Giáo trình Lý luận dạy học sinh học và kỹ thuật nông nghiệp (phần đại cương)

®¹i häc huÕ 
trung t©m ®µo t¹o tõ xa 
 1
PGS. ts. ®inh quang b¸o 
bïi v¨n s©m – nguyÔn h÷u bæng 
gi¸o tr×nh 
Lý luËn d¹y häc 
sinh häc vµ kü thuËt n«ng nghiÖp 
(phÇn ®¹i c−¬ng) 
HUÕ - 2007 
 2
MôC LôC 
MôC LôC.....................................................................................................................................................................2 
Ch−¬ng I ...................................................................................................................................................................4 
§èI T¦îNG, NHIÖM Vô Vµ PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU CñA lý luËn d¹y häc SINH HäC.4 
i – §èi T¦îNG CñA Lý luËn d¹y häc SINH HäC...............................................................................4 
II – NHIÖM Vô CñA lý luËn d¹y häc sinh häc ...............................................................................7 
III – Mèi LI£N HÖ CñA lý luËn d¹y häc sinh häc Víi C¸C KHOA HäC KH¸C ..................8 
IV – C¸C PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU lý luËn d¹y häc sinh häc...........................................9 
Ch−¬ng II................................................................................................................................................................13 
NHIÖM Vô D¹Y Häc sinh HäC ë TR¦êNG PHæ TH¤NG....................................................................13 
I – C¸c NHIÖM vô D¹y häc sinh Häc ë TR¦êNG PHæ TH¤NG ..........................................................13 
II – Mèi QUAN HÖ Gi÷a BA NHIÖM Vô d¹y häc sinh häc...........................................................16 
Ch−¬ng III ..............................................................................................................................................................18 
NéI DUNG D¹Y Häc sinh HäC ë TR¦êNG PHæ TH¤NG ....................................................................18 
I – §Æc ®iÓm CñA SINH Häc HiÖn §¹i ..................................................................................................18 
II – C¸C NGUY£N T¾C X¢Y DôNG NéI DUNG M«n Sinh häc ë TR¦êNG PHæ tH¤NG........22 
Ch−¬ng IV ..............................................................................................................................................................25 
PH¦¥NG PH¸P D¹Y Häc sinh HäC ë TR¦êNG PHæ TH¤NG ...........................................................25 
PHÇN I – PH¢N Lo¹i PH¦¥NG PH¸P D¹Y HäC........................................................................................25 
a – KH¸I NIÖM vÒ PH¦¥NG PH¸P D¹Y HäC.......................................................................................25 
I – §ÞNH NGHÜA vÒ PH¦¥NG PH¸P D¹y HäC .......................................................................................25 
II – PH©N Lo¹i C¸C PPDH SINH HäC ......................................................................................................29 
B – §ÆC §IÓM CñA MéT Sè ph−¬ng ph¸p d¹y häc sinh häc CHñ YÕU ...........................33 
υ NHãM DïNG lêi ........................................................................................................................................33 
I – PH¦¥NG PH¸P THUYÕT TR×NH – T¸I HIÖN, TH¤NG B¸O...........................................................33 
II – PH¦¥NG PH¸P THUYÕT TR×NH ¥RIXTIC .......................................................................................37 
III – PH¦¥NG PH¸P HáI §¸P – T¸I HIÖN, TH¤NG B¸O......................................................................38 
IV – PH¦¥NG PH¸P Hái §¸P – T×M TßI Bé PHËN ...............................................................................40 
υ NHãM TRùC QUAN ....................................................................................................................................44 
I – Ph−¬ng TIÖN Trùc QUAN ...................................................................................................................44 
II – PH¦¥NG PH¸P BIÓU DIÔN VËT MÉU – TH¤NG B¸O, T¸I HIÖN ........................................................44 
III – PH¦¥NG PH¸P BIÓU DIÔN VËT MÉU – T×M TßI Bé PHËN .......................................................45 
IV – PH¦¥NG PH¸P biÓu DIÔN THÝ NGHIÖM – NGHI£N Cøu...........................................................47 
υ NHãM thùc hµnh....................................................................................................................................52 
I – PH¦¥NG PH¸P THùC HµNH THÝ NGHIÖM – TH¤NG B¸O, T¸i HIÖN.......................................52 
II – PH¦¥NG PH¸P THùC HµNH THÝ NGHIÖM – T×M Tßi Bé PHËN..........................................................52 
PHÇN II – LùA CHäN C¸C PH¦¥NG PH¸P D¹Y HäC..............................................................................54 
Ch−¬ng V ................................................................................................................................................................56 
GI¶NG D¹Y KH¸I NIÖM, QU¸ TR×NH Vµ QUY LUËT SINH HäC ........................................................56 
I – Sù H×NH THµNH Vµ PH¸T TRIÓN c¸c KH¸I niÖm SINH Häc.........................................................56 
II – GI¶NG D¹Y Qu¸ TR×NH SINH Häc ...................................................................................................56 
III – GI¶NG D¹y Quy LUËT SINH Häc....................................................................................................58 
Ch−¬ng VI ..............................................................................................................................................................67 
C¸C H×NH THøC Tæ CHøC D¹Y HäC ..........................................................................................................67 
I – §Æc §IÓM cña c¸c HÖ THèNG Tæ chøc D¹Y HäC HIÖN NAY.......................................................67 
II – C¸C H×NH THøC D¹Y HäC TRONG HÖ Líp – BµI ........................................................................68 
III – BµI L£N Líp............................................................................................................................................68 
Ch−¬ng VII .............................................................................................................................................................72 
NH÷NG C¬ Së VËT CHÊT CñA VIÖC D¹Y HäC sinh häc ..................................................................72 
I – Phßng sinh häc .....................................................................................................................................72 
II – Gãc sinh giíi.........................................................................................................................................72 
III – V−ên thÝ nghiÖm nhµ tr−êng ...................................................................................................72 
Ch−¬ng VIII ...........................................................................................................................................................74 
LËP KÕ HO¹CH D¹Y HäC................................................................................................................................74 
I – C¸c LO¹I KÕ HO¹CH D¹y Häc cña NG¦êI Gi¸o VI£N............................................................74 
II – KÕ HO¹CH D¹Y MéT CH¦¥NG ..........................................................................................................75 
III – KÕ HO¹CH CHUÈN BÞ MéT TIÕT L£N LíP....................................................................................76 
 3
Ch−¬ng I 
§èI T¦îNG, NHIÖM Vô Vµ PH¦¥NG PH¸P 
NGHI£N CøU CñA lý luËn d¹y häc SINH HäC 
i – §èi T¦îNG CñA Lý luËn d¹y häc SINH HäC 
1. VÞ trÝ cña lý luËn d¹y häc sinh häc 
Tr−íc khi x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña lý luËn d¹y häc sinh häc, ta cÇn hiÓu râ : Lý luËn d¹y häc 
(LLDH) lµ g× ? 
a) Lý luËn d¹y häc 
LLDH lµ ngµnh khoa häc chuyªn nghiªn cøu b¶n chÊt, nhiÖm vô vµ nh÷ng quy luËt cña qu¸ 
tr×nh d¹y häc, néi dung trÝ dôc, nh÷ng ph−¬ng ph¸p vµ c¸ch thøc tæ chøc d¹y häc trong nhµ 
tr−êng nh»m thùc hiÖn môc ®Ých d¹y häc. LLDH lµ mét trong nh÷ng bé phËn quan träng cña 
khoa häc gi¸o dôc. §ã lµ lý luËn trÝ dôc vµ d¹y häc nãi chung cho tÊt c¶ c¸c m«n häc ë mçi cÊp 
häc, bao gåm LLDH ®¹i c−¬ng vµ LLDH tõng bé m«n ë tr−êng phæ th«ng. 
LLDH tr¶ lêi c¸c c©u hái c¬ b¶n : 
– Qu¸ tr×nh d¹y häc lµ g× (b¶n chÊt, nhiÖm vô, quy luËt) ? 
– D¹y vµ häc c¸i g× (néi dung) ? 
– D¹y vµ häc nh− thÕ nµo (ph−¬ng ph¸p vµ tæ chøc) ? 
TÊt c¶ nh»m ®¹t ®−îc môc ®Ých d¹y häc. 
b) VÞ trÝ cña lý luËn d¹y häc sinh häc 
Nh− ®· tr×nh bµy ë trªn, LLDH bao gåm LLDH ®¹i c−¬ng vµ LLDH tõng bé m«n ë tr−êng 
phæ th«ng – trong ®ã cã lý luËn d¹y häc sinh häc (LLDHSH). M«n Sinh häc ë tr−êng phæ th«ng 
gåm nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau, nªn còng cã c¸c ph©n m«n LLDH t−¬ng øng (cã thÓ coi lµ 
LLDH cô thÓ). Do vËy, LLDHSH l¹i ®−îc ph©n chia thµnh LLDH ®¹i c−¬ng vµ LLDH cô thÓ. 
Ch¼ng h¹n : LLDH di truyÒn, LLDH sinh th¸i, LLDH sinh lý ®éng vËt... Qua ph©n tÝch trªn ta 
thÊy LLDHSH lµ mét bé phËn cña LLDH thuéc khoa häc gi¸o dôc. 
 4
 5
2. §èi t−îng cña LLDHSH 
a) §èi t−îng cña LLDHSH 
Tõ vÞ trÝ cña LLDHSH ta x¸c ®Þnh ®−îc ®èi t−îng cña LLDHSH lµ nh÷ng quy luËt cña qu¸ 
tr×nh d¹y HS häc, tøc lµ nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a d¹y vµ häc, gi÷a môc ®Ých – néi dung – 
ph−¬ng ph¸p – tæ chøc – ph−¬ng tiÖn d¹y HS häc. 
Quy luËt nµy nh»m h×nh thµnh tri thøc, kü n¨ng sinh häc ë tr−êng phæ th«ng, qua ®ã gãp 
phÇn h×nh thµnh nh©n c¸ch con ng−êi ViÖt Nam. 
X¸c ®Þnh ®−îc râ ®èi t−îng cña LLDHSH ta míi cã biÖn ph¸p t¸c ®éng thÝch hîp nh»m 
ngµy cµng hoµn thiÖn môc tiªu, néi dung, ph−¬ng ph¸p ®µo t¹o tay nghÒ cho sinh viªn khoa 
Sinh – KTNN ë c¸c tr−êng ®¹i häc s− ph¹m, ®ång thêi gãp phÇn n©ng cao chÊt l−îng gi¶ng d¹y 
m«n Sinh häc ë tr−êng phæ th«ng. 
Nh− vËy, ®èi t−îng cña LLDH sinh häc lµ nh÷ng quy luËt cña qu¸ tr×nh d¹y HS häc. VËy 
qu¸ tr×nh d¹y häc lµ g× ? §Ó t×m hiÓu nã, cÇn ®Ò cËp ®Õn mét vµi khÝa c¹nh cña qu¸ tr×nh d¹y 
häc d−íi ®©y. 
b) Qu¸ tr×nh d¹y häc 
Quan niÖm "cæ truyÒn " vÒ qu¸ tr×nh d¹y häc : 
– Qu¸ tr×nh d¹y häc lµ qu¸ tr×nh kÕt hîp ho¹t ®éng chñ ®¹o cña gi¸o viªn (GV) víi ho¹t 
®éng tù gi¸c, tÝch cùc, tù lùc s¸ng t¹o cña häc sinh (HS), nh»m lµm cho HS : 
+ N¾m v÷ng c¬ së khoa häc, kü thuËt. 
+ Ph¸t triÓn nh÷ng n¨ng lùc nhËn thøc. 
+ Ph¸t triÓn nh©n c¸ch. 
+ Qu¸ tr×nh d¹y häc lµ tËp hîp nh÷ng hµnh ®éng liªn tiÕp cña GV vµ HS ®−îc GV h−íng 
dÉn, nh»m lµm cho HS tù gi¸c n¾m v÷ng hÖ thèng kiÕn thøc, kü n¨ng vµ kü x¶o, vµ trong qu¸ 
tr×nh ®ã ph¸t triÓn ®−îc n¨ng lùc nhËn thøc, n¾m ®−îc c¸c yÕu tè cña v¨n hãa lao ®éng trÝ ãc vµ 
ch©n tay, h×nh thµnh nh÷ng c¬ së cña thÕ giíi quan. 
– D¹y häc lµ qu¸ tr×nh hai chiÒu, bao gåm sù d¹y vµ sù häc : 
+ Sù häc lµ qu¸ tr×nh lÜnh héi cña HS d−íi sù chØ ®¹o cña GV mµ kÕt qu¶ lµ HS n¾m v÷ng 
kiÕn thøc, kü n¨ng, kü x¶o, trªn c¬ së ®ã ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc vµ h×nh thµnh thÕ giíi 
quan khoa häc duy vËt, hµnh vi ®¹o ®øc tèt ®Ñp. 
+ Sù d¹y lµ s ... riªng cña ch−¬ng sÏ d¹y (kiÕn thøc, kü n¨ng, kü x¶o...), nã to¸t ra 
tõ nh÷ng yªu cÇu chung cña toµn bé ch−¬ng tr×nh m«n häc, tõng m«n häc, tõ nh÷ng v¨n b¶n 
h−íng dÉn cña cÊp trªn, cña ngµnh. 
– N¾m v÷ng néi dung khoa häc cña ch−¬ng (tham kh¶o c¸c lo¹i tµi liÖu chuyªn m«n vµ 
SGK). 
– Cã mét tÇm nh×n réng vµ s©u vÒ nh÷ng con ®−êng tæ chøc – ph−¬ng ph¸p sÏ sö dông 
nh»m thùc hiÖn môc ®Ých cña ch−¬ng. 
– N¾m v÷ng t¸c dông vµ c¸ch thøc sö dông c¸c ph−¬ng tiÖn d¹y häc cÇn thiÕt ®Ó cã thÓ kÞp 
thêi chuÈn bÞ chu ®¸o. 
– B¶o ®¶m mèi liªn hÖ víi thùc tiÔn vµ mèi liªn hÖ liªn m«n (tËn dông kinh nghiÖm sèng 
cña HS, tËn dông kÕt qu¶ c¸c m«n kh¸c vµ gãp phÇn vµo kÕt qu¶ cña ch−¬ng). 
3. C¸c phÇn cña b¶n kÕ ho¹ch ch−¬ng 
– Líp, tªn cña ch−¬ng. 
– Môc ®Ých : Trªn c¬ së cña môc ®Ých ®µo t¹o chung cña nhµ tr−êng v¹ch ra môc ®Ých cña 
ch−¬ng bao gåm 3 träng t©m lµ kiÕn thøc, kü n¨ng – kü x¶o vµ gi¸o dôc. 
 – Néi dung khoa häc : X¸c ®Þnh néi dung c¬ b¶n cña c¸c tiÕt lªn líp thuéc ch−¬ng nµy, cô 
thÓ lµ ®Ò tµi cña c¸c tiÕt, mét sè ý chÝnh trong mçi tiÕt häc vÒ néi dung khoa häc (ch¼ng h¹n c¸c 
hiÖn t−îng, nh÷ng mèi liªn hÖ, c¸c kh¸i niÖm, c¸c ®Þnh nghÜa, gi¶ thuyÕt, ®Þnh luËt, qu¸ tr×nh, 
häc thuyÕt...). 
III – KÕ HO¹CH CHUÈN BÞ MéT TIÕT L£N LíP 
1. C¸c b−íc lËp kÕ ho¹ch cho mét tiÕt 
LËp kÕ ho¹ch mét tiÕt lªn líp 
Môc ®Ých Néi dung Ph−¬ng ph¸p 
X¸c ®Þnh 
môc tiªu d¹y 
häc cña tiÕt 
Suy nghÜ vÒ néi 
dung 
tiÕt häc 
KÕ ho¹ch 
®¹i c−¬ng 
KÕ ho¹ch 
chi tiÕt 
ViÕt 
gi¸o ¸n, 
chuÈn 
C¬ së ph¸p lý 
Ch−¬ng tr×nh, chØ thÞ 
cña ngµnh 
Tµi liÖu tham kh¶o 
SGK, s¸ch h−íng dÉn, 
s¸ch chuyªn m«n... 
TiÕt häc lµ mét bé phËn cña ch−¬ng 
 §Ò tµi, khèi l−îng, kiÕn thøc, môc ®Ých, 
ho¹t ®éng cña GV – HS, ph−¬ng tiÖn 
 76
 77
- Nghiªn cøu 
ch−¬ng tr×nh 
- Nghiªn cøu 
kÕ ho¹ch cña 
ch−¬ng 
- Ph©n tÝch t×nh 
tr¹ng cña líp 
HS 
- X¸c ®Þnh khèi 
l−îng chuyªn 
m«n 
- Ph¸t biÓu 
môc tiªu cña 
tiÕt häc 
- Nghiªn cøu 
c¸c tµi liÖu 
chuyªn m«n, 
SGK, s¸ch 
h−íng dÉn 
- Ph©n chia tµi 
liÖu thµnh c¸c 
®o¹n (cÊu tróc 
cña tiÕt häc) 
- Suy nghÜ vÒ 
viÖc sö dông 
c¸c ph−¬ng 
tiÖn d¹y häc... 
- Mèi liªn quan 
víi c¸c ch−¬ng 
tr−íc, bµi 
tr−íc, ch−¬ng 
sau, bµi sau... 
- X¸c ®Þnh con 
®−êng logic 
- X¸c ®Þnh cÊu 
tróc cña tiÕt 
- Chän nh÷ng 
d¹ng c¬ b¶n 
cña PPDH 
- Chän nh÷ng 
ph−¬ng tiÖn 
d¹y häc phï 
hîp 
- Ph©n chia 
thêi gian 
- KiÓm tra bµi 
cò vµ bµi lµm ë 
nhµ 
- Gi¶ng bµi míi 
- C¸c b−íc d¹y 
häc : 
+ Ho¹t ®éng 
GV vµ HS 
+ Ph©n hãa HS 
- Cñng cè 
- KiÓm tra, 
®¸nh gi¸ 
- Cho bµi tËp 
vÒ nhµ... 
 bÞ vÒ 
mÆt tæ 
chøc, 
ph−¬ng 
tiÖn d¹y 
häc... 
Nh− vËy lËp kÕ ho¹ch cho mét tiÕt häc gåm c¸c b−íc lín sau : 
– Suy nghÜ vÒ môc tiªu cña tiÕt häc. 
– Suy nghÜ vÒ néi dung. 
– Suy nghÜ vÒ viÖc tæ chøc tiÕt häc vÒ mÆt ph−¬ng ph¸p. 
– ViÕt gi¸o ¸n vµ chuÈn bÞ vËt chÊt. 
2. Suy nghÜ vÒ môc tiªu cña tiÕt häc 
Gåm c¸c b−íc nh− sau : 
a) Nghiªn cøu ch−¬ng tr×nh vµ kÕ ho¹ch cña ch−¬ng : Xem xÐt l¹i mét lÇn n÷a môc ®Ých vµ 
néi dung cña ch−¬ng vµ vÞ trÝ cña tiÕt häc trong ch−¬ng. T×m ý nghÜa cña tiÕt häc ®èi víi c¸c 
phÇn sau cña ch−¬ng tr×nh. 
b) Ph©n tÝch t×nh tr¹ng cña líp HS : CÇn ®¸nh gi¸ mét c¸ch kh¸ch quan, nghiªm tóc t×nh 
tr¹ng ph¸t triÓn hiÖn t¹i cña kiÕn thøc, kü n¨ng, kü x¶o... cña HS trong líp sÏ d¹y, so s¸nh tr×nh 
®é cña HS vÒ c¸c mÆt víi môc ®Ých cña ch−¬ng vµ cña tiÕt häc (chó ý tÝnh võa søc, tÝnh tÝch 
cùc...). 
c) X¸c ®Þnh khèi l−îng chuyªn m«n : Ch−¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch cña ch−¬ng vµ SGK ®· quy 
®Þnh khèi l−îng chuyªn m«n cña tiÕt häc trªn nh÷ng nÐt chung. CÇn c¨n cø vµo t×nh tr¹ng cña 
HS mµ xem xÐt l¹i, x¸c ®Þnh døt kho¸t lÇn cuèi cïng khèi l−îng kiÕn thøc, kü n¨ng, kü x¶o 
chuyªn m«n (kÓ c¶ nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n ®· häc mµ trong tiÕt nµy ph¶i t¸i hiÖn l¹i ®Ó hiÓu bµi 
míi – kiÕn thøc ®iÓm tùa). 
d) Ph¸t biÓu môc tiªu cña bµi : CÇn ph¸t biÓu c¸c lo¹i môc tiªu trÝ dôc, gi¸o dôc (nghÜa 
hÑp), ph¸t triÓn (n¨ng lùc nhËn thøc) hay môc tiªu kiÕn thøc, kü n¨ng, th¸i ®é. 
 78
– Khi viÕt môc tiªu cÇn dùa vµo 5 tiªu chÝ sau ®©y : 
+ Môc tiªu ph¶i ®Þnh râ møc ®é hoµn thµnh c«ng viÖc cña HS. Theo quan ®iÓm "d¹y häc 
lÊy HS lµm trung t©m", cÇn chØ râ häc xong bµi nµy, HS ph¶i ®¹t ®−îc c¸i g×, chø kh«ng 
ph¶i lµ trong bµi nµy GV ph¶i lµm g×. 
+ Môc tiªu ph¶i nãi râ "®Çu ra" cña bµi häc chø kh«ng ph¶i lµ tiÕn tr×nh bµi häc. 
+ Môc tiªu kh«ng ph¶i ®¬n thuÇn lµ chñ ®Ò cña bµi häc mµ lµ c¸i ®Ých bµi häc ph¶i ®¹t 
®−îc. 
+ Mçi môc tiªu nªn ph¶n ¸nh mét ®Çu ra ®Ó thuËn tiÖn cho viÖc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ bµi häc. 
NÕu bµi häc cã nhiÒu môc tiªu th× nªn tr×nh bµy riªng tõng môc tiªu víi møc ®é ph¶i ®¹t vÒ mçi 
môc tiªu ®ã. 
+ Mçi ®Çu ra trong môc tiªu nªn diÔn ®¹t b»ng mét ®éng tõ lùa chän ®Ó x¸c ®Þnh râ møc ®é 
HS ph¶i ®¹t ®−îc b»ng hµnh ®éng. 
– Khi viÕt môc tiªu cÇn quan t©m ®Õn 3 thµnh phÇn : 
 + Nªu râ hµnh ®éng HS ph¶i thùc hiÖn. PhÇn nµy chøa ®ùng mét ®éng tõ chØ râ ®Ých HS 
ph¶i ®¹t tíi. 
+ X¸c ®Þnh nh÷ng ®iÒu kiÖn HS cÇn cã ®Ó thùc hiÖn hµnh ®éng. 
+ Tiªu chÝ ®¸nh gi¸ møc ®é ®¹t môc tiªu. 
3. Suy nghÜ vÒ néi dung d¹y häc 
Bao gåm : 
a) Nghiªn cøu tµi liÖu chuyªn m«n : CÇn xem xÐt l¹i vµ lµm míi mÎ nh÷ng kiÕn thøc 
chuyªn m«n cña b¶n th©n nhê viÖc ®äc c¸c tµi liÖu chuyªn m«n míi nhÊt cã liªn quan ®Õn néi 
dung tiÕt häc. 
b) Nghiªn cøu SGK : GV t×m hiÓu s©u néi dung SGK, chuÈn bÞ sö dông nã mét c¸ch s¸ng 
t¹o chø kh«ng n« lÖ nh− mét ph−¬ng tiÖn d¹y häc quan träng. 
c) Nghiªn cøu tµi liÖu tham kh¶o : S¸ch h−íng dÉn gi¶ng d¹y, c¸c t¹p chÝ LLDH bé m«n, 
c¸c s¸ch tæng kÕt kinh nghiÖm gi¶ng d¹y... ë ®©y GV cã thÓ t×m thÊy nh÷ng gîi ý, nh÷ng kÝch 
thÝch cho sù suy nghÜ cña m×nh vÒ mÆt tæ chøc – ph−¬ng ph¸p d¹y häc. 
d) Ph©n chia tµi liÖu gi¶ng d¹y (ph©n tÝch cÊu tróc néi dung cña bµi) : Tµi liÖu gi¶ng d¹y 
cÇn ®−îc chia thµnh nh÷ng tæ hîp kiÕn thøc hoÆc nh÷ng ®o¹n kiÕn thøc theo mét tr×nh ®é logic. 
§o¹n kiÕn thøc tr−íc lµm c¬ së cho ®o¹n kiÕn thøc sau... Trong b¶n ch−¬ng tr×nh bé m«n ®«i 
khi còng cã ghi nh÷ng ®Çu ®Ò cña c¸c ®o¹n kiÕn thøc, nh−ng còng cã khi nh÷ng ®o¹n nµy cßn 
qu¸ lín. Trong mét tiÕt häc ta cßn ph¶i chia nhá h¬n n÷a. Nh÷ng tæ hîp kiÕn thøc nµy sÏ lµm 
nÒn t¶ng cho viÖc x©y dùng cÊu tróc tiÕt häc (c¸c b−íc lªn líp tr×nh tù s¾p xÕp tæ hîp kiÕn 
thøc...). 
e) TiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p b¶o ®¶m nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt cho sù d¹y häc : Ngay khi 
nghiªn cøu néi dung d¹y häc, ph¶i nghÜ tíi c¸c biÖn ph¸p b¶o ®¶m c¸c ph−¬ng tiÖn d¹y häc quan 
 79
träng sÏ ®−a vµo tiÕt häc. 
4. Suy nghÜ vÒ mÆt tæ chøc vµ ph−¬ng ph¸p d¹y häc 
Trong c«ng viÖc nµy, nªn tiÕn hµnh thµnh hai b−íc lín : 
a) KÕ ho¹ch ®¹i c−¬ng cña tiÕt häc 
XuÊt ph¸t tõ môc tiªu, néi dung d¹y häc, cÇn t×m ra con ®−êng tèi −u, ®Ó ®−a néi dung 
vµo trong nhËn thøc cña HS vµ thùc hiÖn ®−îc môc tiªu ®ã. 
– X¸c ®Þnh con ®−êng logic cña sù nhËn thøc : Tr−íc hÕt ph¶i ®Þnh xem, víi tµi liÖu d¹y 
häc ®· quy ®Þnh, víi môc tiªu ®· v¹ch ra, víi mét ®èi t−îng HS ®· biÕt vµ víi nh÷ng ®iÒu kiÖn 
vËt chÊt cho phÐp, ta sÏ dÉn d¾t nhËn thøc cña HS ®i theo con ®−êng nµo : 
Quy n¹p – diÔn dÞch ? 
Ph©n tÝch – tæng hîp ? 
So s¸nh – ®èi chiÕu ? 
Trõu t−îng hãa, cô thÓ hãa, kh¸i qu¸t hãa ? 
Khi x¸c ®Þnh con ®−êng logic cña sù nhËn thøc, ta còng ®ång thêi x¸c ®Þnh c¶ trËt tù s¾p 
xÕp c¸c tæ hîp kiÕn thøc – kü n¨ng... tøc lµ tiÕn tr×nh lÜnh héi kiÕn thøc cña HS. 
– X¸c ®Þnh cÊu tróc cña tiÕt häc : dùa vµo con ®−êng logic ®· v¹ch ra, ta x¸c ®Þnh ®¹i c−¬ng 
cÊu tróc cña tiÕt häc, tøc lµ ph©n chia tiÕt häc vÒ mÆt LLDH thµnh c¸c b−íc lªn líp. C¸c tæ hîp 
kiÕn thøc : bao gåm mÊy phÇn lín (I, II...), trong mçi phÇn lín gåm nh÷ng phÇn nhá nµo (1, 
2...) vµ trong ®ã l¹i gåm (a, b...)... 
– Lùa chän s¬ bé c¸c ph−¬ng ph¸p d¹y häc øng víi c¸c b−íc cña tiÕt häc. §Æc biÖt cÇn x¸c 
®Þnh tÝnh chÊt vµ møc ®é ho¹t ®éng cña GV vµ HS. 
– X¸c ®Þnh h×nh thøc tæ chøc d¹y häc : dùa vµo cÊu tróc LLDH vµ hÖ thèng c¸c PPDH, GV 
cã thÓ x¸c ®Þnh h×nh thøc tæ chøc cña tiÕt häc (bµi lªn líp hay thuéc kiÓu g×, d¹ng vµ hiÖn d¹ng 
nµo). 
b) KÕ ho¹ch chi tiÕt cña tiÕt häc 
– Ph©n chia thêi gian : ®Þnh thêi l−îng cô thÓ cho tõng b−íc cña tiÕt häc. 
– Trong tÊt c¶ c¸c b−íc cña tiÕt häc ph¶i chó ý ®Õn ®Æc ®iÓm løa tuæi cña HS, tr×nh ®é ph¸t 
triÓn hiÖn t¹i cña c¸c em. CÇn sö dông s¸ng t¹o vµ ®a d¹ng c¸c ph−¬ng tiÖn d¹y häc, l«i cuèn 
HS vµo bµi gi¶ng, t¨ng tÝnh tù lùc cña hä. 
– CÇn trï tÝnh tr−íc sù ph©n ho¸ HS, tøc lµ c¸ch ®èi xö c¸ biÖt trong tiÕt häc ®Ó b¶o ®¶m 
thùc hiÖn ®−îc thèng nhÊt môc ®Ých d¹y häc. 
– ThËm chÝ ph¶i ®Þnh tr−íc c¶ tªn nh÷ng HS sÏ ®−îc theo dâi kü. 
 80
5. ViÕt gi¸o ¸n vµ chuÈn bÞ vÒ mÆt tæ chøc vËt chÊt cho tiÕt häc 
Gi¸o ¸n cña mét tiÕt lªn líp chÝnh lµ b¶n kÕ ho¹ch d¹y häc cho tiÕt häc ®ã. Muèn ®¹t chÊt 
l−îng cao cña mét tiÕt lªn líp, GV ph¶i mÊt c«ng chuÈn bÞ rÊt chu ®¸o, khoa häc. Sù chuÈn bÞ 
toµn diÖn, khoa häc vµ kÞp thêi cña GV cho viÖc lªn líp mét tiÕt häc ®−îc thÓ hiÖn tËp trung 
trong b¶n gi¸o ¸n viÕt. 
Gi¸o ¸n cña tiÕt häc ph¶i qu¸n triÖt tinh thÇn c¬ b¶n chung cña ch−¬ng tr×nh (c¬ së ph¸p lý 
cña bé m«n), ph¶i nhÊt qu¸n víi kÕ ho¹ch ch−¬ng, v× tiÕt häc lµ mét bé phËn cña ch−¬ng. Trong 
viÖc lËp kÕ ho¹ch mét bµi lªn líp, mèi liªn hÖ qua l¹i gi÷a môc ®Ých, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p 
d¹y häc gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh. Nãi c¸ch kh¸c, trong viÖc so¹n gi¸o ¸n mét tiÕt häc, viÖc nghiªn 
cøu s©u môc ®Ých, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p d¹y häc trong mèi liªn hÖ qua l¹i víi nhau, vµ víi 
nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan kh¸c cã mét tÇm quan träng lín ®Õn chÊt l−îng cña tiÕt häc. 
B¶n gi¸o ¸n cña tiÕt häc lµ sù kÕt tinh cña tÊt c¶ nh÷ng suy nghÜ, quyÕt ®Þnh, lùa chän, c¬ 
së lý thuyÕt vÒ mèi liªn hÖ môc ®Ých – néi dung – ph−¬ng ph¸p. Nã lµ b¶n h−íng dÉn thùc tiÔn 
cho tiÕn tr×nh mét tiÕt lªn líp. 
Giai ®o¹n cuèi cïng cña viÖc chuÈn bÞ sau khi viÕt gi¸o ¸n lµ ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn vËt chÊt 
cho sù d¹y häc : l¾p r¸p thö c¸c thÝ nghiÖm, xem l¹i vµ lµm thªm (nÕu cÇn), c¸c mÉu vËt, tranh 
vÏ, s¬ ®å, m« h×nh... cÇn thiÕt. 
C¸ch s¾p xÕp cÊu tróc cña mét gi¸o ¸n rÊt kh¸c nhau tïy tõng GV, tïy tõng tr−êng... D−íi 
®©y, chóng t«i giíi thiÖu mÉu mét gi¸o ¸n. 
MÉU GI¸O ¸N VIÕT CHO MéT tiÕt Häc 
Sè liÖu trªn ®Çu gi¸o ¸n : 
Ch−¬ng : Líp : 
 TiÕt : Ngµy : 
KiÓu tiÕt häc : 
1. Môc tiªu bµi häc : Sau khi häc xong bµi... Häc sinh cã kh¶ n¨ng : 
– 
– 
2. Ph−¬ng tiÖn trùc quan 
3. Ph−¬ng ph¸p d¹y häc chñ yÕu 
4. TiÕn tr×nh bµi gi¶ng 
a) æn ®Þnh tæ chøc 
b) KiÓm tra bµi cò (cã thÓ xen kÏ trong khi gi¶ng bµi míi) 
c) Gi¶ng bµi míi 
Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung 
 .... ... 
d) Cñng cè 
e) Bµi tËp vÒ nhµ 
 81
Ho¹t ®éng cña GV vµ HS : CÇn v¹ch chi tiÕt ho¹t ®éng cña GV vµ ho¹t ®éng t−¬ng øng cña 
HS. 
Néi dung : Lùa chän néi dung chÝnh x¸c, ®Çy ®ñ vµ ng¾n gän, nh÷ng néi dung sÏ viÕt lªn 
b¶ng cÇn ghi nguyªn v¨n vµo ®©y. 
Mçi ho¹t ®éng cña GV vµ HS, hoÆc tæ hîp ho¹t ®éng cña GV vµ HS sÏ ®i ®Õn mét néi dung 
x¸c ®Þnh nµo ®ã. 
 82
ChÞu tr¸ch nhiÖm néi dung: 
Ts. NguyÔn v¨n hßa 
Biªn tËp: 
Tæ c«ng nghÖ th«ng tin 
Phßng kh¶o thÝ - ®¶m b¶o chÊt l−îng gi¸o dôc 
§¬n vÞ ph¸t hµnh: 
trung t©m ®µo t¹o tõ xa - ®¹i häc huÕ