Giáo án Ngữ văn 12 tiết 72: Thực hành về hàm ý

Ngày soạn: 21/2/2009
Tiết số: 72
Thực hành về hàm ý
A.Mục đích yêu cầu
- Kiến thức: ôn tập củng cố kiến thức nâng cao các hiểu biết hàm ý đã học. Biết cách tạo hàm ý và vai trò của hàm ý trong giao tiếp
- Kĩ năng : tích hợp các văn bản đã học và vốn sống thực tế
- Hành vi, thái độ: biết lĩnh hội hàm ý,có kĩ năng nói và viết theo cách có hàm ý trong những ngữ cảnh cần thiết
B. Phương thức thực hiện
 - Thảo luận, phát vấn gợi mở
C. Phương tiện thực hiện
 _ Máy chiếu, bảng phụ, sgk, giáo án
D. Tiến trình bài học
 1. ổn định Lớp 12C1
 12C2
 12C3
 12C5
 12C9
 2. Bài cũ: Sau khi học xong bài: “Nhõn vật giao tiếp” em rỳt ra được bài học gỡ cho mỡnh trong quỏ trỡnh giao tiếp?
 3. Bài mới
Hoạt động của thầy và trò
Nội dung cần đạt
Hoạt động 1
Trả lời cỏc cõu hỏi sau bằng cỏch khoanh trũn vào chữ cỏi trước cõu trả lời đỳng
Hoạt động 2:
 Hoạt động nhóm luyện tập bài tập 1+2
Nhúm1
1. Lời đỏp của A Phủ thiếu thụng tin gỡ cần thiết đối với yờu cầu của cõu hỏi?
2. Lời đỏp của A Phủ thừa thụng tin gỡ? 
Nhúm 2
1. A Phủ đó chỳ ý vi phạm phương chõm hội thoại nào?
2. Cỏch trả lời của A Phủ cú hàm ý gỡ và thể hiện sự khụn khộo như thế nào?
Nhúm 3
1. Tỡm những cõu núi của Chớ Phốo và Bỏ Kiến cú hàm ý?
2. Những cõu núi đú cú hàm ý gỡ?
Nhúm 4
1. Thụng qua những cõu núi hàm ý Bỏ Kiến và Chớ Phốo đó vi phạm phương chõm hội thoại nào?
Bà đồ núi “ ễng lấy giấy khổ to mà viết cú hơn khụng?” nhằm mục đớch gỡ? Bà đồ đỏnh giỏ như thế nào về văn chương của ụng? Vỡ sao bà đồ khụng núi thẳng ý mỡnh mà chọn cỏch núi như trong truyện? 
Qua bài tập trờn anh chị hóy xỏc định: Để núi một cõu cú hàm ý người ta dựng những cỏch thức nào? Chọn cõu trả lời đỳng và đầy đủ nhất.
đáp án D
Qua cỏc bài tập thực hành về hàm ý, anh chị thấy cỏch núi cú hàm ý trong những ngữ cảnh cần thiết mang lại tỏc dụng gỡ đối với hoạt động giao tiếp bằng ngụn ngữ?
đáp án D
? sau bài học em có nhận xét gì
Hoạt động 3
Cõu hỏi: Bạn hóy đặt mỡnh vào hoàn cảnh của Lan và Sơn và sử dụng cỏch núi hàm ý để nhắc nhở hoặc từ chối
4. Củng cố theo nội dung bài học
5. Dặn dò: soạn bài đọc thêm Mùa lá rụng trong vườn của Ma Văn Kháng
I.Ôn tập nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn.
 1. khái quát chung
Cõu1. Nghĩa tường minh là phần thụng bỏo:
A.Được suy ra từ hàm ý
B. Được hiểu trờn cơ sở của hoàn cảnh giao tiếp
C. Được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong cõu
Cõu 2. Hàm ý là phần thụng bỏo:
A. Trỏi ngược với nghĩa tường minh
B. Cựng nội dung với nghĩa tường minh
C. Khụng được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong cõu nhưng cú thể suy ra từ những từ ấy.
D. Khụng thể thiếu trong cỏc hoạt động giao tiếp
Tỡm hàm ý trong bài ca dao sau:
Bõy giờ mận mới hỏi đào
Vườn hồng đó cú ai vào hay chưa
Mận hỏi thỡ đào xin thưa
 Vườn hồng cú lối nhưng chưa ai vào
“Nghĩa tường minh là phần thụng bỏo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong cõu. Hàm ý là phần thụng bỏo tuy khụng được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong cõu nhưng cú thể suy ra những từ ngữ ấy
2. Ghi nhớ
- Để sử dụng hàm ý cần cú hai điều kiện sau đõy:
 + Người núi (người viết) cú ý thức đưa hàm ý vào cõu núi
 + Người nghe (người đọc) cú năng lực giải đoỏn hàm ý”
II. Luyện tập
1. Bài tập 1: Đoạn văn trớch trong truyện: “Vợ chồng A Phủ”
A Phủ
Tụi về lấy sỳng thế nào cũng bắn được con hổ này to lắm”
Pỏ Tra
“ Mất mấy con bũ”
- Lời đỏp thiếu thụng tin về số lượng bũ bị mất
- Lời đỏp thừa thụng tin về việc lấy sỳng đi bắn con hổ.
- A Phủ đó chỳ ý vi phạm phương chõm về lượng để tạo ra hàm ý
- Cỏch trả lời của A Phủ cú hàm ý cụng nhận bũ bị mất, bị hổ ăn thịt, cụng nhận mỡnh cú lỗi nhưng A Phủ đó khụn khộo lồng vào đú ý định lấy cụng chuộc tội hơn nữa cũn hộ mở hi vọng con hổ cũn cú giỏ trị hơn con bũ bị mất.
2. Bài tập 2
Cõu núi cú hàm ý
“Tụi khụng phải là cỏi kho” Hàm ý
Tụi khụng cú nhiều tiền đến mức lỳc nào cũng cú thể cho anh
Cỏch thức tạo lập
=> Vi phạm phương chõm cỏch thức (khụng núi rừ ràng)
“Chớ Phốo đấy hở” “Rồi làm mà ăn chứ cứ bào người ta mói à” ->=> Hụ gọi
=> Cảnh bỏo, thỳc giục->Núi giỏn tiếp
“Tao khụng đến đõy xin năm hào” “Tao đó bảo tao khụng đũi tiền” Chớ Phốo muốn đũi cỏi khỏc->Vi phạm phương chõm về lượng (lượng tin) và cỏch thức (khụng rừ ràng)
3. Bài tập 3
Truyện cười: “Văn hay” 
 Cõu núi của bà đồ cú hỡnh thức là cõu hỏi nhưng mục đớch là để khuyờn. Bà đồ khụng tin tưởng ở văn chương của ụng. Bà đồ núi như vậy vỡ cũn nể trọng ụng và giữ thể diện cho ụng và cũng muốn khụng phải chịu trỏch nhiệm về cỏi hàm ý của cõu núi. 
III. Kiến thức nâng cao
1.Cõu hỏi 1: Chọn cõu trả lời đỳng và đầy đủ nhất.
A. Chỳ ý vi phạm phương chõm về lượng trong giao tiếp 
B. Chỳ ý vi phạm phương chõm cỏch thức 
C. Sử dụng cỏc hành động núi giỏn tiếp 
D. Tựy ngữ cảnh mà sử dụng một hay phối hợp cỏc hỡnh thức trờn
2.Cõu hỏi 2: Chọn cõu trả lời đỳng và đầy đủ.
A. Cú hiệu quả mạnh mẽ, sõu sắc hơn cỏch núi trực tiếp, tường minh
B. Thể hiện được sự tế nhị khộo lộo và tớnh lịch sự trong giao tiếp ngụn ngữ, giữ được thể diện của cỏc nhõn vật giao tiếp
C. Tạo ra những lời núi hàm sỳc, núi được nhiều hơn những điều mà từ ngữ thể hiện, hơn nữa người núi cú thể khụng phải chịu trỏch nhiệm về hàm ý, vỡ hàm ý là do người nghe suy ra
D. Tựy từng ngữ cảnh mà hàm ý cú một hay một số tỏc dụng đú 
VI.Kết luận 
1. Tựy ngữ cảnh mà sử dụng một hay phối hợp cỏc hỡnh thức: Chỳ ý vi phạm phương chõm về lượng trong giao tiếp, chỳ ý vi phạm phương chõm cỏch thức, sử dụng cỏc hành động núi giỏn tiếp.
2. Tựy từng ngữ cảnh mà hàm ý cú một hay một số tỏc dụng đú: Cú hiệu quả mạnh mẽ, sõu sắc hơn cỏch núi trực tiếp, tường minh, thể hiện được sự tế nhị khộo lộo và tớnh lịch sự trong giao tiếp ngụn ngữ, giữ được thể diện của cỏc nhõn vật giao tiếp, tạo ra những lời núi hàm sỳc, núi được nhiều hơn những điều mà từ ngữ thể hiện, hơn nữa người núi cú thể khụng phải chịu trỏch nhiệm về hàm ý, vỡ hàm ý là do người nghe suy ra.
V.Vận dụng cỏch núi hàm ý
Tỡnh huống 1. 
Một buổi tối Lan phải ngồi tiếp chuyện với một bạn trai khỏc lớp đến nhà chơi. Thời gian đó khỏ muộn mà Lan lại chưa soạn bài ngày mai.
Tỡnh huống 2. 
Sơn là một học sinh học giỏi lại thường giỳp đỡ bạn bố nờn cú nhiều bạn nữ quý mến trong đú cú Võn. Nhiều lần Võn cố tỡnh đi nhờ xe Sơn. Một hụm khi về đến lối rẽ Võn dặn: Ngày mai cậu đún tớ từ nhà nhộ! Sơn muốn từ chối nhưng chưa biết núi sao.
*Cõu hỏi: Bạn hóy đặt mỡnh vào hoàn cảnh của Lan và Sơn và sử dụng cỏch núi hàm ý để nhắc nhở hoặc từ chối.