Giáo án Sinh lớp 12 bài 12: Di truyền liên kết với giới tính và di truyền ngoài nhân

Tuần: 07 Bài 12. 
DI TRUYỀN LIÊN KẾT VỚI GIỚI TÍNH 
VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN
Tiết: 12
Ngày soạn: 20.09.09
Ngày dạy:22.09.09
I. Mục tiêu bài học
Sau khi học xong bài, học sinh cần:
Nêu được đặc điểm di truyền của các gen nằm trên NST giới tính X và Y.
Giải thích được nguyên nhân dẫn đến sự khác biệt về cách thức di truyền của các gen trên NST thường với các gen trên NST giới tính.
Nêu được một số ứng dụng của sự di truyền liên kết với giới tính.
Nêu được đặc điểm của gen ngoài nhân và cách thức nhận biết một gen nằm ở ngoài nhân hay trong nhân.
 II Trọng tâm:
Đặc điểm di truyền liên kết với giới tính và di truyền ngoài nhân.
Cách phát hiện ra di truyền ngoài nhân
III. Chuẩn bị
Tranh phóng to hình 12.1 – 2 sgk
Tranh ảnh sơ đồ lai thuận và lai nghịch.
III. Tiến trình lên lớp
 1. Ổn định lớp: 
 - Kiểm danh ghi vắng vào sổ đầu bài.
 2. Kiểm tra bài cũ:
 CH1: Trình bày thí nghiệm của Moocgan về hiện tượng liên kết gen và hoàn vị gen.
 CH2: Cơ sở tế bào học của hiện tượng hoán vị gen, cách nhận biết LKG và HVG?
 3. Nội dung bài mới.
Gv cho hs quan sát hình 12.1 và trả lời câu hỏi:
- Trình bày đặc điểm của NST giới tính?
- Thế nào là NST giới tính? 
- NST thường và NST giới tính khác nhau như thế nào? 
* GV yêu cầu HS đọc mục I.1.b
- Bộ NST giới tính của nam và nữ có gì giống và khác nhau?
- Tế bào sinh trứng giảm phân cho mấy loại trứng?
- Yêu cầu HS đọc TNà
Có nhận xét gì về kết quả của phép lai thuận và lai nghịch?
? Kết qua đó có gì khác so với kết quả thí nghiệm phép lai thuận nghịch của Međen?
* HS quán sát hình vẽ 12.2 giải thích hình vẽ.
- Gen quy định màu mắt nằm trên NST giới tính nào?
- Xác định tính trạng trội, tính trạng lặn.
-Hãy nhận xét đặc điểm di truyền của gen trên NST X? 
- Hãy viết sơ đồ lai thuận và lai nghịch?
- Những tính trạng do gen nằm trên nst giới tính X quy định có đặc điểm gì?
=> Cách nhận biết gen nằm trên nst giới tính X
* HS ng/cứu SGK nêu 1 số VD về hiện tượng di truyền của 1 số tính trạng do gen nằm trên NST Y quy định.
- Làm thế nào để biết gen quy định tính trạng đang xét nằm trên Y?
- Tính chất di truyền của gen nằm trên NST Y?
- Vậy thế nào là di truyền LK với giới tính?
- Ý nghĩa của hiện tượng di truyền liên kết với giới tính?
- GV yêu cầu HS nghiên cứu thí nghiệm: Từ TN rút ra nhận xét gì về kết quả phép lai thuận và phép lai nghịch?
- Nguyên nhân dẫn đến di truyền theo dòng mẹ?
- Kết quả thí nghiệm này có gì khác so với phép lai thuận nghịch ở TN phát hiện di truyền LK với giới tính và PLĐL của Menđen?à Di truyền qua nhân có đặc điểm gì?
- Gen trong tế bào chất (gen ngoài nhân) có ở bào quan nào?
- Thông qua các quy luật đã học, hãy khái quát các phát hiện ra một số quy luật di truyền?
- HS quan sát hình và trả lời câu hỏi:
→ Về trạng thái tồn tại của các alen, có cặp alen không? 
à nêu khài niệm NSTGT.
- Nữ XX tương đồng, Nam XY không tương đồng.
à 1 loại.
- HS đọc TN và nhận xét: kết qủa cvuả 2 phép lai khác nhau.
- HS quan sát hình 12.2
à trên X.
àTừ F1, phép lai thuận : mắt đỏ là trội.
Chú ý sự di truyền tính trặng màu mắt trắng cho đời con ở phép lai thuận chỉ có ruồi đực MT à gen quy định tính trạng mắt trắng là lặn nằm trên NSTGT X.
- HS quy ước gen và viết SĐL.
- Con cái chỉ có 1 alen lặn không biểu hiện ra kiểu hình, di truyền chéo.
Theo dõi phả hệ của 1 dòng họ ở người thấy tính trạng dình ngón tay số 2,3 chỉ có ở những người con trai.
à chỉ biển hiện ở con trai.
à di truyền thẳng.
- HS nêu KN.
Vài VD về ý nghĩa:
+ Phân biệt trứng tằm ở giai đoạn sớm để nuôi tằm đực cho nhiều tơ.
+ Phẩu thuật tách ngón tạy 2,3 ở người để lao động.
- HS đọc TN trả lời: Con lai luôn có KH giống mẹ.
- Do giao tử đực chỉ truyền nhân, gen quy định tính trạng nằm trong TBC.
- Trong ti thể và lục lạp.
- HS tái biện kiến thức, khái quát các phát hiện các quy luật DT. ( chủ yếu nhờ lai thuận nghịch)
I. Di truyền liên kết với giới tính
1. NST giới tính và cơ chế xác định giới tính bằng NST.
a. NST giới tính
- Là loại NST có chứa gen quy định giới tính và có thể chứa các gen khác.
- Cặp NST giới tính có 2 đoạn: đoạn không tương đồng chứa các gen đặc trưng cho từng NST, đoạn tương đồng chứa các lôcut gen giống nhau
b. Một số cở chế tế bào học xác đinh giới tính bằng NST.
* Kiểu XX, XY
- Con cái XX, con đực XY: động vật có vú, ruồi giấm, người.
- Con cái XY, con đực XX: chim, bướm, cá, ếch nhái.
* Kiểu XX, XO:
- Con cái XX, con đực XO: châu chấu, rệp, bọ xit.
- Con cái XO, con đực XX : bọ nhậy.
2.Di truyền liên kết với giới tính:
a. Gen trên nst X. 
Thí nghiệm:
Phép lai thuận 
Pt/c: ♀ đỏ x ♂ trắng
F1: 100% ♂ , ♀ đỏ
F2: 100% ♀ đỏ: 50% ♂ đỏ: 50% ♂ trắng
Phép lai nghịch
P t/c: ♀ trắng x ♂ đỏ
F1:100% ♀đỏ:100% ♂ trắng
F2: 50% ♂ đỏ: 50% ♂ trắng: 50% ♀ đỏ: 50% ♀ trắng
* Nhận xét:
Kết quả của 2 phép lai thuận và nghịch của Moocgan là khác nhau và khác kết quả của phép lai thuận nghịch của Menđen.
* Giải thích:
Gen quy định tính trạng màu mắt chỉ có trên NST X mà không có trên Y→ vì vậy cá thể đực (XY) chỉ cần 1 gen lặn nằm trên NST X đã biểu hiện ra KH.
* Đặc điểm di truyền của gen trên NST X
- Di truyền chéo, theo quy luật cách thế hệ ( Ông ngoại P à Con gái F1 à cháu trai F2)
- Kết quả của phép lai thuận và lai nghịch là khác nhau. Tỉ lệ phân li kiểu hình ở 2 giới không đồng đều.
b) Gen nằm trên nst giới tính Y
* Ví dụ: 
Người bố có túm lông tai sẽ truyền đặc điểm này cho tất cả các con trai mà con gái thì kkông có.
* Giải thích: 
Gen quy định tính trạng nằm trên NST Y, không có alen tương ứng trên X→ Di truyền cho tất cả cá thể mang kiểu gen XY trong dòng họ
* Đặc điểm di truyền của gen trên NST Y
- Di truyền thẳng (gen của bố luôn được truyền cho con trai)
c. Khái niệm
Di truyền liên kết với giới tính là hiện tượng di truyền các tính trạng mà các gen xác định chúng nằm trên NST giới tính.
d. Ý nghĩa của hiện tượng di truyền liên kết với giới tính.
- Điều khiển tỉ lệ đực cái theo ý muốn trong chăn nuôi trồng trọt.
- Nhận dạng được đực cái từ nhỏ để phân loại tiện cho việc chăn nuôi.
- Phát hiện được bệnh do rối loạn cơ chế phân li, tổ hợp của cặp NST giới tính.
II. Di truyền ngoài nhân
* Thí nghiệm
 Lai thuận;
 P. ♀ cây lá đốm x ♂ cây lá xanh 
F1: 100% cây lá đốm
Lai nghịch
P. ♀ cây lá xanh x ♂ cây lá đốm
F1: 100% cây lá xanh
 * Giải thích: 
 Tính trạng màu lá do gen nằm trong tế bào chất quy định
- Khi thụ tinh, giao tử ♂ chỉ truyền nhân mà không truyền tế bài chất cho trứng. Do vậy các gen nằm trong tế bào chất chỉ được mẹ truyền cho con qua tế bào chất của trứng.
 * Đặc điểm: 
- Con luôn giống mẹ (di truyền theo dòng mẹ)
- Các tính trạng di truyền qua TBC không tuân theo các định luật chặt chẽ như sự di truyền qua nhân.
* Phương pháp phát hiện quy luật di truyền:
DT liên kết với giới tính: Kết quả 2 phép lai thuận nghịch khác nhau.
DT qua TBC: Kết quả 2 phép lai thuận nghịch khác nhau và con luôn có KH giống mẹ.
- DT phân li độc lập: Kết quả 2 phép lai thuân nghịch giống nhau.
4. Củng cố
- Nếu kết quả của phép lai thuận nghịch khác nhau ở 2 giới (ở loài có cơ chế xác định giới tính kiểu XX, XY thì kết luận nào dưới đây là đúng?
	a. Gen quy định tính trạng nằm trên NST X.
	b. Gen quy định tính trạng nằm trong ti thể.
	c. Gen quy định tính trang nằm trên NST Y.
	 d. Không có kết luận nào trên đúng*.
5. Bài tập
Bệnh mù màu đỏ - xanh lục ở người do 1 gen lặn nằm trên NST Y quy định, một phụ nữ bình thường có em trai bị bênh mù màu lấy 1 người chồng bình thường, xác suất cặp vợ chồng này sinh con trai đầu lòng bình thường là bao nhiêu? Biết bố mẹ của cặp vợ chồng này không bị bệnh.