Giáo án Ngữ văn 12: Khái quát văn học Việt Nam từ cách mạng tháng Tám 1945 đến hết thế kỉ XX

Tiết .: Đọc văn Ngày soạn: 15/7/2008
Khái quát văn học Việt Nam từ cách mạng tháng Tám 1945 đến hết thế kỉ XX
A/ Mục tiêu bài học
Giúp học sinh:
Nắm được một số nét tổng quát về các chặng đường phát triển, những thành tựu chủ yếu và những đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng Tám 1945 đến năm 1975 và những đổi mới bước đầu của Văn học Việt Nam giai đoạn từ năm 1975, nhất là từ năm 1986 đến hết thế kỉ XX
Rèn luyện năng lực tổng hợp, khái quát, hệ thống hoá các kiến thức đã học về Văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng Tam 1945 đến hết thế kỉ XX.
B/ Phương tiện thực hiện
Sách giáo khoa
Sách giáo viên
Sách tham khảo
C/ Cách thức tiến hành
Giáo viên tổ chức giời dạy học theo cách đọc hiểu , gợi tìm kết hợp với các biện pháp trao đổi thảo luận và trả lời câu hỏi.
D/ Tiến trình dạy học
ổn định tổ chức: Sĩ số?
Kiểm tra bài cũ
Giáo viên kiểm tra vở viết, Sách giáo khoa của học sinh.
Bài mới
Hoạt động của GV và HS
Yêu cầu cần đạt
Giáo viên gọi một học sinh đọc phần 1/ SGK
? Nền văn học dân tộc trước và sau Cách mạng tháng Tám 1945 có gì khác biệt, có gì mới?
I/ Khái quát văn học Việt Nam từ Cách máng tháng Tám 1945 đến 1975
1/ Vài nét về hoàn cảnh lịch sử, xã hội, văn hóa
- Cách mạng tháng Tám 1945 thành công đã mở ra kỉ nguyên độc lập lâu dài cho đất nước-> tạo nên nền văn học mới dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản với sự thống nhất cao.
- Xuất hiện lớp nhà văn mới: nhà văn - chiến sĩ.
? Từ năm 1945 đến 1975, nước ta đã trải qua những biến cố, sự kiện lịch sử nào?
- Từ năm 1945 đến 1975 nước ta đã trải qua nhiều biến cố, sự kiện lịch sử trọng đại.
+ Công cuộc xây dựng cuộc sống mới, con người mới ở miền Bắc.
+ Cuộc kháng chiến ái quốc vĩ đại của dân tộc chống Pháp và chống Mĩ.
?Cho biết điều kiện kinh tế, văn hóa, xã hội trong thời kỳ này?
- Nền kinh tế nghèo nàn, lạc hậu và chậm phát triển.
- Sự giao lưu văn hoá với nước ngoài không thuận lợi, chỉ giới hạn ở một số nước.
Giáo viên: Trong hoàn cảnh lịch sử, xã hội, văn hoá như vậy, nền văn học dân tộc phát triển và đạt được những thành tựu chủ yếu nào?
? Văn học Việt Nam 1945-1975 phát triển qua mấy chặng? đó là những chặng nào?
Qua 3 chặng:
1945 – 1954
1955 – 1964
1965 – 1975
2/ Quá trình phát triển và những thành tựu chủ yếu.
? Nội dung bao trùm những sáng tác văn học giai đoạn 1945 – 1954 là gì?
a/ Chặng đường từ năm 1945 đến năm 1954
* Nội dung chính:
- Ca ngợi Tổ quốc và quần chúng Cách mạng
- Kêu gọi tinh thần đoàn kết toàn dân
- Biểu dương những tấm gương vì nước quên mình.
? Văn học giai đoạn này đạt được những thành tựu gì?
? Hãy kể tên một số tác phẩm tiểu biểu của thể loại này?
Truyện và kí:
+ Vùng mỏ ( Võ Huy Tâm)
+ Xung kích ( Nguyễn Đình Thi)
+ Đất nước đứng lên ( Nguyên Ngọc)
+ Truyện Tây Bắc ( Tô Hoài)
* Thành tựu:
- Truyện ngắn và kí: Mở đầu cho văn xuôi kháng chiến chống thực dân Pháp:
+ Một lần đến thủ đô ( Trần Đăng)
+ Đôi mắt ( Nam Cao)
+ Làng ( Kim Lân)
+ Thư nhà ( Hồ Phương)
? Hãy kể tên một số tác phẩm thơ tiêu biểu trong thời kỳ này?
+ Nhớ (Hồng Nguyên)
+ Đất nước ( Nguyễn Đình Thi)
+ Bao giờ trở lại ( Hoàng Trung Thông)
+ Đồng chí ( Chính Hữu)
+ Việt Bắc ( Tố Hữu)
- Thơ: Đạt được những thành tựu xuất sắc ở thời kỳ kháng chiến chống Pháp:
+ Cảnh khuya, Rằm tháng riêng ( Hồ Chí Minh)
+ Tây Tiến ( Quang Dũng)
+ Bên kia sông Đuống ( Hoàng Cầm)
? Hãy kể tên một số tác phẩm kịch?
- Kịch: Phán ánh hiện thực cách mạng và kháng chiến:
+ Bắc Sơn ( Nguyễn Huy Tưởng)
+ Chị Hoà ( Học Phi)
- Lí luận, nghiên cứu, phê bình văn học: Chưa phát triển nhưng cũng có một số tác phẩm quan trọng:
+ Chủ nghĩa Mác – Lênin và vấn đề văn hoá Việt Nam ( Trường Chinh)
+ Nhận đường ( Nguyễn Đình Thi)
Tóm lại:
Giai đoạn văn học này gắn bó sâu sắc với cách mạng và kháng chiến; hướng tới đại chúng; phản ánh sức mạnh của quần chúng nhân dân; thể hiện niềm tự hào dân tộc và niềm tin vào tương lai tất thắng của cuộc kháng chiến.
Giáo viên: Đây là chặng đường văn học xây dựng CXXH ở miền Bắc và đấu tranh thống nhất đất nước.
b/ Chặng đường từ năm 1955 đến năm 1964
? Hãy cho biết nội dung chính của văn học giai đoạn 1955 – 1964?
* Nội dung chính:
- Thể hiện hình ảnh người lao động
- Ngợi ca những thay đổi của đất nước và con người trong xây dựng CNXH.
- Tình cảm sâu nặng với miền Nam trong nỗi đau chia cắt.
? Hãy nêu những thành tựu chủ yếu của văn học giai đoạn này?
* Thành tựu:
- Văn xuôi: Mở rộng phạm vi, đề tài ( Nhiều tác phẩm viết về sự đổi đời , về khát vọng hạnhphúc của con người)
+ Đi bước nữa ( Nguyễn Thế Phương)
+ Mùa lạc ( Nguyễn Khải)
+ Sông Đà ( Nguyễn Tuân)
? Hãy kể tên một số tác phẩm thơ?
Giáo viên: Thời kỳ này, xuất hiện một số bài thơ hay,xúc động viết về miền Nam
Mồ anh hoa nở ( Thanh Hải)
Quê hương ( Giang Nam)
- Thơ: Phát triển mạnh mẽ với nhiều tác giả tiêu biểu.
+ Gió lộng ( Tố Hữu)
+ ánh sáng và phù sa ( Chế Lan Viên)
+ Đất nở hoa, bài thơ cuộc đời (Huy Cận)
? Hãy kể tên một số tác phẩm kịch?
- Kịch:
+ Một Đảng viên ( Học Phi)
+ Ngọn lửa (Nguyễn Vũ)
+ Quẫn (Lộng Chương)
+ Chị Nhàn, Nổi gió ( Đào Hồng Cẩm)
Tóm lại:
Văn học giai đoạn này đạt được nhiều thành tựu, đặc biệt ở thể loại thơ ca với cảm hứng lãng mạn, tràn đầy niềm vui và niềm lạc quan, tin tưởng.
Giáo viên: Văn học giai đoạn này tập trung viết về cuộc kháng chiến chống đế quốc Mĩ
c/ Chặng đường từ năm 1965 đến năm 1975
? Nội dung chính của văn học chặng đường này là gì?
* Nội dung chính:
Ca ngợi tinh thần yêu nước và chủ nghĩa anh hùng cách mạng của cả dân tộc.
? Hãy nêu những thành tựu chính của văn học giai đoạn này?
* Thành tựu:
- Văn xuôi: Phản ánh cuộc sống chiến đầu và lao động, khắc hoạ khá thành công hình ảnh con người Việt Nam anh dũng, kiên cường.
+ Người mẹ cầm súng (Nguyễn Thi)
+ Rừng xà nu ( Nguyễn Trung Thành)
+ Chiếc lược ngà ( Nguyễn Quang Sáng)
+ Dấu chân người lính (Nguyễn Minh Châu)
? Hãy kể tên một số tác phẩm thơ tiêu biểu?
- Thơ: Đánh dấu bước tiến mới của nền thơ Việt Nam hiện đại.
+ Ra trận, Máu và hoa (Tố Hữu)
+ Hoa ngày thường, Chim báo bão (Chế Lan Viên)
+ Xuân Quỳnh, Phạm Tiến Duật, Nguyễn Khoa Điềm
? Hãy kể tên một số tác phẩm kịch?
- Kịch: Có những thành tựu đáng ghi nhận
+ Quê hương Việt Nam và Thời tiết ngày mai (Xuân Trình)
+ Đôi mắt (Vũ Dũng Minh)
- Nghiên cứu, lí luận, phê bình: Xuất hiện nhiều công trình có giá trị với những cây bút tiêu biểu: Đặng Thai Mai, Hoài Thanh, Xuân Diệu, Chế Lan Viên, Lê Đình Kỵ
- Văn học tiến bộ đô thị miền Nam xuất hiện các cây bút: Sơn Nam, Vũ Bằng, Viễn Phương.
? Văn học Việt Nam từ 1945 -1975 có mấy đặc điểm cơ bản? đó là những đặc điểm nào?
Có 3 đặc điểm cơ bản:
- Nền văn học chủ yếu vận động theo hướng cách mạng hoá, gắn bó sâu sắc với vận mệnh chung của đất nước.
-Nền văn học hướng về đại chúng
- Nền văn học chủ yếu mạng khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn.
3/ Những đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam từ 1945 đến 1975
? Em hiểu thế nào là “ Cách mạng” và “Cách mạng hoá”?
- “Cách mạng”: Là cuộc biến đổi chính trị, xã hội lớn và căn bản, thực hiện bằng việc lật đổ một chế độ xã hội lỗi thời, lập nên một chế độ xã hội mới, tiến bộ”
- “Cách mạng hoá”: Làm cho trở thành có tính chất cách mạng.
a/ Nền văn học chủ yếu vận động theo hướng cách mạng hoá, gắn bó sâu sắc với vận mệnh chung của đất nước.
? Khunh hướng tư tưởng chủ đạo của nền văn học mới là gì?
Nguyễn Đình Thi trong tác phẩm “Nhận đường” có viết; “Văn nghệ phụng sự kháng chiến, nhưng chính kháng chiến đã mang đến cho văn nghệ một sức sống mới. Sắt lửa mặt trận đang đúc nên văn nghệ mới của chúng ta”
- Khunh hướng, tư tưởng chủ đạo của nền văn học mới: là tư tưởng cách mạng. Văn học trước hết phải là một thứ vũ khí phục vụ sự nghiệp cách mạng.
- Quá trình vận động phát triển của nền văn học mới ăn nhịp với từng chặng đường lịch sử của lịch sử, theo sát từng nhiệm vụ chính trị của đất nước.
? Văn học giai đoạn này tập trung vào những đề tài lớn nào?
- Đề tài: Tổ quốc và CNXH
Tóm lại:
Văn học giai đoạn này như một tấm gương phản chiếu những vấn đề lớn lao, trọng đại của đất nước và cách mạng.
? Tại sao nói nền văn học giai đoạn 1945 – 1975 là nền văn học hướng về đại chúng?
b/ Nền văn học hướng về đại chúng
- Đại chúng là đối tượng phản ánh và đối tượng phục vụ, vừa là người cung cấp, bổ sung lực lượng sáng tác cho văn học.
- Hình thành quan niệm mới về đất nước: Đất nước của nhân dân.
- Quan tâm đến đời sống của nhân dân lao động, với nỗi bất hạnh và niềm vui của người lao động nghèo
- Nội dung: ngắn gọn, dễ hiểu
- Chủ đề: rõ ràng
- Hình thức nghệ thuật: Quen thuộc
- Ngôn ngữ: Bình dị, trong sáng.
c/ Nền văn học chủ yếu mang khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn.
? Em hãy nêu những nét khái quát về hoàn cảnh lịch sử, xã hội, văn hoá?
II/ Vài nét khái quát về văn họcViệt Nam từ năm 1975 đến hết thế kỉ XX
1/ Vài nét về hoàn cảnh lịch sử, xã hội, văn hóa
- Với chiến thắng mùa xuân năm 1975, lịch sử dân tộc mở ra một thời kỳ mới – thời kỳ độc lập, tự do và thống nhất đất nước. Tuy nhiên từ đó đất nước ta lại gặp những khó khăn, thử thách mới.
? Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ VI (1986) đã chỉ rõ vấn đề gì?
- Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ VI (1986) đã chỉ rõ: Đổi mới là “nhu cầu bức thiết”, là “vấn đề có ý nghĩa sống còn” của toàn dân tộc.
+ Kinh tế: Chuyển sang kinh tế thị trường
+ Văn hoá: Tiếp xúc rộng rãi với nhiều nước trên thế giới.
+ Văn học dịch, báo chí và các phương tiện truyền thông phát triên mạnh mẽ.
Tóm lại:
Đất nước bước vào công cuộc đổi mới, thúc đẩy nền văn học cũng phải đổi mới phù hợp với nguyện vọng của nhà văn và người đọc cũng như quy luật phát triên khách quan của nền văn học.
? Hãy cho biết chuyển biến và một số thành tựu ban đầu của văn học Việt Nam giai đoạn 1975 đến hết thế kỉ XX?
2/ Những chuyển biến và một số thành tựu ban đầu
- Từ sau 1975, thơ không tạo được sự lôi cuốn, hấp dẫn như ở giai đoạn trước. Tuy nhiên vẫn có những tácphẩm ít nhiều tạo được sự chú ý của người đọc.
+ Tự hát (Xuân Quỳnh)
+ Người đàn bà ngồi đan ( ý Nhi)
+ ánh trăng ( Nguyễn Duy)
+ Xúc xắc mùa thu ( Hoàng Nhuận Cầm)
? Hãy kể tên một số trường ca tiêu biểu?
- Hiện tượng nở rộ trường ca sau năm 1975 là một trong những thành tựu nổi bật của thơ ca giai đoạn này
+ Đất nước hình tia chớp ( Trần Mạnh Hảo)
+ Những người đi biển (Thanh Thảo)
- Từ sau năm 1975 văn xuôi có nhiều khởi sắc hơn thơ ca:
+ Mùa lá rụng trong vườn ( Ma Văn Kháng)
+ Thời xa vắng (Lê Lựu)
+ Người đàn bà đi trên chuyến tàu tốc hành và Bến quê (Nguyễn Minh Châu).
Kịch:
Nhân danh công lí (Doãn Hoàng Giang)
Hồn Chương Ba, da hàng thịt, Tôi và chúng ta (Lưu Quang Vũ)
- Kịch phát triển mạnh mẽ
- Lí luận, nghiên cứu, phê bình văn học cũng có sự đổi mới.
Tóm lại:
- Từ năm 1986 ( sau Đại hội VI của Đảng) văn học từng bước chuyển sang giai đoạn đổi mới sâu sắc, mạnh mẽ và khá toàn diện.
- Văn học Việt Nam từ 1975 đến hết thế kỉ XX đã vận động theo khuynh hướng dân chủ hoá, mang tính nhân bản sâu sắc.
Giáo viên gọi một học sinh đọc phần kết luận trong Sách giáo khoa.
III/ Kết luận: SGK
4/ Củng cố bài học
- Học sinh cần nắm được:
+ Quá trình phát triển và những thành tựu chủ yếu của văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng Tám 1945 đến năm 1975.
+ Những đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam 1945 – 1975
+ Những đổi mới bước đầu của văn học Việt Nam từ năm 1975 đến hết thế kỉ XX.
5/ Hướng dẫn học tập
- Học bài, tìm đọc các tác phẩm của văn học giai đoạn này.