Giáo án Ngữ văn lớp 12 tiết 70, 71: Đọc văn Chiếc thuyền ngoài xa (Nguyễn Minh Châu)

Tiết:70-71 - Đọc văn
Ngày soạn: 5/2/2011 CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA 
 (Nguyễn Minh Châu)
 I/ MỤC TIÊU BÀI HỌC: 
1. Kiến thức : Giúp học sinh:
 - Cảm nhận được những chiêm nghiệm sâu sắc của nhà văn về cuộc đời và nghệ thuật: Mỗi người trên cõi đời, nhất là người nghệ sĩ, không nên nhìn đời và nhìn người một cách đơn giản, trái lại cần phải nhìn nhận cuộc sống và con người một cách sâu sắc, nhiều chiều. Nghệ thuật chân chính luôn luôn gắn với cuộc đời và vì cuộc đời.
 - Thấy được những nét đặc sắc nghệ thuật của tác phẩm: tình huống truyện độc đáo mang ý nghĩa khám phá, phát hiện về đời sống; chọn được điểm nhìn nghệ thuật sắc sảo, đa chiều; ngôn ngữ nhân vật linh hoạt, sáng tạo.
2. Kỹ năng:
 Đọc - hiểu truyện ngắn hiện đại .
3. Thái độ: 
 - Giáo dục HS biết nhìn nhận, đánh giá cuộc đời, con người một cách toàn diện và có chiều sâu. 
 - Giáo dục HS lòng nhân ái, biết trắc ẩn khi đối diện trước cuộc đời..., biết thấu hiểu rằng: mỗi người trong cõi đời, nhất là người nghệ sĩ, không hề đơn giản, sơ lược khi nhìn nhận cuộc sống và con người. 
 II/ CHUẨN BỊ CỦA GV VÀ HS :
1.Chuẩn bị của GV:
 SGK,SGV,Gíao án, tranh ảnh về tác giả , tác phẩm.
2.Chuẩn bị của HS:
 Đọc SGK, TLTK chuẩn bị cho bài mới theo hướng dẫn học bài trong SGK.
 III/ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC:
1. Ổn định tổ chức: ( 1’) 
2. Kiểm tra bài cũ : Giáo viên kiểm tra sự chuẩn bị bài của học sinh. (3’)
3. Bài mới : 
TL
Hoạt động của GV
Hoạt động của HS
Nội dung kiến thức
10’
* Hoạt động 1.
GV hướng dẫn HS tìm hiểu về tác giả, tác phẩm ở phần tiểu dẫn trong SGK.
?: Từ các kênh thông tin khác nhau, anh (chị) đã biết được gì về nhà văn Nguyễn Minh Châu và sáng tác của ông, nhất là ở chặng đường 1975?.
?: Tác phẩm thuộc giai đoạn nào trong tiến trình lịch sử văn học Việt Nam? Đặc điểm lịch sử và xu hướng nghệ thuật chung của văn học giai đoạn này là gì? (tích hợp với bài Khái quát văn học Việt Nam 1945 - cuối thế kỉ XX).
* Hoạt động 1.
HS đọc phần tiểu dẫn trong SGK.
- Dựa vào phần tiểu dẫn trong SGK và các nguồn thông tin khác (Ngữ văn 9, sách tham khảo, Internet ) để trình bày.
- dựa vào bài Khái quát văn học Việt Nam 1945 - cuối thế kỉ XX (phần nói về Văn học Việt Nam giai đoạn 1975 – cuối thế kỉ XX) để trả lời
I.TÌM HIỂU CHUNG:
1) Tác giả: Nguyễn Minh Châu (1930-1989): 
- Nguyễn Minh Châu là cây bút tiên phong của văn học Việt Nam thời kì đổi mới. Ông “thuộc trong số những người mở đường tinh anh và tài năng nhất của văn học ta hiện nay” (Nguyên Ngọc). 
- Nếu trước 1975, Nguyễn Minh Châu là ngòi bút sử thi có thiên hướng trữ tình lãng mạn thì từ đầu thập kỉ 80 đến khi mất, ông chuyển hẳn sang cảm hứng thế sự với vấn đề đạo đức và triết lí nhân sinh.
2) Tác phẩm: 
	Chiếc thuyền ngoài xa tiêu biểu cho xu hướng chung của VHVN thời kì đổi mới: hướng nội, khai thác sâu sắc số phận cá nhân và thân phận con người trong cuộc sống đời thường.
68’
* Hoạt động 2.
GV hướng dẩn HS đọc- hiểu văn bản.
- Trong những nội dung chuẩn bị cho bài học Chiếc thuyền ngoài xa, GV phải yêu cầu HS chủ động đọc tác phẩm ở nhà (khuyến khích HS tìm đọc toàn văn truyện ngắn), tóm tắt và xác định bố cục tác phẩm. Để kiểm tra sự chuẩn bị của HS đồng thời giúp các em thâm nhập tác phẩm, GV gọi một số HS tóm tắt truyện ngắn và trình bày quan điểm, suy nghĩ của mình về bố cục văn bản tác phẩm.
- Dẫn dắt và nêu vấn đề: Như đã nói ở phần tóm tắt, phát hiện thứ nhất của người nghệ sĩ nhiếp ảnh tại vùng biển nọ là “một cảnh đắt trời cho”. Anh (chị) hiểu “một cảnh đắt trời cho” ở đây nghĩa là thế nào và vì sao người nghệ sĩ lại đánh giá cái cảnh tượng ấy như vậy ?
- Gợi mở và nêu vấn đề: Cảm nhận của người nghệ sĩ khi được chiêm ngưỡng “bức ảnh nghệ thuật của tạo hóa“ là thế nào? Vì sao trong lúc cảm nhận vẻ đẹp của bức tranh anh lại nghĩ đến cái đúc kết của một ai đó: “bản thân cái đẹp chính là đạo đức”?
-Chuyển dẫn: Tuy nhiên, ngay khi tâm hồn đang bay bổng trong những xúc cảm thẫm mĩ, đang tận hưởng cái khoảng khắc trong ngần của tâm hồn thì người nghệ sĩ đã kinh ngạc phát hiện ra điều gì tiếp theo ngay sau bức tranh? Vì sao anh lại kinh ngạc đến mức như vậy?
-Gợi mở: Đến đây, qua hai phát hiện của nghệ sĩ Phùng, Nguyễn Minh Châu muốn người đọc nhận thức điều gì về cuộc đời?
?: Em đánh giá thế nào về câyu chuyện của người đàn bà ở tòa án huyện?
?: Câu chuyện ấy đã khiến cái nhìn của nghệ sĩ Phùng về từng nhân vật trong truyện như thế nào? 
?: Qua đó, Nguyễn Minh Châu muốn người đọc nhận thức điều gì về cuộc đời?
?: Gọi một HS đọc lại đoạn văn cuối cùng của truyện ngắn rồi nêu câu hỏi: Mỗi khi ngắm bức ảnh được chọn, người nghệ sĩ nhiếp ảnh đều nhìn thấy những gì đằng sau bức tranh? Theo anh chị , những hình ảnh ấy tượng trương cho điều gì?
?: Nguyễn Minh Châu muốn phát biểu điều gì về mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc đời?
?: Em có nhận xét gì về tình huống truyện? về cách lựa chọn ngôi kể, về ngôn ngữ nhân vật?
- Hãy rút ra ý nghĩa văn bản?
* Hoạt động 2.
HS đọc- hiểu văn bản.
- thảo luận nhóm, trả lời.
- thảo luận nhóm, trả lời.
- Cắt nghĩa, chứng minh
- Phát hiện và lí giải
-Tái hiện và lí giải
-Phát hiện và nêu ý tưởng nghệ thuật của nhà văn.
- Suy nghĩ, trả lời.
- Suy nghĩ, trả lời.
-Phát hiện và nêu ý tưởng nghệ thuật của nhà văn.
- Đọc, tái hiện và phân tích.
- Suy nghĩ, thảo luận nhóm và trả lời.
- Suy nghĩ và trả lời.
- thảo luận nhóm và trả lới.
II.ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN: 
1) Tóm tắt và xác định bố cục tác phẩm : 
a) Tóm tắt :
 Theo yêu cầu của trưởng phòng, nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng đến một vùng ven biển miền Trung (cũng la nơi anh đã từng chiến đấu) để chụp một tấm ảnh cho cuốn lịch năm sau. Sau nhiều ngày “phục kích”, người nghệ sĩ đã phát hiện và chụp được “một cảnh đặt trời cho” - đó là cảnh một chiếc thuyền ngoài xa đang ẩn hiện trong biển sớm mờ sương. Nhưng khi chiếc thuyền vào bờ, anh đã kinh ngạc hết mức khi chúng kiến cảnh một gã chồng vũ phu đánh đập người vợ hết sức dã man, đứa con vì muốn bảo vệ mẹ đã đánh trả lại cha mình. Những ngày sau, cảnh tượng đó lại tiếp diễn và lần này người nghệ sĩ đã ra tay can thiệp Theo lời mời của chánh án Đẩu (một người đồng đội cũ của Phùng), người đàn bà hàng chài đã đến tòa án huyện. Tại đây, người phụ nữ ấy đã từ chối sự giúp đỡ của Đẩu và Phùng, nhất quyết không bỏ lão chồng vũ phu. Chị đã kể câu chuyện về cuộc đời mình và coi đó như là lí do giải thích cho sự từ chối trên. Rời vùng biển với khá nhiều ảnh, người nghệ sĩ đã có một tấm được chọn vào bộ lịch “tĩnh vật hoàn toàn” về “thuyền và biển” năm ấy. Tuy nhiên, mỗi lần đứng trước tấm ảnh, người nghệ sĩ đều thấy hiện lên cái màu hồng hồng của ánh sương mai và nếu nhìn lâu hơn bao giờ anh cũng thấy hình ảnh người đàn bà nghèo khổ, lam lũ ấy bước ra từ bức tranh.
b) xác định bố cục tác phẩm :
 Bố cục:
- Đoạn 1 (từ đầu đến “chiếc thuyền lưới vó đã biến mất”): Hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh. 
- Đoạn 2 (từ “Đây là lần thứ hai” đến “chiếc thuyền đang chống chọi với sóng gió giữa phá”): Câu chuyện của người đàn bà hàng chài ở toà án huyện. 
- Đoạn 3 (còn lại): Tấm ảnh được chọn trong “bộ lịch năm ấy”. 
2) Nội dung truyện:
a ) Hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh: 
a1- Phát hiện thứ nhất:
- Có thể hiểu “một cảnh đắt tròi cho” ở đây là một cảnh tượng tuyệt đẹp, một “bức họa” diệu kì mà thiên nhiên, cuộc sống đã ban tặng cho con người. Sở dĩ có thể đánh giá cái cảnh tượng ấy như vậy là vì: Nó là một “sản phẩm” quý hiếm của hóa công mà trong đời người nghệ sĩ không phải khi nào cũng “chộp” được. 
- Mặt khác, như chính cảm nhận của nghệ sĩ Phùng, cái cảnh tượng ấy giống như “một bức tranh mực tàu của một danh hoạ thời cổ”. Toàn bộ khung cảnh “từ đường nét đến ánh sáng đều hài hòa và đẹp, một vẻ đẹp thực đơn giản và toàn bích”.
-Đứng trước một sản phẩm nghệ thuật tuyệt tác của hóa công, người nghệ sĩ trở nên “bối rối” và “trong trái tim như có cái gì bóp thắt vào”. Tức là bức ảnh đã khiến cho tâm hồn người nghệ sĩ rung động thật sự và một cảm xúc thẩm mĩ đang dấy lên trong lòng anh. 
- Chưa hết, trong giây lát, người nghệ sĩ còn “khám phá thấy cái chân lí của sự toàn thiên , khám phá thấy cái khoảnh khắc trong ngần của tâm hồn”. 
- Nói cách khác, trong một khoảng khắc của cuộc sống, nghệ sĩ Phùng đã cảm nhận được cái Chân, cái Thiện của cuộc đời, anh cảm thấy tâm hồn mình như được gội rửa, trở nên trong trẻo, tinh khôi. 
à Rõ ràng, trong trường hợp này, cái đẹp đã có tác dụng thanh lọc tâm hồn con người. Và với tác dụng ấy, cái đẹp chính là “đạo đức”!
a2- Phát hiện thứ hai:
- Bước ra từ chiếc thuyền ngư phủ đẹp như mơ là một người đàn bà xấu xí, mệt mỏi; một gã đàn ông to lớn, dữ dằn; một cảnh tượng tàn nhẫn: gã đàn ông đánh đập vợ một cách thô bạo Đứa con vì thương mẹ đã đánh lại cha để rồi nhận lấy hai cái bạt tai của bố ngã dúi xuống cát Chứng kiến những cảnh tượng đó, nghệ sĩ Phùng “kinh ngạc đến mức, trong mấy phút đầu , cứ há hốc mồn ra mà nhìn”. Sở dĩ nghệ sĩ Phùng trở nên như vậy là vì anh không thể ngờ rằng đằng sau cái vẻ đẹp diệu kì của tạo hóa lại là bi kịch của cuộc đời, là biểu hiện của cái ác, cái xấu. Vừa mới lúc trước, anh còn cảm thấy “bản thân cái đẹp chính là đạo đức”, thấy “chân lí của sự toàn thiện”, thế mà chỉ ngay sau đó chẳng còn cái gì là “đạo đức”, là cái Chân, cái Thiện của cuộc đời.
- Ý tưởng nghệ thuật của nhà văn: Cuộc đời không đơn giản, xuôi chiều mà chứa đựng nhiều nghịch lí. Cuộc sống luôn tồn tại những mắt đối lập, những mâu thuẫn: đẹp – xấu; thiện – ác
b) Câu chuyện của người đàn bà ở tòa án huyện :
- Đó là câu chuyện về cuộc đời nhiều bí ẩn và éo le của một người đàn bà hàng chài nghèo khổ, lam lũ
	- Câu chuyện đã giúp nghệ sĩ Phùng hiểu về người đàn bà hàng chài (một phụ nữ nghèo khổ, nhẫn nhục, sống kín đáo, sâu sắc, thấu hiểu lẽ đời, có tâm hồn đẹp đẽ, giàu đức hi sinh và lòng vị tha); về người chồng của chị(bất kể lúc nào thấy khổ quá là lôi vợ ra đánh); chánh án Đẩu (có lòng tốt, sẵn sàng bảo vệ công lí nhưng kinh nghiệm sống chưa nhiều) và về chính mình (sẵn sàng làm tất cả vì sự công bằng nhưng lại đơn giản trong cách nhìn nhận, suy nghĩ).
	=> Qua câu chuyện về cuộc đời của người đàn bà hàng chài và cách ứng xử của các nhân vật, nhà văn muốn gửi đến người đọc thông điệp: đừng nhìn cuộc đời, con người một cách đơn giản, phiến diện; phải đánh giá sự việc, hiện tượng trong các mối quan hệ đa diện, nhiều chiều.
c) Tấm ảnh được chọn trong “bộ lịch năm ấy”:
- Mỗi lần nhìn kĩ vào bức ảnh đen trắng, người nghệ sĩ thấy “hiện lên cái màu hồng hồng của ánh sương mai” (đó là chất thơ, vẻ đẹp lãng mạn của cuộc đời, cũng là biểu tượng của nghệ thuật). Và nếu nhìn lâu hơn, bao giờ anh cũng thấy “người đàn bà ấy đang bước ra khỏi tấm ảnh” (đó là hiện thân của những lam lũ, khốn khó, là sự thật cuộc đời).
-Ý nghĩa: Nghệ thuật chân chính không thể tách rời, thoát li cuộc sống. Nghệ thuật chính là cuộc đời và phải vì cuộc đời.
2) Nghệ thuật:
- Tình huống truyện độc đáo, có ý nghĩa khám phá, phát hiện về đời sống.
- Tác giả lựa chọn ngôi kể, điểm nhìn thích hợp, làm cho câu chuyện trở nên gần gũi, chân thực và có sức thuyết phục.
- Ngôn ngữ nhân vật sinh động, phù hợp với tính cách. Lời văn giản dị mà sâu sắc, đa nghĩa.
3) Ý nghĩa văn bản:
Chiếc thuyền ngoài xa thể hiện những chiêm nghiệm sâu sắc của nhà văn về nghệ thuật và cuộc đời: nghệ thuật chân chính phải luôn gắn với cuộc đời, vì cuộc đời; người nghệ sĩ cần phải nhìn nhận cuộc sống và con người một cách toàn diện, sâu sắc. Tác phẩm cũng rung lên hồi chuông báo động về tình trạng bạo lực gia đình và hậu quả khôn lường của nó.
4’
Hoạt động 3: Hướng dẫn HS tổng kết bài học:
H: Hãy nêu ngắn gọn những nét chính về nội dung và nghệ thuật truyện?
Tổng kết bài học
- Thảo luận nhóm và trả lời
III TỔNG KẾT :
- Nghệ thuât chân chính phải luôn luôn gắn với cuộc đời và vì cuộc đời . Không thể nhìn đời một cách giản đơn , cần phải nhìn nhận cuộc sống , con người một cách đa diện và có chiều sâu .
- Chiếc thuyền ngoài xa đã cho thấy những đổi mới cơ bản của văn học Việt Nam sau 1975 văn học đã trở về với những vấn đề của đời sống nhân sinh , quan tâm nhiều hơn đến các đề tài đạo đức - thế sự . Mặt khác , văn học sau 1975 hướng nội nhiều hơn , đi sâu vào thế giới nội tâm phức tạp và đầy mâu thuẫn của con người trong cuộc sống thường nhật Văn học giai đoạn này khai thác sâu sắc số phận cá nhân và thân phận con người đời thường (VD: số phận của người lao động nghèo vùng biển ).
4/ Luyện tập - Củng cố bài học: (3’) 
- Tại lớp(Trắc nghiệm):
1/ Quan niệm nghệ thuật của nhà văn nào dưới đây không tương đồng với quan niệm nghệ thuật của Nguyễn Minh Châu trong chiếc thuyền ngoài xa :
A. “Nghệ thuật là không phải ánh trăng lừa dối , nghệ thuật không nên là ánh trăng lừa dối , nghệ thuật có thể chỉ là tiếng đau khổ kia thoát ra từ kiếp lầm than ”(Nam Cao ).
B. “Các ông muốn tiểu thuyết cứ là tiểu thuyết . Tôi và những người cùng chí hướng như tôi muốn tiểu thuyết phải là sự thực ở đời ” (Vũ Trọng phụng ).
C. “Nghệ thuật không phải là sự mô tả thực tại có thực mà là sự tìm tòi chân lí, lí tưởng ”(G. Xăng)
D. “Văn học là cuộc đời. Văn học sẽ không là gì cả nếu không vì cuộc đời mà có. Cuộc đời là nơi xuất phát , cũng là nơi đi tới của văn học ” (Tố Hữu).
2*/Dựa vào nội dung bài học ,hoàn thành phát biểu sau đây của nhà văn Nguyễn Minh Châu:”Nhà văn không có quyền nhìn sự vật một cách đơn giản và nhà văn cần phấn đấu để..vào các tầng sâu lịch sử”
A.đưa vẻ đẹp của cuộc đời 
B.đào xới bản chất con người
C.đưa cái ác,cái xấu
D.cái Chân,cái Thiện đi 
Đáp án :B 
- Về nhà:
-Phát biểu cảm nghĩ về một nhân vật trong tác phẩm.
-Nếu là chánh án Đẩu,anh (chị) có chấp nhận lý do mà người phụ nữ vùng biền ấy đưa ra không?theo anh (chị) ,cần phải làm những gì để chấm dứt nạn bạo hành trong gia đình hàng chài ấy và trong đời sống nói chung. 
5/ Hướng dẫn tự học: (1’)
- Tìm đọc trọn vẹn truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa. 
- Phân tích nhân vật người đàn bà hàng chài trong tác phẩm.
IV/ RÚT KINH NGHIỆM:
.