Giáo án Ngữ văn 12 tiết 64 và 65: Rừng xà nu - Nguyễn Trung Thành

Ngày soạn 1/2/2009 Tiết 64-65
Bài: RỪNG XÀ NU
 Nguyễn Trung Thành
 I. MỤC TIÊU BÀI HỌC: Giúp Học sinh:
1. Kiến thức: 
- Nắm vững đề tài, cốt truyện , các chi tiết sự việc tiêu biểu và hình tượng nhân vật chính ; trên cơ sở đó, nhận rõ chủ đề cùng ý nghĩa đẹp đẽ, lớn lao của truyện ngắn đối với thời đại bấy giờ và đối với thời đại ngày nay .
 - Thấy được tài năng của Nguyễn Trung Thành trong việc tạo dựng cho tác phẩm một không khí đậm đà hương sắc Tây Nguyên , một chất sử thi bi tráng và một ngôn ngữ nghệ thuật được chau chuốt kĩ càng .
2. Kĩ năng: Thành thục hơn trong công việc vận dụng các kĩ năng phân tích tác phẩm tự sự . 
3. Thái độ: Trong cuộc sống thời bình, thanh niên cần phát huy truyền thống yêu nước, chống ngoại xâm của dân tộc để góp phần xây dựng đất nước, biết yêu cuộc sống và hãy làm tất cả vì cuộc sống của đất nước, nhân dân, cũng là của chính mình.
II. CHUẨN BỊ:
1. Chuẩn bị của giáo viên:
- Đọc SGK, SGV, TLTK, soạn giáo án .
- Phương án tổ chức lớp học, nhóm học: phát vấn, đàm thoại với cá nhân, tập thể, thảo luận nhóm
2. Chuẩn bị của học sinh:
 Đọc SGK, TLTK để củng cố kiến thức cũ và chuẩn bị bài học theo HDHB.
III. HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC:
1. Ổn định tình hình lớp: 1 phút
Ổn định trật tự, điểm danh học sinh trong lớp 
2. Kiểm tra bài cũ: 4ph
Tóm tắt truyện ngắn ”Vợ nhặt ” của Kim Lân . Trình bày chủ đề tư tưởng của tác phẩm
3. Giảng bài mới: 83 phút
- Tạo tâm thế tiếp thu bài mới.
- Giới thiệu bài: 
TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY
Thời lượng
HOẠT ĐỘNG CỦA
GIÁO VIÊN
HOẠT ĐỘNG CỦA
HỌC SINH
NỘI DUNG
4ph
Hoạt động 1: Tổ chức tìm hiểu chung
1. Cho HS đọc phần Tiểu dẫn (SGK) kết hợp với những hiểu biết cá nhân để giới thiệu về nhà văn Nguyễn Trung Thành (cuộc đời, sự nghiệp, đặc điểm sáng tác,) 
- Đọc tiểu dẫn SGK và tóm tắt
I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả
+ Tên khai sinh là Nguyễn Ngọc Báu, sinh năm 1932, quê ở Thăng Bình, Quảng Nam.
+ Nhập ngũ năm 1950, rồi làm phóng viên báo Quân đội nhân dân liên khu V, tập kết ra Bắc, viết văn với bút danh Nguyên Ngọc 
+ Năm 1962: tình nguyện trở về chiến trường miền Nam lấy bút danh Nguyễn Trung Thành. 
+ Tác phẩm: Đất nước đứng lên- giải nhất, giải thưởng Hội văn nghệ Việt Nam năm 1954- 1955; Trên quê hương những anh hùng Điện Ngọc (1969); Đất Quảng (1971- 1974);
 Ông là nhà văn có những tác phẩm viết hay nhất về đất và người Tây Nguyên trong hai cuộc kháng chiến. Năm 2000, ông được tặng giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật. 
3ph
2. 
- Yêu cầu HS tham khảo tài liệu và hiểu biết lịch sử, để cho biết hoàn cảnh ra đời và xuất xứ của truyện ngắn Rừng xà nu 
-Điều chỉnh, nhận xét và cho những HS khác phát biểu bổ sung.
- Phát biểu
- Nhận xét, bổ sung
2. Hoàn cảnh ra đời tác phẩm. + Mĩ-nguỵ ra sức phá hoại hiệp định Giơ-ne-vơ, lê máy chém đi khắp miền Nam. Cách mạng rơi vào thời kì đen tối. 
+ Đầu năm 1965, Mĩ đổ quân ồ ạt vào miền Nam và đánh phá ác liệt ra miền Bắc. Cả nước sục sôi không khí đánh Mĩ. Rừng xà nu được viết vào đúng thời điểm đó.
Rừng xà nu (1965) ra mắt lần đầu tiên trên Tạp chí văn nghệ quân giải phóng miền Trung Trung bộ (số 2- 1965), sau đó được in trong tập Trên quê hương những anh hùng Điện Ngọc.
+ Mặc dù Rừng xà nu viết về sự kiện nổi dậy của buôn làng Tây Nguyên trong thời kì đồng khởi trước 1960 nhưng chủ đề tư tưởng của tác phẩm vẫn có quan hệ mật thiết với tình hình thời sự của cuộc kháng chiến lúc tác phẩm ra đời.
70ph
Hoạt động 2: Tổ chức đọc- hiểu văn bản tác phẩm.
1. Yêu cầu HS đọc đoạn mở đầu và một số đoạn sau đó tóm tắt toàn bộ tác phẩm.
2. Yêu cầu HS phát biểu cảm nhận về nhan đề tác phẩm (thảo luận và phát biểu tự do). GV định hướng, nhận xét và điều chỉnh, nhấn mạnh ý cơ bản
3. Tổ chức cho HS tìm hiểu về hình tượng rừng xà nu theo các yêu cầu:
- Cho HS đọc đoạn đầu truyện
- Đoạn đầu truyện tác giả tập trung khắc hoạ hình ảnh rừng xà nu, cây xà nu. Cây xà nu hiện lên trong tác phẩm với một diện mạo, phẩm chất như thế nào?
? Rừng xa nu , cây xà nu ngoài ý nghĩa tạo ra không gian xác định cho truyện đem lại chất Tây Nguyên đậm đà cho câu chuyện, còn mang ý nghĩa nào khác?
? Khi miêu tả rừng xà nu, cây xà nu, biện pháp tu từ nào được nhà văn sử dụng một cách thường xuyên nhất quán?
? Em hãy hát biểu khái quát những cảm nhận của mình về hình tượng rừng xà nu trong truyện?
- Định hướng, nhận xét và điều chỉnh, nhấn mạnh ý cơ bản.
4. Tổ chức cho HS tìm hiểu về cuộc đời Tnú và cuộc nổi dậy của dân làng Xô Man theo các nội dung sau:
? Phẩm chất của người anh hùng Tnú.
? Vì sao trong câu chuyện bi tráng về cuộc đời Tnú, cụ Mết 4 lần nhắc tới ý: "Tnú không cứu được vợ con" để rồi ghi tạc vào tâm trí người nghe câu nói: "Chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo".
? Cảm nhận về cuộc đời Tnú và cuộc nổi dậy của dân làng Xô Man.
- Yêu cầu HS thảo luận theo nhóm, cử đại diện trình bày và tranh luận với các nhóm khác.
- Định hướng, nhận xét và điều chỉnh, nhấn mạnh ý cơ bản
6. Yêu cầu HS nhận xét về các nhân vật: cụ Mết, Mai, Dít, Heng (Gợi ý: Các nhân vật này có đóng góp gì cho việc khắc họa nhân vật chính và làm nổi bật tư tưởng cơ bản của tác phẩm?)
6. Nêu vấn đề để HS tìm hiểu vẻ đẹp nghệ thuật của tác phẩm
- Thảo luận theo nhóm, cử đại diện trình bày và tranh luận với các nhóm khác.
- Thảo luận theo nhóm, cử đại diện trình bày và tranh luận với các nhóm khác.
- Đọc
- Phát biểu tự do
- Đọc thầm và phát biểu
- Đọc thầm và phát biểu
- Thảo luận nhóm và trình bày
- Phát biểu
- Thảo luận nhóm và trình bày
- Thảo luận nhóm và trình bày
II. Đọc- hiểu 
1. Tóm tắt
Tóm tắt tác phẩm cần đảm bảo những chi tiết chính:
+ Rừng xà nu- hình tượng mở đầu và kết thúc.
+ Tnú nghỉ phép về thăm làng.
+ Cụ Mết kể cho dân làng nghe về cuộc đời Tnú và lịch sử làng Xô Man từ những năm đau thương đến đồng khởi nổi dậy.
2. Nhan đề tác phẩm
- Rừng xà nu ẩn chứa cái khí vị riêng Tây Nguyên, gợi lên vẻ đẹp hùng tráng, sức sống bất diệt của cây và tinh thần bất khuất của người Tây Nguyên. 
=> Rừng xà nu mang nhiều tầng nghĩa bao gồm cả ý nghĩa tả thực lẫn ý nghĩa tượng trưng. Tên cho tác phẩm như đã chứa đựng được cảm xúc của nhà văn và linh hồn tư tưởng chủ đề tác phẩm. 
3. Hình tượng rừng xà nu
 _ Cây xà nu, rừng xà nu là hình tượng được miêu tả công phu, đậm nét xuyên suốt chiều dài tác phẩm tạo nên một không gian nghệ thuật đậm đà chất Tây Nguyên
 + Rừng xà nu hứng chịu sự bắn phá huỷ diệt của đại bác Mĩ suốt trong một thời gian dài. Cây xà nu đầy thương tích , chết chóc
 + Cây xà nu giàu sức sống, có năng lực sinh sôi nẩy nở cực kì mạnh mẽ; ham ánh sáng , khí trời vươn lên rất nhanh .Cạnh một cây xà nu bị bắn gục, đã cĩ bốn năm cây con mọc lên, ngọn xanh rờn, hình mũi tên lao thẳng lên bầu trời kết thành dải rừng bạt ngàn “đến hút tầm mắt cũng không thấy gì khác ngoài những rừng xà nu nối tiếp chạy đến chân trời” Đã hai ba năm nay, trong mưa bom bão đạn, “rừng xà nu ưỡn tấm ngực lớn của mình ra, che chở cho làng 
 + Cây xà nu gắn bó mật thiết với đời sống nhân dân làng Xô Man: Cả trong sinh hoạt thường ngày (đuốc xà nu Tnú soi cho Dít giần gạo; khói xà nu trên gương mặt của các em bé; khói xà nu xông bảng nứa cho Tnú và Mai học chữ để mai sau làm cán bộ,). Cả trong những sự kiện trọng đại của buôn làng( Giặc đốt hai bàn tay Tnú bằng giẻ tẩm nhựa xà nu; đuốc xà nu soi rõ xác giặc trong đêm đồng khởi,)
_ Cây xà nu là biểu tượng cho cuộc sống và phẩm chất cao đẹp của người Xô Man:
 + Cây xà nu chịu thương tích, chết chóc bởi quân thù tàn bạo cũng như dân làng Xô Man bị chúng giết hại ( Anh Xút, bà Nhan; mẹ con Mai) hoặc phải mang thương tật suốt đời như anh Tnú
 + Cây xà nu ham ánh sáng và khí trời, có sức sống mãnh liệt không sức gì tàn phá nổi cũng như các thế hệ người Xô Man kế tiếp nhau đứng dậy chiến đấu giành lấy sự sống , tự do.
- Trong quá trình miêu tả rừng xà nu, cây xà nu, nhà văn đã sử dụng nhân hóa như một phép tu từ chủ đạo. Ông luôn lấy nỗi đau và vẻ đẹp của con người làm chuẩn mực để nói về xà nu khiến xà nu trở thành một ẩn dụ cho con người, một biểu tượng của Tây Nguyên bất khuất, kiên cường. 
Tóm lại: Nguyễn Trung Thành đã tạo nên những hình ảnh ẩn dụ, những liên tưởng kỳ vĩ khi miêu tả rừng xà nu với tất cả lòng yêu mến tự hào. Qua hình tượng cây xà nu người đọc hiểu biết thêm dải đất Tây Nguyên hùng vĩ, về cuộc sống của đồng bào Tây Nguyên và nhất là thêm yêu quý tự hào về những phẩm chất cao quý của họ. Rừng xà nu trùng điệp chạy đến chân trời là biểu tượng cho thế trận chiến tranh nhân dân, người người lớp lớp.
4. Nhân vật Tnú 
Hình tượng mang ý nghĩa điển hình cho số phận và con đường cách mạng của cộng đồng các dân tộc Tây Nguyên:
 Cụ Mết rất tự hào khi nói về anh:“Nó là người Strá mình – Cha mẹ nó chết sớm, làng Xô Man này nuôi nó. Đời nó khổ, nhưng bụng nó sạch như nước suối làng ta”. 
_ Cuộc đời Tnú từng chịu nhiều thiệt thòi, mất mát, đau thương: Mồ côi sớm; hai lần bị tra tấn dã man; ba năm bị giặc giam cầm.
_ Bù lại, Tnú được cộng đồng yêu thương đùm bọc; sớm được cán bộ Đảng giáo dục , dìu dắt; được Mai tin cậy yêu thương.
_ Tnú xứng đáng với công ơn , kì vọng của dân làng, của anh Quyết cán bộ Đảng:
+ Mặc dù địch khủng bố gắt gao, Tnú vẫn kiên cường tiếp tế , làm liên lạc cho Cán bộ Đảng : “ Cán bộ là Đảng. Đảng còn núi nước này còn”
+ Tích cực học chữ để làm cách mạng “ Khơng học chữ sao làm được cán bộ giỏi”
 + Gan góc, táo bạo, dũng cảm trong công tác giao liên. Tuyệt đối trung thành với cách mạng : nuốt thư vào bụng; giặc tra tấn đến thế nào cũng không tiết lộ bí mật cách mạng; có thời cơ thuận lợi liền vượt ngục về làng tích cực chuẩn bị lực lượng kháng chiến.
 + Yêu thương vợ con, vì sinh mệnh của vợ con mà bất chấp hiểm nguy nhưng với chừng ấy cái có, Tnú vẫn không giữ gìn được sự sống. Đâu là nguyên nhân của tấn bi kịch ấy? Câu chuyện về Tnú, ở phần đau đớn nhất của nó, cho thấy: Sẽ thế nào, nếu mình chưa kịp cần lấy giáo, khi kẻ thù đã cầm lấy súng rồi.
Đây chính là chân lí mà cụ Mết đã muốn ghi tạc vào lòng các thế hệ con cháu: “Chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo!”
+ Biết vượt lên trên bi kịch cá nhân; gia nhập lực lượng vũ trang giải phóng gắn kết cuộc kháng chiến của làng với cuộc kháng chiến của toàn miền Nam, toàn dân tộc.
+ Là bộ đội chính quy , Tnú dũng cảm, lập nhiều chiến công. Được về phép thăm làng Tnú tuyệt đối chấp hành kỉ luật.
Nguyễn Trung Thành, với khuynh hướng sử thi đã khắc họa Tnú mang bao phẩm chất anh hùng lẫm liệt. Hình tượng Tnú có ý nghĩa điển hình cho số phận và con đường cách mạng của nhân dân Tây Nguyên nói riêng, nhân dân miền Nam nói chung trong thời đại chống Mĩ .
5. Vai trò của các nhân vật: cụ Mết, Mai, Dít, Heng.
+ Cụ Mết, Mai, Dít, bé Heng là sự tiếp nối các thế hệ làm nổi bật tinh thần bất khuất của làng Xô Man nói riêng, của Tây Nguyên nói chung.
+ Cụ Mết "quắc thước như một cây xà nu lớn" là hiện thân cho truyền thống thiêng liêng, là người hieuj triệu và chỉ huy đồng khởi. 
+ Mai, Dít là thế hệ hiện tại. Trong Dít có Mai của thời trước và có Dít của hôm nay. Vẻ đẹp của Dít là vẻ đẹp của sự kiên định, vững vàng trong bão táp chiến tranh.
+ Bé Heng là thế hệ tiếp nối, kế tục cha anh để đưa cuộc chiến tới thắng lợi cuối cùng.
Dường như cuộc chiến khốc liệt này đòi hỏi mỗi người Việt Nam phải có sức trỗi dậy của một Phù Đổng Thiên Vương
6. Vẻ đẹp nghệ thuật của tác phẩm 
Nét đặc sắc nghệ thuật bao trùm nhất chính là màu sắc sử thi của tác phẩm, thể hiện chỗ:
- Những bức tranh thiên nhiên hay những hình tượng anh hùng trong tác phẩm, chung quy đều là sự kết tinh của những lí tưởng cao quý nhất của cộng đồng. 
- Âm hưởng hành tráng, với lời văn không những giầu sức tạo hình, mà còn giàu có về nhạc điệu, khi vang động, khi tha thiết hoặc trang nghiêm
6ph
Hoạt động 3: Tổ chức củng cố- tổng kết
Qua truyện ngắn Rừng xà nu, HS nhận xét về phong cách Nguyễn Trung Thành
 Thảo luận nhóm và trình bày
IV. Tổng kết
+ Qua truyện gắn Rừng xà nu, ta nhận thấy đặc điểm phong cách sử thi Nguyễn Trung Thành: hướng vào những vấn đề trọng đại của đời sống dân tộc với cái nhìn lịch sử và quan điểm cộng động.
+ Rừng xà nu là thiên sử thi của thời đại mới. Tác phẩm đã đặt ra vấn đề có ý nghĩa lớn lao của dân tộc và thời đại: phải cầm vũ khí đứng lên tiêu diệt kẻ thù bạo tàn để bảo vệ sự sống của đất nước, nhân dân.
4. Dặn dò học sinh chuẩn bị cho tiết học tiếp theo: 2 phút
- Nhận xét chung tiết học
- Tiết sau: Soạn bài đọc thêm Bắt sấu rừng U Minh Hạ
SƠ ĐỒ TÓM TẮT TRUYỆN
RỪNG XÀ NU-- Buổi chiều TNÚ VỀ THĂM LÀNG SAU BA NĂM ĐI GIẢI PHÓNG QUÂN 
(Tác giả kể)
ĐÊM HỌP LÀNG TẠI NHÀ 
CỤ MẾT
CỤ MẾT KỂ LẠI CUỘC ĐỜI TNÚ VÀ CUỘC ĐỒNG KHỞI CHO LŨ LÀNG NGHE
+ Tnú làm liên lạc cho anh Quyết
+ Tnú bị bắt, bị tù 3 năm rồi vượt ngục trở về làng chuẩn bị kháng chiến
+ Tnú lấy Mai. Mai và con bị giặc tra tấn đến chết- Tnú xông ra cứu vợ con và bị giặc bắt, bị đốt cháy 10 đầu ngón tay- Cụ Mết chỉ huy dân làng giết giặc, cứu Tnú. Tnú tham gia Giải phóng quân
Sáng hôm sau : TNÚ VỀ LẠI ĐƠN VỊ- CỤ MẾT VÀ DÍT ĐƯA TIỄN—RỪNG XÀ NU
( Tác giả kể)
RÚT KINH NGHIỆM VÀ BỔ SUNG