Giáo án Ngữ văn 12 nâng cao tiết 91, 92: Một người Hà Nội - Nguyễn Khải

Ngày: 
Tiết:91,92	 
MỘT NGƯỜI HÀ NỘI
 NGUYỄN KHẢI
A/. MỤC TIÊU:
 Giúp H:
- Cảm nhận được vẻ đẹp và chiều sâu văn hoá của người Hà Nội qua hình tượng nhân vật bà Hiền.
- Nắm được một số nét cơ bản trong nghệ thuật văn xuôi của Nguyễn Khải: cách kể chuyện, giọng văn, chất triết lí...
B/.CHUẨN BỊ:
®GV: SGK, SGV, Thiết kế bài học
®HS: SGK; đọc hiểu bài “ Về Tây Ninh” 
C/.PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC:
GV tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp đọc sáng tạo, gợi tìm; kết hợp với các hình thức trao đổi thảo luận, trả lời các câu hỏi.
D/. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC:
1/ Ổn định tổ chức: Kiểm diện HS
2. Kiểm tra bài cũ: 
1. Trắc nghiệm ghép nối:
STT
Tác phẩm
Năm sáng tác
1
Đất (Anh Đức)
1966
2
Rừng xà nu (Nguyễn Trung Thành)
1965
3
Những đứa con trong gia đình (Nguyễn Thi)
1964
4
Một người Hà Nội (Nguyễn Khải)
1990
Đáp án: 1 – 1964; 2 – 1965; 3 – 1966; 4 – 1990.
2. Nhận xét ngắn: ba tác phẩm đầu có điểm gì chung về thời gian, nội dung sáng tác? Một người Hà Nội có gì khác biệt về thời gian và nội dung phản ánh so với ba tác phẩm trên ? 
Gợi ý trả lời: * Ba tác phẩm: - Sáng tác trong thời ký kháng chiến chống Mĩ.
	- Nd phản ánh: về cuộc đấu tranh chống đế quốc Mĩ.
* Một người Hà Nội: - Sáng tác trong thời kỳ đất nước đổi mới – văn học đổi mới.
	 - Nd phản ánh: con người và cuộc sống đời thường.
3.Giảng bài mới:
* Giới thiệu 
HOẠT ĐỘNG CỦA G & H
NỘI DUNG CẦN ĐẠT
- Sơ lược về tác giả?
- Thể loại?
- Xuất xứ?
- Tóm tắt truyện?
+ Nhân vật trung tâm? Nhìn vào kết cấu văn bản, nhận thấy nhân vật được xây dựng theo trình tự nào? (thời gian) Mốc chính?
+ Song song là nhân vật nào? Quan hệ và vai trò?
(Có thể có hướng khai thác khác)
- Chú ý gì về lai lịch của bà Hiền?
- Trong không khí của cuộc k/chiến chống P, bà vẫn ở lại HN. Vì sao?
Cho thấy điều gì về n/vật bà Hiền?
- Thái độ của nhân vật Tôi?
- Tìm những chi tiết về bà Hiền trong giai đoạn hoà bình lập lại?
+ Thái độ của bà Hiền trước niềm vui chiến thắng?
+ Nếp sống nếp sinh hoạt có thay đổi?
+ Cách quản lí gia đình, tính toán làm ăn?
- Từ đó nhận thấy bà Hiền là người như thế nào?
- Nhân vật Tôi đã vỡ lẽ ra nét tính cách nào của nhân vật bà Hiền?
- Trong hoàn cảnh cả nước ra trận, hai con lần lượt ra chiến trường, thái độ của bà Hiền như thế nào?
- Nhận ra thêm nét tính cách nào nữa ở bà Hiền?
- Thái độ của người kể chuyện?
- Sau ngày thống nhất, Hà Nội có thay đổi gì? Thái độ của nhân vật tôi trước sự thay đổi ấy?
- Nếp sinh hoạt, nét tính cách của bà Hiền có thay đổi?
Biểu hiện ?
- Hình ảnh cây si đổ, sống lại trong lời kể của bà Hiền cho thấy điều gì trong suy nghĩ, nhận thức của bà?
- Phát hiện của nhân vật tôi về bà Hiền so với các giai đoạn trước? Thái độ?
- Nét đẹp nhất trong nhân cách bà Hiền là gì?
- Thảo luận nhóm: + Cảm nhận về hình ảnh “hạt bụi vàng”?
+ Nhận xét, suy nghĩ về tính cảm, thái độ của người kể chuyện: “Một người như cô... ánh vàng.”
- Qua phân tích, hãy khái quát vẻ đẹp cơ bản của nhân vật bà Hiền?
- Diễn giảng.
I/.Giôùi thieäu
1/.Tác giả 
- Nguyễn Khải (1930 – 2008), tên khai sinh là Nguyễn Mạnh Khải, sinh tại Hà Nội, đã từng tham gia, rèn luyện, trưởng thành và bắt đầu sự nghiệp văn chương trong quân ngũ. 
- Sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Khải chia 2 giai đoạn:
+ 1955 – 1978: quan tâm đến vấn đề chính trị, giọng văn chính luận. Tiêu chí đánh giá con người là tiêu chí đạo đức và chính trị.
+ 1978 – nay: quan tâm nhiều hơn đến số phận cá nhân trong cuộc sống đời thường, giọng triết luận. Tiêu chí đánh giá con người được mở rộng ở các góc độ văn hoá, lịch sử và triết học.
+ Những tác phẩm tiêu biểu: SGK tr 72.
- Cống hiến của ông được ghi nhận bằng nhiều giải thưởng về văn học nghệ thuật, trong đó có giải thưởng Hồ Chí Minh năm 2000.
2. Taùc phaåm: 
(a). Thể loại: Truyện ngắn.
(b). Xuất xứ;
- Sáng tác 1990, gắn với công cuộc đổi mới của đất nước.
- Rút từ tập Hà Nội trong mắt tôi, XB 1995.
(c).Tóm tắt truyện: 
 Sau khi hòa bình lập lại, nhân vật “tôi” từ chiến khu về Hà Nội. Nhân vật “ tôi” cảm nhận được người dân đang thích ứng với cuộc sống mới, trong đó có cô Hiền. Cô Hiền nói về niềm vui cả phần máy móc, cực đoan của cuộc sống xung quanh.
 Thời kì đầu xây dựng XHCN ở miền Bắc, cô Hiền làm việc phù hợp với chủ trương và đưa gia đình vượt qua những thử thách, khó khăn.
 Vào lúc Mỹ đánh phá miền Bắc, cô Hiền dạy con cách sống biết tự trọng, không sống ăn bám vào sự hy sinh của người khác. Vì thế tuy cô Hiền “ đau đớn nhưng bằng lòng” cho con đi chiến đấu.
 Ngày đại thắng mùa xuân năm 1975, nhân vật “tôi” có dịp gặp Dũng – người con lớn của cô Hiền trong buổi liên hoan đoàn tụ.Nơi đây, nhân vật “tôi” được nghe câu chuyện cảm động của Dũng về Tuất – người đồng đội đã hy sinh và mẹ của Tuất – một người mẹ Hà Nội có con đi chiến đấu chống Mỹ.
 Nhân vật “ tôi” từ thành phố H.C.Minh ra Hà Nội công tác và ghé thăm cô Hiền. Đó là thời kỳ đổi mới với đủ cái tốt – xấu – phải – trái, cô Hiền vẫn là một người Hà Nội với tính cách như xưa.
II/.Ñoïc-Hieåu
Thời gian
Nhân vật bà Hiền – Một người Hà Nội
Nhân vật tôi 
- Người kể chuyện
Trước năm 1955
- Lai lịch: người gốc Hà Nội, có nhan sắc, thông minh, gia đình gia giáo, có nền nếp, yêu văn chương.
- Trong kháng chiến chống Pháp: vẫn sống ở Hà Nội. Lí do đơn giản vì không thể rời xa Hà Nội, không thể sinh cơ lập nghiệp ở một vùng đất khác 
à Tình yêu Hà Nội, sự gắn bó với Hà Nội. 
- Cháu họ xa nhưng là người gắn bó và chứng kiến cuộc đời nhân vật bà Hiền.
à Khiến cho nhân vật tôi “nghi ngại”.
Hoà bình lập lại
- Bà Hiền tỉnh táo nhận ra niềm vui hơi quá mức và có phần thoả mãn của con người sau chiến thắng “vui hơi nhiều và nói cũng hơi nhiều”. Bà không bằng lòng với cách bắt chước ngôn ngữ cách mạng không phải lối. Bằng sự từng trải và trầm tĩnh, bà Hiền nói đến sự làm ăn chứ không mãi say sưa trong chiến thắng.
- Mặc dù thời thế đã đổi thay nhưng bà Hiền vẫn giữ vững nếp nhà. Vẫn giữ được nếp sinh hoạt truyền thống của một gia đình có văn hoá, có cách sống đẹp, đường hoàng, sang trọng. Khi các con còn nhỏ, ngồi vào bàn ăn, cô thường chú ý sửa chữa cách ngồi, cách cầm bát, cầm đũa, cách múc canh và cả cách nói chuyện trong bữa ăn. “Chúng mày là người Hà Nội thì cách đi đứng, nói năng phải có chuẩn, không được sống tuỳ tiện, buông tuồng”.
- Cách quản lí gia đình, tính toán làm ăn: 
. Chuyện hôn nhân, sinh con, tính toán cho tương lai của con cái.
. Bán một ngôi nhà ở hàng Bún 
. Không đồng ý cho chồng mua máy in, thuê người làm. 
. Bản thân mở một cửa hàng lưu niệm, tự tay làm ra sản phẩm “hoa làm rất đẹp, bán rất đắt”.
. Phê phán thói gia trưởng của người cháu.
à Bản lĩnh, thức thời, khôn ngoan và sắc sảo.
- Phát hiện ra sự từng trải, lịch lãm, bản lĩnh của bà Hiền nhưng vẫn còn những băn khoăn, nghi ngại, không tin cậy.
- Phát hiện ra bà Hiền có “đầu óc thực tế”, “tính toán trước cả” và “luôn luôn tính đúng”, “đã tính là làm, đã làm là không để ý tới những lời đàm tiếu của thiên hạ” àKhâm phục
Trong thời kì kháng chiến chống Mĩ
- Bằng lòng cho hai đứa con đi chiến đấu. 
+Vì không muốn con sống bám vào sự hy sinh của bạn bè.
+ Bảo nó tìm đường sống để các bạn nó phải chết cũng là một cách giết chết nó.
+ Muốn bình đẳng với các bà mẹ khác “hoặc sống cả hoặc chết cả, vui lẻ thì có hay hớm gì” -> là một con người giàu lòng tự trọng, có ý thức trách nhiệm với cộng đồng -> giải quyết việc nhà việc nước rất hợp lí. à Tình yêu nước biểu lộ chân thực, tự nhiên, không giả tạo.
- “Cô tôi tính toán việc nhà, việc nước đại khái là như thế”.
-> Vỡ lẽ ra vẻ đẹp của bà Hiền (thống nhất giữa tình yêu gia đình và tình yêu Tổ quốc).
Đất nước bước vào thời kì kinh tế thị trường.
- Hà Nội giàu hơn, vui hơn, hăm hở buôn bán, lối sống xô bồ.
- Bà Hiền vẫn là “một người Hà Nội của hôm nay, thuần tuý không pha trộn”. 
- Nơi tiếp khách của bà sau tấm bình phong cao hơn đầu người bằng gỗ chạm suốt mấy chục năm không hề thay đổi.
- Vẫn duy trì những cuộc gặp mặt bạn bè hàng tháng -> cuộc sống xô bồ nhưng vẫn giữ một lối sống sang trọng và thanh lịch.
- Vẫn giữ thói quen chơi hoa thuỷ tiên ngày Tết.
- Kể về chuyện cây si bị đổ “lại sống” -> niềm tin về quy luật bất diệt của sự sống và sự trường tồn của những giá trị văn hoá truyền thống. 
- Bà Hiền là “một hạt bụi vàng của Hà Nội”
-> Một so sánh độc đáo nhằm ca ngợi bản lĩnh, cốt cách của bà Hiền.
- Nói đến hạt bụi, người ta nghĩ đến một vật nhỏ bé, bình thường. Nhưng “hạt bụi vàng” thì dù nhỏ bé nhưng lại có giá trị quý báu.
- Bà Hiền là một người Hà Nội bình thường nhưng trong bà chứa đựng những cái tinh hoa của người Hà Nội.
 -> Bản sắc Hà Nội, văn hoá Hà Nội, là chất vàng mười của Hà Nội. Mỏ vàng trầm tích đó được bồi đắp tích tụ từ những hạt bụi vàng như bà Hiền. Bao nhiêu người như bà Hiền sẽ hợp lại thành những ánh vàng chói sáng. Ánh vàng ấy là phẩm giá của người Hà Nội, là cái truyền thống, cốt cách của người Hà Nội.
à Hoài nghi, lo âu, không tin họ còn giữ được nét hào hoa, thanh lịch của đất kinh kì.
- Phát hiện ra bà Hiền: “giỏi quá”, “khiêm tốn và rộng lượng quá”
à Ngỡ ngàng, thán phục. 
- “Một người như cô phải chết đi thật tiếc, lại một hạt bụi vàng của Hà Nội rơi xuống, chìm sâu vào lớp đất cổ. Những hạt bụi vàng lấp lánh đâu đó ở một góc phố Hà Nội, hãy mượn gió mà bay lên cho đất kinh kì chói sáng những ánh vàng”.
 à Tiếc nuối, lo âu, tin tưởng, tự hào.
à Tha thiết nâng niu và mong muốn nhân lên những nhân cách văn hoá 
Kết luận
à Qua thời gian, sự biến thiên của thời thế nhưng bà Hiền vẫn giữ được cốt cách của người Hà Nội, bản lĩnh, tự tin, trung thực và giàu lòng tự trọng.
à Qua thời gian, nhân vật tôi càng ngày càng hiểu dần ra ngày một rõ hơn đầy đủ hơn vẻ đẹp của lối sóng Hà Nội, văn hoá Hà Nội. (Từ hoài nghi, e ngại đến nể phục; từ tò mò đến cảm động, trân trọng).
2. Những đặc sắc nghệ thuật
- Nghệ thuật xây dựng nhân vật: Đặt nhân vật trong nhiều quan hệ (gia đình, xã hội), nhân vật được soi chiếu trên nhiều bình diện (hôn nhân, nuôi dạy con cái, quản lí gia đình, cách nhìn nhận đối với con người và hiện tượng xung quanh, quan niệm và cách xử thế...).
- Người kể chuyện xưng tôi tăng cảm giác tin cậy cho câu chuyện và tăng tính đối thoại dân chủ với người đọc.
- Ngôn ngữ sắc sảo, giàu tính trí tuệ, uyên bác, giọng văn linh hoạt, đa thanh (lúc lo lắng, chiêm nghiệm, lúc hóm hỉnh, lúc sôi nổi, nhiệt tình...).
- Sử dụng những hình ảnh có tính biểu tượng: hình ảnh cây si, hình ảnh hạt bụi vàng.
III. Tổng kết:
1. Nghệ thuật: Nghệ thuật trần thuật và nghệ thuật xây dựng nhân vật tiêu biểu cho văn phong của Nguyễn Khải.
2. Nội dung:
- Trân trọng và khao khát lưu giữ vẻ đẹp và chiều sâu văn hoá của người HN, cũng là của con người thời nay trước những biến động dữ dội của thời kinh tế thị trường và hội nhập văn hoá thế giới.
- Cho thấy sự đổi mới trong quan niệm và góc nhìn, chuẩn đánh giá con người.
à Sự vận động của nhà văn Ng Khải và của nền văn học mới.
4/. Củng cố và luyện tập:
 - Em có suy nghĩ gì về quê hương sau khi học bài này?
1. Hướng dẫn HS giải quyết BTNC: Qua chân dung “một người Hà Nội”, Ng Khải đã trình bày quan niệm nghệ thuật của cá nhân ông về con người. Hãy làm rõ quan niệm đó?
* Quan niệm nghệ thuật về con ngời của Nguyễn Khải trong Một người Hà Nội gắn liền với nhận thức và niềm tin mang dấu ấn cá nhân, nghĩa là không hoàn toàn trùng khít với kinh nghiệm quen thuộc của cộng đồng. Điều đó cũng có nghĩa là quan niệm về con người trong sáng tác giai đoạn sau của ông có biến đổi vì giai đoạn trước 1978 ông nhìn con người chủ yếu từ kinh nghiệm cộng đồng, lấy tính giai cấp làm chuẩn quy chiếu. Con người trong Một ngời Hà Nội được Nguyễn Khải soi ngắm trong cái nhìn thế sự, điểm quy chiếu là văn hoá ứng xử, là đạo đức sinh hoạt. Vẻ đẹp của bà Hiền được tác giả tô đậm ở bản lĩnh cá nhân, ở những ứng xử xuất phát từ lòng tự trọng của "một người Hà Nội". Đây là điểm nhìn riêng. (Có thể liên hệ đến lời bộc bạch Nguyễn Khải gửi vào nhân vật "hắn" trong cuốn tiểu thuyết – tự truyện Thượng đế thì cười : "Bằng sự từng trải của tuổi tác hắn đã nhận ra vẻ đẹp của đời thường và sự bất biến của những tính cách mới xác lập trong nửa thế kỉ qua sẽ thành máu huyết của dân tộc, thành tính cách Việt Nam").
2. Hiểu như thế nào về nhan đề “Một người Hà Nội”?
5/.Hướng dẫn H tự học ở nhà:
 - Học bài. Soạn bài: Luyện tập về cách dùng một số quan hệ từ.
+ Đọc các BT và trả lời câu hỏi theo yêu cầu của BT vào vở bài soạn. 
E/. RÚT KINH NGHIỆM: