Giáo án Ngữ văn lớp 12 tiết 40: Đàn ghi ta của Lor - Ca ( Thanh Thảo)

Tieát :40
Tuaàn: 14
Ngaøy soaïn :
Ngaøy daïy:
ĐÀN GHI TA CỦA LOR-CA
 Thanh Thảo
A.Mục tiêu bài học: 
Giúp HS
- Hiểu và cảm nhận được vẻ đẹp của hình tượng Lor- ca trong mạch cảm xúc và suy tư đa chiều vừa sâu sắc vừa mãnh liệt của tác giả bài thơ.
- Cảm nhận vẻ đẹp độc đáo trong hình thức biểu đạt mang phong cách hiện đại.
B. Chuẩn bị phương tiện dạy học:
-GV: SGK, SGV, Giáo án, tranh ảnh, bài hát đàn ghi ta của Thanh Tùng.
C. phương pháp giảng dạy:
- Đọc diễn cảm kết hợp phát vấn, giảng bình, thảo luận nhóm
D.Tiến trình tổ chức các hoạt động:
	- Ổn định lớp: điểm danh
-Kiểm tra bài cũ: phân tích tình yêu của người phụ nữ trong bài thơ “sóng” của Xuân Quỳnh.
-Bài mới:
Hoạt động của GV
Hoạt động của HS
Nội dung cần đạt
-Hướng dẫn HS đọc phần tiểu dẫn.
-Nêu những nét ngắn gọn, cơ bản về tác giả Thanh Thảo.
-GV chốt ý.
- Nêu xuất xứ bài thơ ?
- GV thuyết trình về hai dòng thơ tượng trưng và siêu thực để HS có thêm cơ sở khám phá bài thơ.
-Hãy chia bố cục bài thơ?
- Hướng dẫn HS đọc bài thơ và phần chú thích về Lor-ca.. 
- GV: đọc lại 18 dòng thơ đầu.
- Em có suy nghĩ gì khi bắt gặp hình ảnh “Áo choàng đỏ và áo choàng đỏ gắt?”
-GV bổ sung.
- Âm thanh tiếng đàn trong khổ thơ gợi ta liên tưởng đến điều gì?
-Các hình ảnh “đi lang thang, vầng trăng chếnh choáng, yên ngựa mỏi mòn, hát nghêu ngao, li la” giúp ta liên tưởng đến điều gì?
-Từ bối cảnh chính trị và nghệ thuật Tây Ban Nha lúc bấy giờ, em hiểu gì về số phận bi thương của Lor-ca.
-Tác giả đã tái hiện cái chết oan khuất của Lor-ca qua các hình ảnh, chi tiết nào?
- Phân tích nghệ thuật đối lập trong hai câu thơ “hát nghêu ngaobê bết đỏ”
-Cảm nhận của em về các biện pháp nghệ thuật được tác giả sử dụng trong bài thơ? 
(ý nghĩa của các biện pháp nghệ thuật đó?)
GV: Nhận xét, giảng giải bổ sung và cho HS ghi vở những nét cơ bản. (Chỉ qua âm thanh mà ta có thể cảm nhận đủ mọi dáng vẻ, sắc màu, linh hồn của con người và thần thái của vạn vật. Có thể nói nếu Lor-ca là một nghệ sĩ tài hoa, kiệt xuất thì Thanh Thảo cũng là một nghệ sĩ ngôn từ bậc thầy.
-GV cho HS đọc phần thơ còn lại.
- Theo em, Lor-ca muốn nhắn gửi thông điệp gì qua câu nói “khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn”?
-GVCho hs nêu cảm nhận 4 câu thơ “Không ai chôn cỏ mọc hoang”.
- Yêu cầu HS giải mã các hình ảnh “giọt nước mắt , đường chỉ tay, dòng sông, lá bùa, chiếc ghi ta màu bạc”.
-GV diễn giảng: giây phút bi phẫn nhất trong đời Lor-ca là lúc anh bị bọn phát xít giết, ném xác xuống giếng để phi tang. Các hình ảnh là biểu tượng về cái chết bi thảm nhưng cũng đầy chất bi tráng và dũng mãnh của Lor-ca
- Thái độ của nhà thơ trước cái chết của Lor-ca?
- Tiếng “Li la- li la- li la” trong bài thơ có ý nghĩa gì?
-GV: âm thanh của tiếng đàn sẽ mãi ngân nga, vang vọng . Sự vùi dập đã nhường chỗ cho sự thăng hoa, sự đau đớn đã nhường chỗ cho sự tôn vinh.
- Bài thơ sử dụng những hình thức nghệ thuật đặc sắc nào?
-Xác định chủ đề bài thơ?
-GV: Yêu cầu hs tự tổng kết bài học về phương diện nội dung và nghệ thuật.
- HS đọc Tỉểu dẫn.
- HS dựa vào Sgk trả lời.
- HS theo dõi, ghi chép.
- HS trả lời.
- HS chia bố cục và lý giải về cách chia bố cục đó.(4 phần)
-HS đọc bài thơ.(lưu ý cách đọc xúc cảm, luyến láy...như cung bậc đàn ghi ta)
-HS trả lời. 
-HS tự ghi chép các ý chính.
- HS trả lời.Thanh Thảo đã gợi lên vẻ đẹp của tiếng đàn dựa trên những liên tưởng ngoài thơ
-HS trả lời.
-HS thảo luận nhóm và nêu cảm nhận.
- HS dựa vào văn bản, suy nghĩ, trả lời. (Khuyến khích những cách hiểu riêng).
 - Đối lập giữa tự do của người nghệ sĩ với thế lực tàn bạo của bọn phát xít; giữa tiếng hát yêu đời vô tư với hiện thực phũ phàng, giữa tình yêu cái Đẹp và hành động tàn ác, dã man.
- Hs trả lời.
- HS nghe giảng, thu nhận kiến thức. Ghi bài vào vở.
-1 HS đọc bài, các HS khác theo dõi.
- HS trả lời.
- HS cảm nhận và phát biểu.
- HS thảo luận theo bàn và trả lời.
-HS theo dõi, ghi chép.
-HS trả lời.
-HS tìm hiểu yếu tố âm nhạc trong bài thơ. Nêu ý nghĩa?
- HS lắng nghe và cảm nhận.
- Hs trả lời.
- HS nêu chủ đề.
-Hs dựa vào nội dung tìm hiểu văn bản để tổng kết.
-HS ghi lại những nét chính.
I.Giới thiệu:
1. Tác giả:
 Thanh Thảo sinh năm 1946 quê ở Mộ Đức, quảng Ngãi. Ông là nhà thơ đi tiên phong trong nổ lực đổi mới thơ Việt và luôn có ý thức tìm tòi, cách tân cho nền thơ Việt đương đại.
2. Xuất xứ: 
- Rút trong tập “Khối vuông Ru – bích”.
- Thể hiện tư duy thơ Thanh Thảo: giàu suy tư, nhuốm màu sắc tượng trưng, siêu thực.
3. Bố cục: Gồm 4 phần:
* Câu 1 – 6: Lor-ca – con người tự do, nghệ sĩ cách tân trong khung cảnh chính trị, nghệ thuật TBN.
* Câu 7- 18: Lor-ca với cái chết oan khuất và nỗi xót xa về sự dang dở của khát vọng cách tân nghệ thuật.
* Câu 19- 22: Niềm xót thương Lor-ca.
* Câu 23- 31: Suy tư về cuộc giải thoát và cách giã từ của Lor-ca.
4. Thể thơ: tự do
II. Đọc - hiểu văn bản:
1. Hình tượng nghệ sĩ Lor-ca:
a. Lor-ca, một con người tự do, nghệ sĩ cách tân trong khung cảnh chính trị và nghệ thuật Tây Ban Nha:
- Áo choàng đỏ:
+ Gợi bản sắc văn hoá Tây Ban Nha.
+ Hình ảnh Lor-ca như một đấu sĩ với khát vọng dân chủ trước nền chính trị Tây Ban Nha độc tài lúc bấy giờ.
-Áo choàng đỏ gắt: giúp ta liên tưởng đến khung cảnh của một đấu trường. Đây không phải là trận đấu giữa bò tót và võ sĩ mà là đấu trường quyết liệt giữa công dân Lor-ca cùng khát vọng dân chủ với nền chính trị độc tài, nền nghệ thuật già nua tây Ban Nha với nghệ thuật cách tân của Lor-ca.
- Tiếng đàn:
+ Ghi ta: nhạc cụ của người Tây Ban Nha.
+ Tài năng nghệ thuật của Lor-ca với khát vọng cách tân nghệ thuật
- Đi lang thang; vầng trăng chếnh choáng; yên ngựa mỏi mòn; li la, li la, li la:
+ Phong cách nghệ sĩ dân gian tự do.
+ Sự cô đơn của Lor-ca trước thời cuộc chính trị, trước nghệ thuật Tây Ban Nha già cỗi.
=> Các hình ảnh đều mang tính biểu tượng. Các dòng thơ không hề có hình ảnh về con người nhưng bóng dáng con người vẫn hiện lên rõ nét qua hình ảnh( áo choàng) âm thanh ( tiếng đàn) và trạng thái( chếnh choáng, mỏi mòn). Hình tượng Lor-ca nổi bật trên nền văn hóa Tây Ban Nha. Anh đem tiếng đàn ghi ta để giải bày nỗi đau buồn, khát vọng yêu thương của nhân dân Tây Ban Nha. Hình ảnh Lor-ca được giới thiệu bằng những nét chấm phá phần nào chịu ảnh hưởng của trường phái ấn tượng.
b. Lor-ca và cái chết oan khuất:
 Lor-ca bị bọn phát xít Phăng cô giết và ném xác xuống giếng để phi tang. Để miêu tả sự việc bi phẫn này, Thanh Thảo sử dụng nhiều hình ảnh thực kết hợp với các biện pháp nghệ thuật:
+ Tiếng hát nghêu ngao, Áo choàng, tiếng ghi ta àhoán dụ chỉ Lor-ca
+ Hát nghêu ngao – bỗng kinh hoàng- áo choàng bê bết đỏ ->đối lập: cái chết đến quá bất ngờ đầy bàng hoàng và đau đớn.
+ Áo choàng bê bết đỏ -> Nhân hóa gợi cảnh tượng khủng khiếp về cái chết của Lor-ca.
+ Tiếng ghi ta:
 * Nâu: màu chất liệu của cây đàn,màu da của các cô gái Di Gan, màu của đất mẹ.
 *Xanh: thiết tha, hy vọng.
* Tròn bọt nước vỡ tan: bàng hoàng, tức tưởi.
* Ròng ròng máu chảy: sự đau đớn, nghẹn ngào tạo sức ám ảnh mãnh liệt.
-> Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác: Tiếng ghi ta vỡ ra thành màu sắc, hình khối, hành độngÂm nhạc đã thành thân phận, tiếng đàn thành linh hồn, sinh thể.
+ Phép điệp “ tiếng ghi ta” 
* Với việc sử dụng biện pháp nghệ thuật tài tình, tác giả đã khắc hoạ thật ấn tượng về cái chết đầy bi phẫn của người nghệ sĩ Lor-ca.Cái chết oan khuất của Lor-ca gây cho độc giả sự phẫn nộ và sự thương cảm sâu sắcđối với người nghệ sĩ dân gian.
2. Nỗi xót thương và suy tư về cuộc giã từ của Lor-ca:
- Lời Lor-ca (đề từ): “Khi tôi chết cây đàn.”
+ Niềm đam mê nghệ thuật, tình yêu tha thiết với xứ sở Tây ban Nha.
+ Hãy biết quên nghệ thuật của Lor-ca để tìm hướng đi mới.
=> Lời dăn dò thể hiện nhân cách nghệ sĩ, tình yêu say đắm với nghệ thuật và tình yêu tha thiết với đất nước Tây ban Nha.
- “Không ai chôn cất cỏ mọc hoang”
+ Nghệ thuật của Lor-ca (cái Đẹp): có sức sống và lưu truyền mãi mãi như “cỏ mọc hoang”.
+ Phải chăng không ai dám vượt qua cái cũ, thần tượng để làm nên nghệ thuật mới.do quá ngưỡng mộ Lor-ca người ta đã không biết vượt qua Lor-ca.
=>Lor-ca ra đi bất ngờ khiến hành trình cách tân nghệ thuật của ông bị dang dở và con đường ông đã đi qua không ai thực sự hiểu. Tiếng đàn tượng trưng cho nghệ thuật của Lor-ca, đó là cái đẹp mà sự tàn ác không thể hủy diệt nỗi. Nó sẽ sống, sẽ lưu truyền mãi mãi như cỏ dại mọc hoang.Tiếng đàn còn là nỗi xót thương của mọi người trước cái chết của một thiên tài.
- Giọt nước mắt trong đáy giếng:
+ Giọt nước mắt vầng trăng: sự ngưng đọng của buồn đau, thương xót. Giọt nước mắt sáng đẹp và vĩnh cửu.
 +Vầng trăng nơi đáy giếng àsự bất tử của cái Đẹp.Lor-ca đã chết nhưng dư âm vang vọng của cuộc đời ông là còn mãi.
-> Tác giả gởi gắm nỗi đau xót, thương tiếc cho hành trình nghệ thuật dang dở của Lor-ca, đồng thời thể hiện niềm tin sâu sắc vào sự bất tử của nghệ thuật chân chính.
- Đường chỉ tay: ẩn dụ về cái chết, về định mệnh nghiệt ngã.thể hiện cho cái hữu hạn, cho số phận con người,
- Dòng sông là vạch mốc ngăn cách hai cõi âm dương tượng trưng cho sự vô hạn, dòng chảy cuộc đời, dòng chảy nghệ thuật và sự siêu thoát về cõi hư vô.
-Chiếc ghi ta màu bạc...àcon thuyền thơ cùng chàng đi về cõi bất tử -> sự siêu thoát, miêu tả cuộc hành trình đi tới cái chết của Lor-ca.
- Các hành động: ném lá bùa, ném trái tim-> điệp từ=> có ý nghĩa tượng trưng cho một sự giã từ, một sự lựa chọnLà biểu tượng về cái chết bi thảm nhưng cũng đầy chất bi tráng và dũng mãnh của Lor-ca
* Thanh Thảo đã thực sự cảm thông đến tận cùng với Lor-ca. Tiếng lòng tri âm sâu sắc đối với người nghệ sĩ, thiên tài Lor-ca.
3/Yếu tố âm nhạc trong bài thơ:
 Chuỗi âm thanh “Li la- li la- li la” luyến láy ở đầu và cuối như khúc dạo đầu và kết thúc bản nhạc. -> Sự kính trọng và tri âm Lor-ca- nghệ sĩ thiên tài.Niềm xót thương Lor-ca chuyển hóa thành niềm tin về sự bất tử của tiếng đàn Lor-ca.
4. Nghệ thuật:
- Thể thơ tự do, không dấu câu, không dấu hiệu mở đầu, kết thúc.
- Sử dụng hình ảnh biểu tượng - siêu thực có sức chứa lớn về nội dung.
- Kết hợp hài hoà hai yếu tố thơ và nhạc.
5. Chủ đề: 
 Ngợi ca vẻ đẹp nhân cách, tâm hồn và tài năng của Lor-ca- nhà thơ, nhà cách tân vĩ đại của văn học Tây Ban Nha và thế giới thế kỉ XX.
III. Tổng kết: ghi nhớ SGK
-Củng cố: 
+GV giúp HS củng cố nội dung chính của bài học: 
* Người nghệ sĩ tự do Lor-ca.
* Cái chết oan khuất của Lor-ca.
* Nỗi xót thương và suy tư về cuộc từ giã của Lor-ca.
+ Hiểu được: Qua bài thơ, tác giả thể hiện nỗi đau và sự xúc động sâu sắc trước cái chết bi thảm của Lor-ca , người nghệ sĩ khao khát tự do, dân chủ , luôn mong muốn sự cách tân NT và NT phải luôn phát triển không ngừng. Tình yêu con người, nghệ thuật và khát vọng tự do mà Lor- ca hằng ôm ấp là cái đẹp mà sự tàn ác không thể nào hủy diệt được.
 + Vì sao cái chết của Lor-ca được miêu tả đi liền với cây đàn ghi ta?
	+ Tiếng ghi ta là ẩn dụ hay nói đúng hơn là bài ca về cuộc đời, số phận và cái chết của Lor-ca. Cuộc đời của con người ấy như tiếng đàn ghi ta với thanh âm trong trẻo làm lay động lòng người.
- Dặn dò:
+Học thuôc lòng bài thơ và phân tích nội dung.
+ Thực hiện phần luyện tập.
 + Chuẩn bị bài mới: “Bác ơi” Của Tố Hữu.