Giáo án Ngữ văn Khối 12 - Tiết 38: Đàn ghi ta của Lor-ca (Tiết 2) - Năm học 2017-2018 - Bùi Thị Thùy Vân

Tiết thứ 38- Đọc văn: Ngày soạn: 15/ 11 / 2017
 ĐÀN GHI TA CỦA LOR-CA (tiết 2)
 -THANH THẢO-
I. MỤC TIÊU.
1. Kiến thức:
- Hiểu được vẻ đẹp của hình tượng Lor- ca qua cách cảm nhận và tái hiện độc đáo của Thanh Thảo.
- Nắm bắt được những nét đặc sắc trong kiểu tư duy thơ mới mẻ hiện đại của tác giả .
2. Kĩ năng:
- Đọc hiểu một tác phẩm thơ trữ tình, bồi dưỡng năng lực cảm thụ thơ.
- Làm quen với cách biểu đạt của trường phái siêu thực.
3. Thái độ: 
- Yêu mến tự do, chính nghĩa, nghệ thuật 
4. Năng lực hướng tới:
- Năng lực thu thập thông tin liên quan đến văn bản.
- Năng lực giải quyết những tình huống đặt ra trong văn bản.
- Năng lực đọc – hiểu tác phẩm theo đặc trưng thể loại.
- Năng lực trình bày suy nghĩ, cảm nhận của cá nhân về ý nghĩa của văn bản.
- Năng lực hợp tác khi trao đổi, thảo luận về nội dung và nghệ thuật của văn bản.
II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH.
1. Giáo viên: Sách giáo khoa Ngữ văn 12 tập 1 (cơ bản), sách giáo viên, chuẩn kiến thức kĩ năng, bài thiết kế dạy học, giáo án.
2. Học sinh: Sách giáo khoa, vở soạn, các tư liệu tham khảo khác.
III. PHƯƠNG PHÁP VÀ KĨ THUẬT DẠY HỌC.
1. Phương pháp: nêu vấn đề, đàm thoại gợi mở, bình giảng, thảo luận nhóm.
2. Kĩ thuật: động não, trình bày một phút.
IV.TIẾN TRÌNH DẠY HỌC:
1. Hoạt động khởi động.
- GV dẫn dắt để HS trình bày ca khúc Cây đàn ghita của Lor-ca của nhạc sĩ Thanh Tùng – Hình Phước Liên; GV hỏi cảm nhận của HS sau khi nghe bài hát trong sự liên hệ với nội dung bài thơ ở tiết 1.
- HS trả lời.
- GVdẫn dắt vào bài học: Chúng tôi đã đi không tiếc đời mình/Nhưng tuổi hai mươi làm sao không tiếc/Nhưng ai cũng tiếc tuổi hai mươi thì còn chi Tổ Quốc/Cỏ sắc mà ấm quá, phải không em...? Những câu thơ minh chứng cho một đời thơ cần mẫn của nhà thơ Thanh Thảo. Thanh Thảo là nhà thơ có nhiều trăn trở về cách viết và cách thể hiện trong thơ. Đặc biệt là những suy tư sâu sắc của ông về các vấn đề xã hội và thời đại. Bài thơ Đàn ghita của Lor-ca thể hiện trọn vẹn những cống hiến của thơ Thanh Thảo trong việc xây dựng hình tượng nghệ sĩ thiên tài Lor-ca. Tiết 2 của bài học sẽ cho chúng ta cái nhìn sâu sắc hơn về điều này.
2. Hoạt động hình thành kiến thức. 	
Hoạt động của GV – HS 
Nội dung kiến thức
2.1. Hướng dẫn HS tìm hiểu văn bản
Phương pháp thảo luận nhóm
Các hình ảnh, biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong đoạn thơ? 
Ý nghĩa?
(Tác giả đã tái hiện cái chết của Lor- ca bằng một hệ thống hình ảnh vừa mang ý nghĩ thực vừa mang ý nghĩa tượng trưng, hãy tìm hệ thống hình ảnh ấy)
HS thảo luận, đại diện trả lời
Nhận xét, bổ sung
GV hoàn thiện
Phương pháp thảo đàm thoại gợi mở
? Yêu cầu HS nêu cảm nhận về đoạn thơ:
Không ai chôn cất tiếng đàn
Tiếng đàn như cỏ mọc hoang
Giọt nước mắt vầng trăng
Long lanh trong đáy giếng
 HS có cảm nhận khác nhau về khổ thơ trên. GV hướng dẫn, bổ sung để thấy được các lớp nghĩa khác nhau.
- HS suy nghĩ và phát biểu cảm nhận của mình về các hình ảnh: đường chỉ tay đã đứt/ dòng sông vô cùng/ Lor-ca bơi sang ngang/ trên chiếc ghi ta màu bạc.
? Vì sao cái chết của Lorca được miêu tả đi liền với hình ảnh cây đàn ghi ta?
HS trả lời
GV hoàn thiện:
+ Cũng cần phải thấy sự logic giữa các hình ảnh: Lor-ca bơi sang ngang/ chiếc ghi ta màu bạc. Cuộc đời của Lorca là chuỗi dài những đam mê trong đó có niềm đam mê đàn ghi ta. Và do đó “đàn ghi ta” đã trở thành biểu tượng của cả cuộc sống nhiều hoài bão, màu sắc và thanh âm của Lor-ca mang đậm màu sắc Tây Ban Nha
? Khi tái hiện cái chết của Lor-ca, thái độ của nhà thơ Thanh Thảo ?
HS trả lời
GV hoàn thiện
? Tiếng đàn hiện lên trong tác phẩm có gì đặc biệt?
HS trả lời
GV hoàn thiện
? Ý nghĩa của hình ảnh tiếng đàn?
HS trả lời
GV hoàn thiện
+ Tiếng đàn ghi ta là sự hài hoà kết của rất nhiều trạng thái cảm xúc. Trước hết đó là cảm xúc của Lorca. Cuộc đời Lor-ca như tiếng ghi ta, những âm thanh, cung bậc của nó khi réo rắt về niềm yêu đời thiết tha, khi hùng tráng mạnh mẽ về những ngày tháng chiến đấu sôi nổi, khi tràm lắng, đau buồn về khoảnh khắc phải chia lìa sự sống.
 Những âm thanh ấy biểu hiện dòng cảm xúc mãnh liệt của tác giả. -> niềm tiếc thương đau đớn, chua xót, sự ngưỡng mộ tôn vinh được đan kết hài hoà vào những cung bậc thanh âm li-la-li-la-li-la của tiếng đàn ghi ta.
2. 2 – Tổ chức tổng kết
 GV hướng dẫn HS tổng kết phương diện nghệ thuật và nội dung
HS trả lời
GV hoàn thiện
II. Đọc- Hiểu văn bản
1. Đọc.
2. Tìm hiểu văn bản.
a. Ý nghĩa lời đề từ.
b. 6 dòng thơ đầu.
c. 12 dòng thơ tiếp.
Tây Ban Nha >< bỗng kinh hoàng 	
áo choàng bê bết đỏ hát nghêu ngao
- tiếng hát, áo choàng bê bết đỏ -> hoán dụ
-> Lor-ca bị bắt và bị hành hình đột ngột, phũ phàng.
=> Cái chết oan khuất, bi phẫn của Lor-ca 
- tiếng ghi ta nâu
 tiếng ghi ta lá xanh 
 tiếng ghi ta tròn
-> Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác, tượng trưng
- tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy -> nhân hóa
-> âm thanh tiếng đàn vỡ ra thành màu sắc (nâu, xanh), thành hình khối (bọt nước vỡ tan), thành dòng máu chảy 
-> tiếng đàn đã thành linh hồn, âm nhạc đã thành thân phận
=> Nỗi xót xa số phận nghiệt ngã của người nghệ sĩ cách tân Lor-ca trong thời đại bạo tàn
d. 13 dòng thơ cuối.
- “không ai chôn tiếng đàn”
-> Nghệ thuật: so sánh - ẩn dụ, tượng trưng, sắp đặt từ:
- nỗi xót thương cái chết của một thiên tài
- nỗi xót tiếc hành trình cách tân dang dở của Lor-ca và nền văn chương Tây Ban Nha
- niềm tin vào sự bất tử của nghệ thuật mà Lor-ca đã tạo nên.
-> đó còn là nỗi buồn khi không ai thực sự hiểu di chúc của Lor-ca 
à tiếng đàn đã trở thành một nhân vật có linh hồn, ở đây Lor-ca không hiện diện mà chỉ có sự hiện diện của tiếng đàn. Nó đã trở thành biểu tượng của tâm hồn, trái tim Lor-ca. Cuộc đời của ông sống tự do, thanh thản trong suốt như giọt nước mắt vầng trăng long lanh trong đáy giếng. Lor-ca đã chết (về thể xác) nhưng dư âm vang vọng của cuộc đời ông thì còn mãi.
- đường chỉ tay đứt >< dòng sông vô cùng 
 Lor-ca bơi sang ngang – ghi ta màu bạc 
-> định mệnh nghiệt ngã, số phận ngắn ngủi của Lor-ca.
- Lor-ca “bơi sang ngang” trên “chiếc ghi ta màu bạc” cùng với hình ảnh “đường chỉ tay đứt”, dòng sông rộng mênh mang -> thế giới thì vô cùng mà phận người thì ngắn ngủi, Lor-ca đã đi vào cõi khác
à biểu tượng về cái chết bi thảm, dữ dội, đồng thời là sự nghiệt ngã của định mệnh, của số phận ngắn ngủi.
- ném lá bùa, ném trái tim vào xoáy nước, vào cõi lặng yên-> tượng trưng cho sự giã từ và giải thoát, chia tay thực sự với những ràng buộc và hệ lụy trần gian. 
Cái chết không thể tiêu diệt được tâm hồn và những sáng tạo nghệ thuật của Lor-ca. Nhà cách tân vĩ đại của đất nước Tây Ban Nha đã trở thành bất tử trong chính cuộc giã từ này.
à Từ đó để thấy được cảm xúc đầy mãnh liệt của Thanh Thảo trước cái chết của Lor-ca. Sự thương tiếc hoà lẫn với sự mến mộ, tôn vinh, cảm phục.
* Hình tượng tiếng đàn 
- Hình tượng tiếng đàn xuất hiện nhiều lần trong bài thơ : tiếng đàn bọt nước, tiếng đàn ghi ta nâu, tiếng ghi ta đá xanh, tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan , tiếng ghi ta ròng ròng, tiếng đàn như cỏ mọc hoang.....
- Âm thanh li-la li-la li-la:
+ liên tưởng tiếng vang của chùm hợp âm vĩ thanh -> cấu trúc nhạc giao hưởng
+ Tiếng đàn là ẩn dụ bài ca cuộc đời, số phận của Lor-ca; biểu tượng của tâm hồn, trái tim, nghệ thuật Lor-ca. 
+ Tiếng đàn ghi ta ở đây được thể hiện với nhiều cung bậc khác nhau: khi là âm thanh vui tươi, khi là âm thanh chia cắt, tan vỡ, khi là âm thanh của cái chết, khi là giai điệu của tình yêu. Trong tiếng đàn ấy nỗi đau và tình yêu, cái chết và sự bất tử hòa quyện và nhau.
+ Cái chết không thể tiêu diệt được tâm hồn và những sáng tạo nghệ thuật của Lor-ca. Nhà cách tân vĩ đại của đất nước Tây Ban Nha đã trở thành bất tử trong chính cuộc giã từ này.
=> Hình tượng bi tráng về người nghệ sĩ chân chính trong môi trường bạo lực thống trị
III. Tổng kết
1. Nghệ thuật : 
- Thể thơ tự do, không dấu câu, không dấu hiệu mở đầu, kết thúc. 
- Sử dụng các hình ảnh ẩn dụ, tượng trưng có sức chứa lớn về nội dung.
- Kết hợp hai yếu tố thơ và nhạc; ngôn ngữ hàm súc, giàu sức gợi.
- Các thủ pháp láy từ, điệp từ, sự kết hợp ngẫu hứng từ ngữ...
2. Nội dung: 
- Bài thơ thể hiện nỗi đau xót sâu sắc trước cái chết bi thảm của Lor-ca. Ngợi ca vẻ đẹp nhân cách, tâm hồn và tài năng của Lor- ca, nhà thơ, nhà cách tân vĩ đại của Tây Ban Nha và thế giới thế kỉ XX.
3. Hoạt động luyện tập: 
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS
NỘI DUNG KIẾN THỨC
? Cảm nhận về hình ảnh của Lor-ca qua bài thơ?
HS thảo luận, trả lời
GV định hướng.
* HS nêu cảm nhận về hình ảnh Lor-ca trên các phương diện:
- Lor-ca và cuộc hành trình đơn độc
+ Lor-ca như một hiệp sĩ cô đơn trong hành trình chiến đấu vì tự do và cách tân vì nghệ thuật
+ Như một chàng lãng tử mang trong tâm hồn mình cả cuộc sống dữ dội và giấc mơ lãng mạn, cả ý chí kiên cường và những xúc cảm say đắm.
- Lor-ca và số phận thảm khốc
+ Dân tộc Tây Ban Nha choáng váng, đau đớn tột độ khi Lor-ca – hiện thân của khát vọng tự do – bị bắt và bắn chết tàn bạo.
+ Nhà thơ biểu hiện cảm xúc đau đớn của chính mình và gợi nỗi đau trong lòng người đọc.
- Lor-ca và sự bất tử
+ Tâm hồn, tư tưởng của Lor-ca hòa vào sự sống bất tử của nhân dân
+ Hành động của người nghệ sĩ sẵn sàng tự nguyện dâng trọn tâm hồn mình cho cuộc đời để ra đi trong sự yên lặng
4. Hoạt động vận dụng, mở rộng (Hướng dẫn HS làm ở nhà)
- Nêu nhận xét về sự sáng tạo nghệ thuật của Thanh Thảo trong bài thơ; tìm phân tích những hình ảnh biểu tượng giàu sức gợi trong bài thơ (cây đàn, tiếng ghi ta...)
- Từ số phận của thiên tài nghệ sĩ Lor-ca và suy tư của nhà thơ Thanh Thảo, anh/chị hãy trình bày suy nghĩ về sứ mệnh của người nghệ sĩ?
V. Hướng dẫn HS tự học.
1. Hướng dẫn học bài cũ:
- Học thuộc bài thơ. 
- Nắm vững những kiến thức cơ bản.
- Hoàn thành các bài tập vận dụng, mở rộng.
- Tìm đọc thêm một số tác phẩm khác của nhà thơ Thanh Thảo
2. Hướng dẫn chuẩn bị bài mới:
- Soạn bài: Thực hành một số phép tu từ cú pháp
+ Tổ 1: Bài tập về phép lặp cú pháp
+ Tổ 2: Bài tập về phép liệt kê
+ Tổ 3: Bài tập về phép chêm xen