Giáo án Ngữ văn lớp 12 tiết 40, 41: Đàn ghi ta của Lor-Ca (Thanh Thảo)

Ngµy so¹n:
Ngµy d¹y:
TiÕt sè:40- 41
§µn ghi ta cña Lor-ca
 -Thanh Th¶o-
A. Môc tiªu bµi häc: 
 Gióp HS
- Hiểu và cảm nhận được vẻ đẹp bi tráng của hình tượng Lor-ca qua mạch cảm xúc và suy tư đa chiều vừa sâu sắc, vừa mãnh liệt của tác giả bài thơ.
- Thấy được vẻ đẹp độc đáo trong hình thức thơ mang phong cách siêu thực,tượng trưng .
- Có tri thức đọc hiểu bài thơ viết theo phong cách hiện đại.
B. Ph­¬ng tiÖn thùc hiÖn: 
- SGK, SGV, thiÕt kÕ bµi häc
- Gi¸o ¸n c¸ nh©n lªn líp 
C. C¸ch thøc tiÕn hµnh 
- Gi¸o viªn tæ chøc giê d¹y häc theo c¸ch kÕt hîp c¸c ph­¬ng ph¸p: ®äc s¸ng t¹o, gîi t×m, t¸i hiÖn, thuyÕt tr×nh, kÕt hîp víi c¸c h×nh thøc trao ®æi th¶o luËn, tr¶ lêi c¸c c©u hái. 
D. TiÕn tr×nh d¹y häc 
	 1 KiÓm tra bµi cò: 
2. Giíi thiÖu bµi míi
Hoạt động của GV + HS
Nội dung và yêu cầu đạt
Hoạt động 1
- HS đọc phần tiểu dẫn trong SGK.
(?) Hãy nêu nội dung cơ bản của phần tiểu dẫn?
- Tên khai sinh?
- Quê?
- Sự nghiệp văn chương?
- Các tác phẩm chính?
(?) Đặc điểm thơ của Thanh Thảo?
(?) Xuất xứ của tác phẩm?
GV: Cấu trúc ru bichà cấu trúc thơ: Mô hình mở, phá bỏ khuôn mẫu, giải phóg cảm xúc, tưởng tượng 
 Thơ tự do mang phong cách tượng trưng, siêu thực, sáng tạo những hình ảnh lạ hoá, đề cao nhạc tính ( thơ cổ điển= phi ngã, thơ lãng mạn= ngã, thơ tượng trưng = đa ngã) 
Hoạt động 2
(?) Bố cục tác phẩm?
-Phần 1? Nội dung ?
-Phần 2? Nội dung?
- Phần 3? Nội dung?
(?) Hãy phát biểu vấn đề chính mà tác giả muốn làm nổi bật trong bài thơ?
- GV diễn giảng về nhan đề và lời đề từ: 
+ Tiêu đề: 
à Đàn ghi ta: Tây ban cầm - một nhạc cụ truyền thống của TBN
à Lorca: người nghệ sĩ tự do; người chiến sĩ chống phát xít, người có số phận oan khuất
+ Lời đề từ: 
àLµ mét lêi di chóc sím = t×nh yªu cña Lor-ca víi nghÖ thuËt, víi xø së T©y Ban Nha 
àLêi th¬ kh¬i nguån, dÉn d¾t
dßng c¶m xóc m·nh liÖt cña
Thanh Th¶o vÒ c¸i chÕt cña Lor-ca
Hoạt động 3
- HS đọc lại phần 1.
- Hình ảnh Lor-ca được miêu tả trên cái nền lớn là gì?
(?) Hãy cho biết những hình ảnh nào thể hiện rõ nét văn hóa của TBN?
(?) Hình ảnh “ Tấm áo choàng đỏ gắt” giúp ta liên tưởng đến điều gì?
(?) Qua những hình ảnh thể hiện văn hóa TBN ta biết được gì về con người và tính cách của Lor-ca?
Hoạt động 4
- HS đọc phần 2.
(?) C¸i chÕt cña Lorca ®­îc miªu t¶ qua nh÷ng h×nh ¶nh nµo?
 (?) Để miêu tả cái chết oan khuất của Lor-ca tác giả đã sử dụng những hình ảnh và BPTT gì? Ý nghĩa của từng BPNT đó?
- GV gîi ý : 
+ Mµu ¸o choµng ®á g¾t víi mµu ¸o choµng bª bÕt ®á cã g× kh¸c biÖt? 
à Áo choàng đỏ gắt: hình ảnh thực về các hiệp sĩ đấu bò mặc áo choàng đỏ, hình ảnh tượng trưng cho tình hình chính trị với những cuộc đàn áp khốc liệt của chính quyền độc tài.
 Áo choàng bê bết đỏ:hình ảnh thực khi Lor-ca bị bắn chết.
+ Hình ảnh Lor-ca “bị điệu về bãi bắn” lại đi liền với tiếng đàn. Vậy tiếng đàn được miêu tả như thế nào? Nó biểu hiện điều gì?
+ Em có nhận xét gì về nghệ thuật miêu tả cái chết của Lor-ca?
+ Đặc biệt,nghệ thuật diễn tả tiếng đàn của tác giả có gì mới mẻ, hiện đại? 
(?) Cái chết của Lor-ca gây cảm xúc gì nơi em?
Hoạt động 5
- HS đọc phẩn 3.
(?) Lßng xãt th­¬ng cña t¸c gi¶ tr­íc c¸i chÕt cña Lorca ®­îc thÓ hiÖn qua nh÷ng h×nh ¶nh nµo ?
(?) Tại sao có thể nói lòng xót thương của tác giả đã được chuyển hóa thành niềm tin về sự bất tử của tiếng đàn Lor-ca?
(?) Tiếng đàn của Lor-ca tượng trưng cho điều gì?
(?) Lời di chúc của Lor-ca : “ Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn” có ý nghĩa nói lên điều gì trong tình cảm và tư tưởng của Lor-ca?
(?) NghÖ thuËt miªu t¶ c¸i chÕt ? ( Èn dô t­îng tr­ng) 
(?) Tiếng đàn “Li-la-li-la-li-la” trong bài thơ có ý nghĩa gì?
(?) Hãy trình bày những nét nghệ thuật mới và chính yếu được tác giả sử dụng trong bài thơ?
(?) Qua những hình ảnh và biện pháp nghệ thuật của bài thơ , nhà thơ Thanh Thảo muốn nói lên vấn đề gì?
I- Tiểu dẫn: 
1.Tác giả:
+ Tên khai sinh: Hồ Thành Công, sinh năm 1946.
+ Quê: Mộ Đức, Quảng Ngãi.
+ Sự nghiệp văn chương:
Có các sáng tác hay và độc đáo về chiến tranh và thời hậu chiến.
 Các tác phẩm: Những người đi tới biển( 1977), Khối vuông Ru-bích( 1985), Những ngọn sóng mặt trời(1994- Trường ca), Cỏ vẫn mọc( 2002-Trường ca)
Những năm gần đây: viết báo, tiểu luận phê bình. Đóng góp quan trọng nhất vẫn là thơ ca.
 Đặc điểm thơ: 
 Là tiếng nói của người tri thức nhiều suy tư trăn trở về cuộc sống.
 Ông luôn tìm tòi ,khám phá, sáng tạo cách biểu đạt mới qua hình thức câu thơ tự do, đem đến một mĩ cảm hiện đại cho thơ bằng thi ảnh và ngôn từ mới mẻ.
 Thơ Thanh Thảo viết về đề tài nào cũng đậm chất triết lí. Mạch trữ tình trong thơ ông đều hướng tới những vẻ đẹp của nhân cách: nhân ái, bao dung, can đảm, trung thực và yêu tự do.Thơ ông dành mối quan tâm đặc biệt cho những con người sống có nghĩa khí như: Cao Bá Quát, Nguyễn Đình Chiểu, Ê-xê- nhin,Lor-ca...
2.Tác phẩm: “ Đàn ghi ta của Lor-ca”.
a.Xuất xứ:
+ Rút trong tập “ Khối vuông Ru- bích”
+ Là tác phẩm tiêu biểu cho tư duy thơ Thanh Thảo: giàu suy tư, mãnh liệt và phóng túng, ít nhiều nhuốm màu sắc tượng trưng và siêu thực.
b.Bố cục: Ba phần
* Phần 1( Sáu dòng đầu): Lor-ca một nghệ sĩ tự do và cô đơn, một nghệ sĩ cách tân trong khung cảnh chính trị và nghệ thuật Tây Ban Nha.
* Phần 2( Tiếp đó đến “máu chảy”): Một cái chết oan khuất gây ra bởi thế lực tàn ác.
* Phần 3( Còn lại): Niềm xót thương Lor-ca những suy tư về cuộc giải thoát và giã từ của Lor-ca.
c.Chủ đề: 
 Bài thơ miêu tả Lor-ca, một nghệ sĩ tự do có lí tưởng cách tân về nghệ thuật, sống cô đơn trong khung cảnh chính trị Tây Ban nha và cái chết oan khuất của ông do thế lực tàn ác gây ra. Đồng thời thể hiện niềm xót thương của tác giả và những suy tư về cuộc giải thoát và giã từ của Lor- ca.
+ Lời đề từ: 
Khi nµo t«i chÕt
h·y vïi x¸c t«i cïng víi c©y ®µn
d­íi líp c¸t.
Khi nµo t«i chÕt
h·y vïi x¸c t«i gi÷a rÆng c©y cam
vµ ®¸m b¹c hµ.
Khi nµo t«i chÕt
h·y vïi x¸c t«i, t«i xin c¸c ngêi ®ã
n¬i mét chiÕc chong chãng giã.
Khi nµo t«i chÕt!
II. Đọc hiểu văn bản
Hình ảnh Lor-ca, con người tự do,nghệ sĩ cách tân trong khung cảnh chính trị và nghệ thuật Tây Ban Nha: 
 * Lor- ca được miêu tả trên cái nền rộng lớn của văn hóa Tây Ban Nha:
- “Áo choàng đỏ gay gắt” = môn đấu bò tót mạo hiểm vầ sôi động 
- “Vầng trăng, Yên ngựa” = không gian thảo nguyên bát ngát mênh mông 
- “ li-la-li-la-li-la” = Mô phỏng nốt nhạc ghi ta, tên một loài hoa của TBN (tử đinh hương đầy sức sống)
à “T©y Ban Nha ¸o choµng ®á g¾t” = T©y Ban Nha lµ mét ®Êu trưêng khæng lå à ngưêi vâ sÜ ®¬n ®éc Lor-ca > < nh÷ng con bß tãt ph¸t xÝt
 à Tất cả làm nổi bật không gian văn hóa TBN. 
Hình ảnh tấm áo choàng đỏ gắt giúp ta liên tưởng đến khung cảnh của một đấu trường.Đây không phải trận đấu giữa bò tót và võ sĩ mà là đấu trường quyết liệt giữa công dân Lor-ca cùng khát vọng dân chủ với nền chính trị độc tài, giữa nền nghệ thuật già nua TBN với nghệ thuật cách tân của Lor-ca.
à Hình tượng Lor- ca nổi bật trên nền văn hóa đó, làm rõ Lor-ca là con người tự do, là ca sĩ dân gian. Đó là một ca sĩ đơn độc lang thang hát nghêu ngao cùng tiếng đàn bọt nước cùng với Vầng trăng chuếnh choáng, Trên yên ngựa mỏi mòn.Anh đã dùng tiếng đàn ghi ta để giãi bày nỗi đau buồn và khát vọng yêu thương của nhân dân mình.
2. Cái chết oan khuất của Lor- ca: 
 Đấy là khi Lor-ca bị bọn phát xít Prăng-cô giết và ném xác xuống giếng để phi tang.
- Hình ảnh tả thực:
Áo choàng bê bết đỏ / Lor-ca bị điệu về bãi bắn / Chàng đi như người mộng du
à Lor-ca bị bọn độc tài bắt và hành hình.
- Hình ảnh tượng trưng diễn tả nỗi lòng Lor-ca
tiếng ghi ta nâu = trầm tĩnh, nghĩ suy
tiếng ghi ta lá xanh = thiết tha hi vọng
tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan = bàng hoàng, tức tưởi
tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy = đau đớn, nghẹn ngào 
àTiÕng ghi-ta lµ h×nh ¶nh Èn dô vÒ cuéc ®êi, nỗi lòng cña ng­êi nghÖ sÜ Lor-ca.
- Biện pháp nghệ thuật miêu tả
 Để miêu tả sự việc bi phẫn này, tác giả sử dụng nhiều hình ảnh thực kết hợp với các biện pháp nghệ thuật như:
Đối lập:
+ Tự do của người nghệ sĩ >< Thế lực tàn bạo của phát xít.
+ Tiếng hát yêu đời, vô tư >< Hiện thực phũ phàng đến kinh hoàng (áo choàng bê bết máu).
+ Tình yêu, cái đẹp >< Hành động tàn ác, dã man.
Nhân cách hóa: Tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy => Tạo sức ám ảnh lớn đối với người đọc.
Hoán dụ:
+ Tiếng hát để chỉ Lor- ca.
+ Tấm áo choàng bê bết đỏ để chỉ cái chết.
ấn dụ chuyển đổi cảm giác ,âm thanh ( tiếng ghi ta ) vỡ ra thành màu sắc ( nâu,xanh ) ,thành hình khối ( tròn bọt nước vỡ tan ), thành hình ảnh động (ròng ròng máu chảy)
 à khắc hoạ ấn tượng về cái chết đầy bi phẫn của người nghệ sĩ chân chính trong môi trường bạo lực thống trị.
 Cái chết oan khuất của Lor- ca gây lòng căm thù với bọn phát xít và sự thương cảm sâu sắc đối với người nghệ sĩ dân gian.
3 .Nỗi xót thương và suy tư về cuộc giã từ của Lor- ca:
“kh«ng ai ch«n cÊt tiÕng ®µn”= H×nh ¶nh t­îng tr­ng 
“®¸y giÕng”= H×nh ¶nh t¶ thùc ( lorca bÞ b¾n chÕt vµ bÞ nÐm xuèng giÕng) 
 “giät n­íc m¾t vÇng tr¨ng”= h×nh ¶nh l·ng m¹n à Vầng trăng nơi đáy giếng như giọt nước mắt khổng lồ / giọt nước mắt sáng trong như vầng trăng bất tử.
à Hình ảnh tượng trưng hoá đẹp và buồn.Lor-ca chết (ông bị bọn phát xít giết hại rồi ném xác xuống giếng) nhưng tâm hồn yêu tự do,vì con người, khát vọng cách tân nghệ thuật của ông bất diệt.
 Nỗi niềm xót thương Lor- ca được chuyển hóa thành niềm tin về sự bất tử của tiếng đàn Lor- ca: 
 không ai chôn cất tiếng đàn
 tiếng đàn như cỏ mọc hoang.
+ Tiếng đàn tượng trưng cho nghệ thuật của Lor-ca. Đó là cái đẹp mà sự tàn ác không thể hủy diệt nổi. Nó sẽ sống, lưu truyền mãi như thứ cỏ dại mọc hoang.
+ Tiếng đàn còn là nỗi xót thương của mọi người trước cái chết của một thiên tài = nçi tiÕc xãt cho hµnh tr×nh c¸ch t©n nghÖ thuËt dang dë cña ng­êi nghÖ sÜ
à Nhà thơ Thanh Thảo đã thật sự cảm thông đến tận cùng với Lor- ca. Nghệ sĩ Lor- ca ra đi bất ngờ khiến hành trình cách tân nghệ thuật của ông bị dang dở và con đường ông đã đi qua không ai thực sự hiểu .Lor- ca đã dặn ”Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn ghi ta”, lời dặn đó thể hiện nhân cách nghệ sĩ ,tình yêu say đắm với nghệ thuật và tình yêu tha thiết với đất nước Tây Ban Nha của Lor- ca.Lor- ca cho rằng cần phải biết chôn nghệ thuật của ông để thi ca đó không trở thành vật án ngữ,cản trở sư sáng tạo nghệ thuật giúp nghệ thuật đi tới, vươn cao hơn.
* “®­êng chØ tay ®· ®øt” ( H÷u h¹n cña sè phËn) > <
“dßng s«ng réng v« cïng”( V« cïng cña cuéc ®êi ) 
* “Lor-ca b¬i sang ngang/ trªn chiÕc ghi ta mµu b¹c”
à Lor-ca b¬i qua con s«ng cuéc ®êi ®Ó ®i vµo câi bÊt tö trªn mét chiÕc ghi ta. ChiÕc ghi ta mµu b¹c lµ con thuyÒn nghÖ thuËt chë Lor-ca vµo câi siªu sinh 
* “chµng nÐm l¸ bïa c« g¸i Di-gan
 vµo xo¸y n­íc
 chµng nÐm tr¸i tim m×nh
 vµo lÆng yªn bÊt chît”
 à Sù gi· tõ cña Lor-ca víi cuéc sèng ®Ó ®i vµo câi vÜnh h»ng. 
 à C¸i chÕt víi Lor-ca lµ ®Þnh mÖnh ®­îc b¸o tr­íc. Anh b×nh th¶n, nhÑ nhµng ®i vµo câi vÜnh h»ng cïng c©y ®µn th¬. 
 à B»ng nh÷ng vÇn th¬ cÊt lªn tõ lßng ng­ìng mé s©u s¾c, niÒm xãt th­¬ng v« h¹n víi Lor-ca, Thanh Th¶o ®· bÊt tö ho¸ ng­êi nghÖ sÜ anh hïng. Tõ c¸i chÕt cña anh cuéc sèng ®· në nh÷ng ®ãa hoa li – la 
 4.Tiếng đàn trong bài thơ:
 Chuỗi âm thanh “ Li-la-li-la-li-la”luyến láy sau hai câu đầu như khúc dạo đầu Và chuỗi âm thanh ấy còn được dùng để kết thúc bài thơ như nốt nhạc cuối của bản nhạc mang ý nghĩa của sự tri âm và kính trọng đối với người nhạc sĩ, nhà thơ Tây Ban Nha Phê-đê-ri-cô Ga-xi-a Lor-ca.
III.TỔNG KẾT:
Nghệ thuật:
+ Thể thơ tự do, không dấu câu, không dấu hiệu mở đầu, kết thúc.
+ Sử dụng hình ảnh, biểu tượng- siêu thực có sức chứa lớn về nội dung.
+Tạo màu sắc Tây Ban Nha rất đậm nét trong bài thơ.
+Kết hợp hai yếu tố thơ và nhạc.
Nội dung:
 Qua bài thơ, tác giả thể hiện nỗi đau và sự xúc động sâu sắc trước cái chết bi thảm của Lor-ca - một nghệ sĩ khao khát tự do, dân chủ , luôn mong muốn sự cách tân nghệ thuật và nghệ thuật phải luôn đi tới không ngừng. Tình yêu con người, tình yêu nghệ thuật và khát vọng tự do mà Lor- ca hằng ôm ấp là cái đẹp mà sự tàn ác không thể nào hủy diệt được.