi
b. caps«me.
c. nuclª«capsit.
d. cÊu tróc khèi. 
§¸p ¸n:
 Häc sinh cã thÓ thùc hiÖn theo ®¸p ¸n sau hoÆc ®¸p ¸n kh¸c (nh­ng ph¶i ®óng yªu cÇu)
Nhãm côm tõ 1
Thùc thÓ ch­a cã cÊu t¹o tÕ bµo vµ cã kÝch th­íc siªu nhá ®­îc gäi lµ
a. virus.
Vá pr«tªin cña virus ®­îc gäi lµ
b. capsit
Mét sè virus cã thªm mét vá bªn ngoµi vá capsit ®­îc gäi lµ
c. vá ngoµi
CÊu tróc nµy th­êng lµm cho virus cã d¹ng h×nh que hay h×nh sîi
d. cÊu tróc xo¾n.
CÊu tróc nµy t¹o cho virus gièng con nßng näc
e. cÊu tróc hçn hîp
Nhãm côm tõ 2
Lµm nhiÖm vô kh¸ng nguyªn vµ gióp virus b¸m trªn bÒ mÆt cña tÕ bµo vËt chñ lµ vai trß cña
a. gai glic«pr«tªin 
Vá capsit ®­îc cÊu t¹o tõ c¸c ®¬n vÞ pr«tªin gäi lµ
b. caps«me.
Phøc hîp gåm axit nuclªic vµ vá capsit gäi lµ
c. nuclª«capsit.
Virus b¹i liÖt cã d¹ng cÊu tróc nµy
d. cÊu tróc khèi. 
3. Bµi míi
Vµo bµi: Vi rót kh«ng cã cÊu t¹o tÕ bµo, kh«ng cã qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, trao ®æi n¨ng l­îng, chóng phô thuéc hoµn toµn vµo tÕ bµo chñ, nªn ë vi rót qu¸ tr×nh sinh s¶n ®­îc gäi lµ sù nh©n lªn. Sù nh©n lªn cña vi rót ®­îc tiÕn hµnh nh­ thÕ nµo? Qu¸ tr×nh nµy ®­îc chia lµm mÊy giai ®o¹n? Néi dung cña mçi giai ®o¹n? §Ó gi¶i ®¸p nh÷ng c©u hái nµy chóng ta cïng nghiªn cøu bµi: Sù nh©n lªn cña virus.
Ho¹t ®éng I: T×m hiÓu chu tr×nh nh©n lªn cña vi rót.
Ho¹t ®éng cña thÇy, trß
Néi dung c¬ b¶n
Ho¹t ®éng nhãm
Mçi bµn häc sinh (4 häc sinh) lµ mét nhãm
ThÇy yªu cÇu:
- 2 hoÆc 3 nhãm mét cïng nghiªn cøu 1 giai ®o¹n trong qu¸ tr×nh nh©n lªn cña virus
- ViÕt tãm t¾t ra b¶ng phô
Y/c häc sinh:
- §äc sgk phÇn: I. Chu tr×nh nh©n lªn cña vi rót
- KÕt hîp h×nh 30 sgk (thÇy treo lªn b¶ng)
- Th¶o luËn thèng nhÊt ý kiÕn
- Th­ ký thay mÆt nhãm ghi ta b¶ng phô
- ThÇy gäi ngÉu nhiªn 5 nhãm øng víi nghiªn cøu 5 giai ®o¹n treo b¶ng phô trªn b¶ng vµ tr×nh bµy tr­íc líp kÕt qu¶ nghiªn cøu cña nhãm m×nh.
- C¸c nhãm nhËn xÐt, bæ sung.
- ThÇy nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña c¸c nhãm vµ ®­a ra ®¸p ¸n ®óng (m¸y chiÕu) ®Ó häc sinh theo dâi tù söa ch÷a. 
*Sau khi kÕt thóc trß ch¬i, thÇy yªu cÇu tr¶ lêi c¸c c©u hái sau:
1. T¹i sao mçi lo¹i vi rót chØ nhiÔm vµo mét lo¹i tÕ bµo vËt chñ nhÊt ®Þnh?
(Gai glic«pr«tªin cña vi rót ®Æc hiÖu víi thô thÓ trªn bÒ mÆt tÕ bµo)
2. Vi rót sau khi hÊp phô råi vµo trong tÕ bµo b»ng c¸ch nµo?
(- Vi rót cã hÖ gen m· hãa libax«m lµm tan thµnh tÕ bµo
- Mét sè vi rót ký sinh trªn ®éng vËt x©m nhËp b»ng c¸ch Èm bµo hay thùc bµo cña tÕ bµo vËt chñ)
3. T¹i sao mét sè ®éng vËt nh­ tr©u, bß, gµ bÞ nhiÔm vi rót th× bÖnh tiÕn triÓn nhanh vµ dÉn ®Õn tö vong?
(- Vi rót nh©n lªn nhanh trong thêi gian ng¾n råi tiÕp tôc x©m nhËp vµo c¸c tÕ bµo cïng lo¹i.
- Sö dông chÊt dinh d­ìng vµ th¶i ®éc vµo tÕ bµo lµm cho tÐ bµo ngõng ho¹t ®éng)
1. Chu tr×nh nh©n lªn cña vi rót.
1.1. Giai ®o¹n hÊp phô
- Vi rót b¸m mét c¸ch ®Æc hiÖu lªn thô thÓ bÒ mÆt tÕ bµo.
1.2. Giai ®o¹n x©m nhËp.
* Víi phag¬
- Ph¸ huû thµnh tÕ bµo nhê enzim.
- B¬m axit nuclªic vµo tÕ bµo chÊt tÕ bµo vËt chñ (vá n»m bªn ngoµi)
* Víi vi rót ®éng vËt
- §­a c¶ nuclª«capsit vµo tÕ bµo chÊt vËt chñ.
- Cëi vá nhê enzim ®Ó gi¶i phãng axit nuclªic.
1.3 Giai ®o¹n sinh tæng hîp
- Virus tæng hîp axit nuclªic vµ pr«tªin cho m×nh nhê enzim vµ nguyªn liÖu cña tÕ bµo chñ (cã 2 lo¹i pr«tªin : pr«tªin enzim vµ pr«tªin vá capsit)
1.4. Giai ®o¹n l¾p r¸p
- L¾p axit nuclªic vµo vá pr«tªin ®Ó t¹o rivion
1.5. Giai ®o¹n phãng thÝch
* C¸ch 1: Ph¸ vì tÕ bµo chui ra å ¹t lµm cho tÕ bµo chÕt ngay (gäi lµ qu¸ tr×nh sinh tan)
* C¸ch 2: vi rót chui ra tõ tõ theo lèi n¶y chåi " tÕ bµo vÉn sinh tr­ëng b×nh th­êng (gäi lµ qu¸ tr×nh tiÒm tan)
Ho¹t ®éng II. T×m hiÓu HIV/AIDS
Hái: HIV lµ g×?
Hái: Vi sinh vËt c¬ héi lµ g×?
(Vi sinh vËt lîi dông lóc c¬ thÓ bÞ suy gi¶m miÔn dÞch ®Ó tÊn c«ng)
Hái: BÖnh c¬ héi lµ g×?
(bÖnh so vi sinh vËt c¬ héi g©y nªn (lao phæi, viªm mµng n·o))
Hái: C¸c con ®­êng l©y truyÒn HIV?
Hái: C¸c ®èi t­îng nµo ®­îc xÕp vµo nhãm cã nguy c¬ l©y nhiÔm cao?
- G¸i m¹i d©m.
- Tiªm chÝch ma tuý.
Hái: T¹i sao nhiÒu ng­êi kh«ng hay biÕt m×nh ®ang bÞ nhiÔm HIV. §iÒu ®ã nguy hiÓm nh­ thÕ nµo ®èi víi x· héi?
- Ng­êi nhiÔm HIV kh«ng biÕt v× kh«ng cã biÓu hiÖn, nh­ng cã kh¶ n¨ng l©y lan (truyÒn cho ng­êi kh¸c)
Hái: BiÖn ph¸p phßng ngõa?
Hái: H·y liªn hÖ thùc tÕ vÒ c«ng viÖc tuyªn truyÒn phßng tr¸nh HIV ë céng ®ång vµ nhµ tr­êng?
Hái: CÇn cã th¸i ®é nh­ thÕ nµo víi ng­êi nhiÔm HIV/AIDS?
2. HIV/AIDS
2.1. Kh¸i niÖm
- Lµ vi rót g©y suy gi¶m miÔn dÞch ë ng­êi.
- Cã kh¶ n¨ng g©y nhiÔm vµ ph¸ hñy mét sè tÕ bµo cña hÖ thèng miÔn dÞch (tÕ bµo limph« T, ®¹i thùc bµo) lµm mÊt kh¶ n¨ng miÔn dÞch cña c¬ thÓ.
2.2. ba con ®­êng l©y truyÒn HIV.
- Qua ®­êng m¸u.
- Qua ®­êng t×nh dôc.
- MÑ bÞ nhiÔm HIV cã thÓ truyÒn qua thai nhi vµ truyÒn cho con qua s÷a mÑ.
2.3. Ba giai ®o¹n ph¸t triÓn cña AIDS
- Giai ®o¹n s¬ nhiÔm.
- Giai ®o¹n kh«ng triÖu trøng.
- Giai ®o¹n biÓu hiÖn triÖu trøng AIDS.
2.4. BiÖn ph¸p phßng ngõa
- Sèng lµnh m¹nh, chung thñy mét vî mét chång.
- Lo¹i trõ tÖ n¹n x· héi.
- VÖ sinh y tÕ theo quy tr×nh nghiªm ngÆt.
4. Cñng cè
1. §Ó cñng cè néi dung nµy thÇy tæ chøc trß ch¬i "GhÐp giai ®o¹n nh©n lªn cña virus"
C¸ch ch¬i nh­ sau:
- §¹i diÖn 1 nhãm lªn g¾n c¸c h×nh ¶nh qu¸ tr×nh nh©n lªn cña vi rót trªn b¶ng.
- §¹i diÖn c¸c nhãm kh¸c lªn g¾n c¸c « ch÷: tªn vµ gi¶i thÝch giai ®o¹n t­¬ng øng.
2. Häc sinh ®äc kÕt luËn cuèi bµi.
- Qu¸ tr×nh nh©n lªn cña vi rót trong tÕ bµo.
5. C©u hái vÒ nhµ
C¸c c©u 1, 2, 3, 4 vµ 5 tr 121 sgk
C©u 1. Nªu 5 giai ®o¹n nh©n lªn cña vi rót trong tÕ bµo.
C©u 2. HIV cã thÓ l©y nhiÔm theo nh÷ng con ®­êng nµo?
C©u 3. ThÕ nµo lµ bÖnh c¬ héi vµ vi sinh vËt g©y bÖnh c¬ héi?
C©u 4. T¹i sao l¹i nãi HIV g©y héi chøng suy gi¶m miÔn dÞch?
C©u 5. CÇn ph¶i cã nhËn thøc vµ th¸i ®é nh­ thÕ nµo ®Ó phßng tr¸nh l©y nhiÔm HIV?
IV. KÕt qu¶ vµ bµi häc kinh nghiÖm
1. KÕt qu¶
 §· gÇn 2 n¨m thùc hiÖn nh÷ng néi dung trªn vµo gi¶ng d¹y ch­¬ng tr×nh sinh häc 10, tuy thêi gian kh¸ ng¾n ngñi nh­ng t«i thÊy m×nh ®· thu ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh, ®­îc thÓ hiÖn th«ng qua 2 líp 10 n¨m häc 2006 - 2007 vµ 5 líp 10 n¨m häc 2007 - 2008 nh­ sau:
a. Líp kh«ng thö nghiÖm
- Sè häc sinh hiÓu bµi kh¸, tèt lµ 10%, trung b×nh lµ 55%, sè cßn l¹i d­íi trung b×nh lµ 35%
b. Líp thö nghiÖm (tr¾c nghiÖm ngay sau thö nghiÖm)
- Sè häc sinh hiÓu bµi kh¸, tèt lµ 35%, trung b×nh lµ 64%, sè cßn l¹i d­íi trung b×nh lµ 1%
2. Bµi häc kinh nghiÖm
§Ó ¸p dông c¸c ho¹t ®éng gi¶ng d¹y nh­ t«i ®· tr×nh bµy ë trªn thµnh c«ng cÇn l­u ý c¸c vÊn ®Ò sau:
a. Ng­êi thÇy ph¶i n¾m ch¾c kiÕn thøc chuyªn m«n (biÕt m­êi d¹y mét)
b. X¸c ®Þnh môc tiªu vµ träng t©m bµi lªn líp:
- PhÇn nµo cho häc sinh tù nghiªn cøu, phÇn nµo thùc hiÖn kü trªn líp.
c. Kü thuËt triÓn khai phÇn träng t©m
- §å dïng d¹y häc
- X¸c ®Þnh con ®­êng, c¸ch thøc gióp häc sinh nhËn thøc ng¾n nhÊt nh­ng tèt nhÊt.
- PhÇn nµo dïng trß ch¬i, phÇn nµo dïng lo¹i c©u hái nµo cho phï hîp.
- ThiÕt kÕ trß ch¬i ph¶i ®¬n gi¶n, dÔ thùc hiÖn (h­íng dÉn tû mØ vµ cã yªu cÇu cô thÓ ®Ó häc sinh thùc hiÖn) nh­ng hiÖu qu¶ tèt nhÊt phï hîp víi thêi gian cho phÐp (tr¸nh t¹o cho häc sinh v× qu¸ m¶i ch¬i mµ kh«ng ®¹t môc tiªu häc tËp ®Ò ra).
- Ph¶i chó ý rÌn luyÖn c¸c kü n¨ng quan s¸t, ph©n tÝch, so s¸nh, ho¹t ®éng nhãm, phèi hîp t×m hiÓu th«ng tin trªn kªnh h×nh vµ kªnh ch÷ ®Ó t×m vµ ph¸t hiÖn kiÕn thøc, trong ®ã kü n¨ng vËn dông gi¶i thÝch qua l¹i gi÷a thùc tiÔn vµ kiÕn thøc lý thuyÕt lµ rÊt quan träng.
d. Ho¹t ®éng nµo còng ph¶i quan t©m tíi c¸c ®èi t­îng häc sinh (®Æc biÖt lµ häc sinh yÕu, kÐm, l­êi ho¹t ®éng)
e. Th­êng xuyªn ¸p dông c¸c kü thuËt thiÕt kÕ bµi gi¶ng (®· tr×nh bµy ë trªn) ®Ó t¹o thãi quen vµ h×nh thµnh kü n¨ng ®èi víi häc sinh.
KÕt luËn
 Trªn ®©y lµ mét sè kü thuËt tæ chøc ho¹t ®éng trong giê lªn líp mµ t«i th­êng xuyªn ¸p dông trong c«ng t¸c gi¶ng d¹y ®èi víi häc sinh líp 10 vµ míi ®©y lµ líp 11 ®· ®em l¹i hiÖu qu¶ kh¸ tèt (trong ®iÒu kiÖn cho phÐp). Nh­ng sù vËn dông h×nh thøc nµo (tæ chøc trß ch¬i, c©u hái tr¾c nghiÖm, c¸c lo¹i c©u hái) cßn phô thuéc vµo néi dung tõng bµi, tõng ®èi t­îng häc sinh cô thÓ, nªn kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn c¸c ph­¬ng ph¸p kh¸c (trõ ph­¬ng ph¸p ®äc - chÐp).
 ViÖc lùa chän ®óng ®¾n, kÕt hîp hµi hßa c¸c kü thuËt d¹y häc nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao phô thuéc rÊt nhiÒu vµo tr×nh ®é, vµo kh¶ n¨ng s­ ph¹m vµ lßng yªu nghÒ cña mçi thÇy c« gi¸o. Kh«ng thÓ cã mét khu«n mÉu s½n cho mét bµi cô thÓ, mét ®¬n vÞ kiÕn thøc cô thÓ mµ hoµn toµn phô thuéc vµo mçi thÇy c« gi¸o. 
 V× vËy t«i nghÜ r»ng trªn ®©y chØ lµ ®«i chót kinh nghiÖm rót ra tõ thùc tÕ gi¶ng d¹y cña t«i, xin viÕt ra ®Ó chia sÎ víi c¸c ®ång nghiÖp.
 Do thêi gian vµ n¨ng lùc cã h¹n ch¾c ch¾n néi dung t«i tr×nh bµy ë trªn cã nhiÒu thiÕu sãt. RÊt mong sù c¶m th«ng cña c¸c ®ång nghiÖp vµ gãp thªm nhiÒu ý kiÕn ®Ó t«i hoµn thiÖn néi dung trªn.
 Xin ch©n thµnh c¶m ¬n./.
(26/3/2008) Ng­êi viÕt
Lª V¨n TrÇm