Giáo án Ngữ văn: Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ

Ngày dạy:............................
Lớp dạy:...............................
Tiết : .
Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ
I- Mục tiêu bài học:
1- Kiến thức: Giúp HS :
- Củng cố và nâng cao kiến thức về văn nghị luận.
2- Kỹ năng:
- Có kĩ năng làm bài văn nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ.
II- PhƯơng tiện thực hiện:
1- Giáo viên: SGK, SGV, Giáo án, bảng phụ, phiếu học tập .
2- Học sinh: SGK, SBT, vở ghi, vở soạn.
III- Cách thức tiến hành: 
- Đọc SGK, gợi tìm, tích hợp, thảo luận nhóm.
IV- Tiến trình bài giảng:
1- ổn định tổ chức :
2- Kiểm tra bài cũ :
3- Bài mới :
Hoạt động của thầy và trò
Nội dung cần đạt
- Hoạt động 1:
GV: Hướng dẫn HS tìm hiểu cách viết bài nghị luận về bài thơ, đoạn thơ qua phân tích đề bài mẫu trong SGK.
? Khi đi tìm hiểu đề cần lưu ý những vấn đề nào ?
GV: Gợi dẫn kiến thức.
GV: E hãy căn cứ vào những câu hỏi gợi ý trong SGK lập dàn ý cho đề bài trên ( Các em có thể trao đổi với nhau theo bàn của mình). (7')
GV: Tính cổ điển và hiện đại trong phong cách thơ HCM: Thể thơ luật Đường + hình ảnh thiên nhiên màu sắc cổ điển, những hình ảnh nhân vật trữ tình "lo nỗi nước nhà" kèm với sự phá cách trong 2 câu cuối đã làm cho bài thơ mang tính hiện đại.
? Căn cứ vào cách khai thác đề bài trên em hãy nêu các bước nghị luận về một bài thơ?
- Hoạt động 2:
GV: Các bước nghị luận cũng giống như nghị luận về một bài thơ- Căn cứ vào văn bản của đoạn thơ cần nghị luận. Hiểu rõ vị trí và ý nghĩa của đoạn thơ. 
HS : đọc kỹ đoạn thơ, căn cứ vào gợi ý SGK nêu yêu cầu của đề bài? 
HS: Thảo luận nhóm: Lập dàn ý cho đề bài trên?
- Hoạt động 3:
? Từ việc khai thác các đề bài trên, em hãy cho biết đối tượng, nội dung của bài nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ?
GV: Gọi 2 - 3 HS đọc ghi nhớ.
- Hoạt động 4:
GV: Hướng dẫn HS làm bài tập tại lớp.
I- Nghị luận về một bài thơ.
1- Đề bài : Phân tích bài thơ "Cảnh khuya" của Hồ Chí Minh.
 "Tiếng suối trong như  tiếng hát xa,
 Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa.
 Cảnh khuya như vẽ, ngời chưa ngủ, 
 Chưa ngủ vì lo nỗi nớc nhà."
 1947
 a)- Tìm hiểu đề.
- Bài yêu cầu phân tích những giá trị về tư tưởng và nghệ thuật của bài thơ. 
- Lưu ý hoàn cảnh ra đời của bài thơ.
 b)- Lập dàn ý.
* Mở bài.
 Giới thiệu khái quát hoàn cảnh ra đời của bài thơ. Bài thơ đợc Bác Hồ sáng tác tại Việt Bắc vào năm 1947. 
* Thân bài.
- Vẻ đẹp của đêm trăng khuya nơi núi rừng Việt Bắc được miêu tả hết sức thơ mộng. (Chú ý phân tích những hình ảnh mang tính nghệ thuật: trăng hoa, cây cổ thụ ; tiếng suối). Nhà thơ sử dụng thủ pháp so sánh: tiếng suối như tiếng hát thật mới mẻ tiếng suối gần gũi với con người, đầy sức sống.
- Chú ý điệp từ " lồng" tạo lên một hình ảnh vừa lung linh vừa huyền ảo như những bông hoa tuyệt đẹp
- Tâm trạng của nhân vật trữ tình: Hoà tâm hồn mình với ánh trăng, với tiếng suối song không đắm chìm trong cái đẹp mà một lòng thao thức không ngủ vì lo cho vận mệnh của dân tộc. (Khác với các ẩn sĩ thời xưa). 
- Bài thơ vừa có tính chất cổ điển vừa hiện đại.
- Nhận định về những giá trị tư tưởng và nghệ thuật của bài thơ: Bài thơ là một bức tranh thiên nhiên thật đẹp song đẹp hơn cả chính là chân dung của Bác, vị lãnh tụ vô vàn kính yêu của chúng ta.
* Kết luận: Sự hài hoà giữa tâm hồn nghệ sĩ và ý chí chiến sĩ trong bài thơ. 
2- Các bước làm bài nghị luận về một bài thơ.
+ Đọc chậm nhiều lần bài thơ để có cảm nhận chung về tác phẩm: bài thơ nói về vấn đề gì, tình cảm của tác giả như thế nào?
+ Tìm hiểu sâu về bài thơ về cả hai phương diện nội dung và nghệ thuật. Chú ý phân tích những từ ngữ, hình ảnh, chi tiết nghệ thuật tiêu biểu.
+ Lập dàn ý cho bài phân tích của mình theo các luận điểm đã tìm được.
+ Viết bài theo dàn ý đã lập bằng phong cách nghị luận văn học với cảm hứng của mình. 
II- Nghị luận về một đoạn thơ
* Đề bài: Phân tích đoạn thơ sau trong bài "Việt Bắc" của Tố Hữu:
 "Những đường Việt Bắc của ta
 ...............................................
 Vui lên Việt Bắc, đèo De, núi Hồng".
1- Tìm hiểu đề
- Đoạn thơ miêu tả khí thế ra trận của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Đây là một đoạn thơ hay, đạt được những giá trị nghệ thuật đặc sắc. 
2- Lập dàn ý
 Dàn ý 
Mở bài: Giới thiệu đoạn thơ, vị trí, dẫn nguyên văn đoạn thơ.
Thân bài
KL: Đoạn thơ thể hiện cảm hứng ngợi ca VB, ngợi ca cuộc k/c chống Pháp oanh liệt của nhân dân ta. 
Về nghệ thuật: sử dụng nhuần nhuyễn thể thơ lục bát; giọng thơ sôi nổi, hào hùng; hình ảnh, từ ngữ giàu sức gợi cảm; sử dụng linh hoạt các biện pháp tu từ. 
Nhớ về những niềm vui chiến thắng trên khắp mọi miền của đất nước (4 dòng cuối) 
- Khí thế của cuộc k/c chống TD Pháp ở VB. Cảnh tượng đó được đặc tả sinh động qua hình ảnh các con đường VB trong những đêm kháng chiến, nổi bật là sức mạnh và niềm lạc quan của những lực lượng k/chiến.
III. Ghi nhớ : (SGK-tr.86)
IV. Luyện tập
 Đề bài: Hãy phân tích đoạn thơ sau trong bài "Tràng giang" của Huy Cận:
 "Lớp lớp mây cao đùn núi bạc,
 Chim nghiêng cánh nhỏ: bóng chiều sa
 Lòng quê dợn dợn vời con nước
 Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà"
* Đáp án:
- Cảnh chiều xuống trên sông: đẹp nhưng buồn.
- Tâm trạng của nhà thơ: Nỗi buồn nhớ nhà, nhớ quê hương.
- Nghệ thuật:
+ Hình ảnh đối lập, gợi cảm: núi mây hùng vĩ / cánh chim bé nhỏ. 
+ âm điệu phù hợp: dập dềnh, mênh mang như sóng nước trên sông Tràng giang.
+ Tứ thơ mới mẻ có sự kết hợp giữa bút pháp cổ điển của thơ Đường với bút pháp lãng mạn của thơ mới.
4- Củng cố: Nắm chắc kỹ năng và các bước nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ.
5- Dặn dò: Về nhà hoàn thành các bài viết đã lập dàn ý ở trên, học thụôc phần ghi nhớ. Soạn bài : "Tây Tiến" của Quang Dũng.