Giáo án Ngữ văn: Tư duy hệ thống - Nguồn sức sống mới của đổi mới tư duy

Tư duy hệ thống - nguồn sức sống mới của đổi mới tư duy
(Trích Một góc nhìn của trí thức)
 - Phan Đình Diệu -
I - Giới thiệu chung
1. Tác giả
- Phan Đình Diệu sinh năm1936 Quê Hà Tĩnh.
- Tiến sĩ khoa học tham gia giảng dạy tại nhiều trường đại học.
2. Tác phẩm
Là bài tiểu luận Tư duy hệ thống và đổi mới tư duy, in trong cuốn Một góc nhìn của tri thức.
II - Đọc hiểu văn bản
1. Chủ đề
- Khẳng định ưu thế của tư duy hệ thống trong việc tạo ra động lực cho công cuộc đổi mới tư duy hiện nay.
- Bối cảnh xã hội đạt được nhiều thành tựu to lớn làm đảo lộn không ít quan niệm hiểu biết của chúng ta về tồn tại.
- Không chỉ có thế nó còn xuất phát từ một trình độ phát triển mới của khoa học, khiến chính khoa học có thể nhận ra những hạn chế của mình.
2. Đặc điểm của tư duy hệ thống và tư duy cơ giới
a) Tư duy cơ giới
- Tư duy cơ giới quan niệm tự nhiên như một bộ máy mà ta có thể nhận thức được bằng phương pháp khoa học, bằng phép suy luận diễn dịch.
- TDCG xét đoán sự vật, đối tượng trong các quan hệ nhân quả tất định.
- Tư duy cơ giới thường quy các quan hệ trong thực tế về các dạng đơn giản, có thể biểu diễn bằng các phương trình tuyến tính với một số ít đại luợng
- TDCG gắn liền với quan điểm phân tích, hiểu toàn thể thì phải hiểu chi tiết thành phần (tư duy máy móc)
* Vận mệnh lịch sử của tư duy cơ giới
- TDCG bắt nguồn từ nền văn minh Hy lạp cổ đại, phát triển mạnh mẽ từ TK XVII.
- TDCG chiếm vị trí gần như tuyệt đối trong nhiều thế kỉ trước khi có tư duy hệ thống.
- TDCG giúp khoa học và Công nghệ đạt nhiều thành tựu to lớn.
- Sang TK XX, khoa học gắn với tư duy cơ giới tỏ ra bất lực trong việc chiếm lĩnh lí giải nhiều đối tượng phức tạp...
- TDCG dường như đã đến giai đoạn cáo chung từ vài 3 thập niên gần đây. Cáo chung không có nghĩa là chết hoàn toàn hay bị đào thải. Cáo chung là mất vị thế độc tôn: Tư duy mới là cần thiết......cần thiết.
b) Tư duy hệ thống
- Theo tác giả, đặc điểm nổi bật của tư duy hệ thống là nhìn nhận vũ trụ như một toàn thể thống nhất không thể tách rời, trong đó tất cả các đợn vị cấu thành và các hiện tượng cơ bản sinh ra từ chúng đều tác động qua lại với nhau, chúng không thể đựoc hiểu như những đơn vị độc lập mà là những phần liên thuộc hữu cơ với nhau của cái toàn thể.
- Khái niệm tổng gộp chỉ kết quả của con số cộng đơn giản, nhỏ hơn toàn thể, không có thuộc tính hợp trội như toàn thể. Sự tồn tại của tổng gộp mang tính chất cụ thể, còn sự tồn tại của toàn thể luôn trưu tượng. Chính vì toàn thể có hình thức tồn tại như thế nên muốn nắm bắt nó ta phải sử dụng tư duy hệ thống.
- Tác giả đưa 2 VD:
+ VD1: Độc lập thống nhất...là những thuộc tính hợp trội của một đất nước trong toàn thể chứ không phải là một bộ phận nào trong đất nước đó.
+VD2: Dân chủ, bình đẳng là thuộc tính của một xã hội chứ không phải là thuộc tính của từng con người riêng lẻ trong xã hội đó.
- Tư duy hệ thống rất cần đến sự tưởng tượng và mơ mộng.Giữa tri thức và tưởng tượng có mối quan hệ chặt chẽ, bổ sung và nâng cao năng lực cho nhau “Càng nhiều tr thức......sáng tạo khoa học”
- Dẫn chứng chứng tỏ phát minh khoa học có thể nảy sinh cùng với sự hoạt động tích cực của trí tưởng tượng: Định luật Ac si mét đang nằm trong bồn tắm thấy nước nâng mình lên, Niu Tơn.. Anh xtanh nói: Cảm xúc đẹp nhất và sâu xa nhất của con người là cảm xúc trước sự huyền bí. Chính cảm xúc này khiến cho KH chân chính nảy nở. Những ai không còn có những cảm xúc đó, không còn biết ngạc nhiên mà chỉ còn biết ngẩn ngưòi ra vì sợ hãi thì sống cũng như chết. Cảm thấy điều huyền bí mà con người chưa hề giải thích nổi là vì khả năng ít ỏi đáng buồn của chúng ta mới chỉ làm lộ được một phần nhỏ bé và thấp kém của cái quy luật cao siêu và lộng lẫy của tự nhiên.
III - Tổng kết
Tư duy hệ thống với sự hình dung vũ trụ là một toàn thể thống nhất không thể tách rời, là hệ hình tư duy giúp chúng ta có một thế nhìn, cách nhìn mới về thế giới, theo đó là phương cách hành động mới mà chúng ta cần phải có.Đó là lí do chính để ta khẳng định tư duy hệ thống là chất men, là nguồn lực thúc đẩy công cuộc đổi mới tư duy.