Giáo án Ngữ văn 12 chuẩn tiết 88+ 89: Nhìn về vốn văn hoá dân tộc (Trích Đến hiện đại từ truyền thống) Trần Đình Hượu

Tiết 88 - 89
NHÌN VỀ VỐN VĂN HOÁ DÂN TỘC
(Trích Đến hiện đại từ truyền thống)
	Trần Đình Hưọu
	Ngày soạn: 10.3.09
	Ngày giảng:
	Lớp giảng: 	12A1	12A2	12A3
	Sĩ số:
A. Mục tiêu bài học
	Qua giờ giảng, nhằm giúp HS:
 Nắm được các luận điểm chủ yếu của bài viết và quan điểm của tác giả về những ưu điểm, nhược điểm của văn hoá truyền thống Việt Nam
 Nâng cao năng lực đọc văn bản khoa học và văn bản chính luận
B. Phương tiện thực hiện
	- SGK, SGV
	- Thiết kế bài giảng
	- Kĩ năng đọc hiểu văn bản Ngữ văn 12
	- Hướng dẫn học và làm bài Ngữ văn 12
	- Giáo án, bài soạn
C. Cách thức tiến hành
	- Đọc hiểu
	- Đàm thoại, phát vấn
	- Thuyết trình
	- Trao đổi thảo luận
D. Tiến trình giờ giảng
	1. Ổn định
	2. KTBC
	3. GTBM
	4. Hoạt động dạy học
Hoạt động của Thầy và Trò
Yêu cầu cần đạt
GV: yêu cầu HS đọc tiểu dẫn và tóm tắt nội dung chính của phần này
HS làm theo yêu cầu, GV ghi bảng
GV: Theo Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, v¨n hãa lµ "tæng thÓ nãi chung nh÷ng gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn do con ng­êi s¸ng t¹o ra trong qu¸ tr×nh lÞch sö". V¨n hãa kh«ng cã s½n trong tù nhiªn mµ bao gåm tÊt c¶ nh÷ng g× con ng­êi s¸ng t¹o (v¨n hãa lóa n­íc, v¨n hãa cång chiªng, Ngµy nay, ta th­êng nãi: v¨n hãa ¨n (Èm thùc), v¨n hãa mÆc, v¨n hãa øng xö, v¨n hãa ®äc, th× dã ®Òu lµ nh÷ng gi¸ trÞ mµ con ng­êi ®· s¸ng t¹o ra qua tr­êng k× lÞch sö. Theo TrÇn §×nh Hùu, "h×nh thøc ®Æc tr­ng hay biÓu hiÖn tËp trung, vïng ®Ëm ®Æc cña nÒn v¨n hãa l¹i n»m ë ®êi sèng tinh thÇn, nhÊt lµ ë ý thøc hÖ, ë v¨n häc nghÖ thuËt, biÓu hiÖn ë lèi sèng, sù ­a thÝch, c¸ch suy nghÜ, ë phong tôc, tËp qu¸n, ë b¶ng gi¸ trÞ".
GV: yêu cầu HS đọc văn bản, nêu vị trí đoạn trích và cảm nhận ban đầu về đoạn trích?
HS thực hiện theo yêu cầu GV ghi bảng
GV: Trong bµi, ng­êi viÕt ®· tho¸t khái th¸i ®é hoÆc ngîi ca, hoÆc chª bai ®¬n gi¶n th­êng thÊy khi tiÕp cËn vÊn ®Ò. Tinh thÇn chung cña bµi viÕt lµ tiÕn hµnh mét sù ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ khoa häc ®èi víi nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt cña v¨n hãa ViÖt Nam. T¸c gi¶ ®· sö dông giäng v¨n ®iÒm tÜnh, kh¸ch quan ®Ó tr×nh bµy c¸c luËn ®iÓm cña m×nh. Ng­êi ®äc chØ cã thÓ nhËn ra ®­îc nguån c¶m høng thËt sù cña t¸c gi¶ nÕu hiÓu c¸i ®Ých xa mµ «ng h­íng ®Õn: gãp phÇn x©y dùng mét chiÕn l­îc ph¸t triÓn míi cho ®Êt n­íc tho¸t khái t×nh tr¹ng nghÌo nµn, l¹c hËu, kÐm ph¸t triÓn hiÖn thêi.
GV: Quan niệm sống, quan niệm về lí tưởng và cái đẹp được thể hiện qua những chi tiết nào?
HS tìm chi tiết, GV ghi bảng
GV: Qua đó em có nhận xét khái quát gì về nền văn hoá Việt Nam?
HS phát biểu Gv chốt lại
GV: Tác giả đã chỉ ra những hạn chế gì của văn hoá dân tộc?
HS phát biểu GV ghi bảng
GV: em có suy nghĩ gì về lời nhận xét, đánh giá của tác giả, đó có phải là thái độ coi thường nền văn hoá dân tộc?
HS phát biểu tự do GV chốt lại
GV: Căn cứ vào đâu tác giả đánh giá như vậy?
HS tìm chi tiết GV ghi bảng
GV: Ta về ta tắm ao ta
Dù trong dù đục ao nhà vẫn hơn
GV: ăn cỗ đi trước lội nước theo sau
GV: tác giả chỉ ra những nguyên nhân nào?
HS trả lời GV chốt lại
GV: những điểm tích cực của văn hoá dân tộc được tác giả chỉ ra?
HS tìm chi tiết GV ghi bảng
GV: con đường hình thành bản sắc của nền văn hoá Việt như thế nào?
HS trả lời GV chốt lại
GV: hãy rút ra ý nghĩa của việc tìm hiểu truyền thống văn hoá dân tộc?
HS thảo luận GV chốt lại
GV: yêu cầu HS làm nhanh bài tập 3
I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả
- Trần Đình Hượu ( 1926 - 1995), quê Thanh Chương, Nghệ
- Chuyên nghiên cứu về các vấn đề lịch sử tư tưởng và văn học Việt Nam trung đại
- Tác phẩm chính: SGK (T159)
- Năm 2000 được tặng giải thưởng nhà nước về khoa học và công nghệ
2. Tác phẩm "Đến hiện đại từ truyền thống"
- Là công trình nghiên cứu văn hoá có ý nghĩa của Trần Đình Hượu về một số mặt của vốn văn hoá truyền thống
3. Đoạn trích "Nhìn về vốn văn hoá dân tộc"
- Vị trí đoạn trích: trích từ phần II của tác phẩm "Đến hiện đại từ truyền thống"
II. Đọc hiểu văn bản
1. Quan niệm sống, quan niệm về lí tưởng và cái đẹp
- Quan niệm sống và lí tưởng:
+ "Coi träng hiÖn thÕ trÇn tôc h¬n thÕ giíi bªn kia", "nh­ng còng kh«ng b¸m lÊy hiÖn thÕ, kh«ng qu¸ sî h·i c¸i chÕt".
+ "ý thøc vÒ c¸ nh©n vµ së h÷u kh«ng ph¸t triÓn cao".
+ "Mong ­íc th¸i b×nh, an c­ l¹c nghiÖp ®Ó lµm ¨n cho no ®ñ, sèng thanh nhµn, thong th¶, cã ®«ng con nhiÒu ch¸u".
+ "Yªn phËn thñ th­êng, kh«ng mong g× cao xa, kh¸c th­êng, h¬n ng­êi".
+ "Con ng­êi ®­îc ­a chuéng lµ con ng­êi hiÒn lµnh, t×nh nghÜa".
+ "Kh«ng ca tông trÝ tuÖ mµ ca tông sù kh«n khÐo", "kh«ng chuéng trÝ mµ còng kh«ng chuéng dòng", "d©n téc chèng ngo¹i x©m liªn tôc nh­ng kh«ng th­îng vâ".
+ "Trong t©m trÝ nh©n d©n th­êng cã ThÇn vµ Bôt mµ kh«ng cã Tiªn".
- Quan niệm về cái đẹp:
+ "C¸i ®Ñp võa ý lµ xinh, lµ khÐo".
+ "Kh«ng h¸o høc c¸i tr¸ng lÖ huy hoµng, kh«ng say mª c¸i huyÒn ¶o, k× vÜ. Mµu s¾c chuéng c¸i dÞu dµng, thanh nh·, ghÐt c¸i sÆc sì".
+ "TÊt c¶ ®Òu h­íng vµo c¸i ®Ñp dÞu dµng, thanh lÞch, duyªn d¸ng vµ cã quy m« võa ph¶i".
=> quan niªm trªn ®©y thÓ hiÖn "v¨n hãa cña d©n n«ng nghiÖp ®Þnh c­, kh«ng cã nhu cÇu l­u chuyÓn, trao ®æi, kh«ng cã sù kÝch thÝch cña ®« thÞ; tÕ bµo cña x· héi n«ng nghiÖp lµ hé tiÓu n«ng, ®¬n vÞ cña tæ chøc x· héi lµ lµng". §ã cßn lµ "kÕt qu¶ cña ý thøc l©u ®êi vÒ sù nhá yÕu, vÒ thùc tÕ nhiÒu khã kh¨n, nhiÒu bÊt tr¾c" cña hä trong cuéc sèng. Vµ sau hÕt, cßn cã "sù dung hîp cña c¸i vèn cã, cña v¨n hãa PhËt gi¸o, v¨n hãa Nho gi¸o" "tõ ngoµi du nhËp vµo nh­ng ®Òu ®Ó l¹i dÊu Ên s©u s¾c trong b¶n s¾c d©n téc".
2. Đặc điểm của nền văn hoá dân tộc
a. Hạn chế
- Văn hoá nước ta không đồ sộ, không có cống hiến lớn:
+ Thần thoại không phong phú (số lượng)
+ Tôn giáo hay triết học không phát triển
+ Khoa học kĩ thuật không phát triển
+ Âm nhạc hội hoạ kiến trúc không phát triển đến tuyệt kĩ
+ Thơ ca phát triển, được yêu thích nhưng không trở thành nghề
-> Lời nhận xét chân thực, thẳng thắn, không né tránh. Không phải là thái độ coi thường mà là thái độ trân trọng những gì mình có, không tô vẽ, ca tụng
- Căn cứ để đánh giá:
+ Văn hoá nông nghiệp định cư, không có nhu cầu lưu chuyển, trao đổi, không có sự kích thích của đô thị
+ Con người coi trọng hiện thế
+ Ý thức về cá nhân và sở hữu không phát triển cao
+ Yên phận thủ thường
+ Ca tụng sự khôn khéo
+ Đối với cái dị kỉ, cái mới chấp nhận vừa phải, dè dặt
-> Những hạn chế đó đã cản trở sự phát triển, cách tân để tạo sự thay đổi lớn cho văn hoá dân tộc
- Nguyên nhân:
+ Nước ta là nước nông nghiệp lạc hậu
+ Nước nhỏ yếu
+ Nhiều khó khăn, liên tục bị ngoại xâm
+ Không có khát vọng để hướng đẫn những sáng tạo lớn
-> Tác giả đã chỉ ra rất cụ thể nguyên nhân của hạn chế
=> Tác giả đã thẳng thắn chỉ ra những mặt hạn chế của văn hoá Việt trên những căn cứ cụ thể. Dám nhìn thẳng vào sự thật, không e dè, né tránh, không tự đề cao văn hoá Việt.
b. Tích cực
- Nền văn minh lúa nước định cư:
+ Con người hiền lành tìnnh ghĩa
+ Mong ước thái bình, an cư lạc nghiệp
+ Phong tục tập quán đẹp: thờ thần nông...
+ Giao tiếp ứng xử hàng ngày hợp tình hợp lí không cầu kì
- Quan niệm về cái đẹp: vừa ý là xinh, là khéo, chuộng cái dịu dàng, thanh nhã duyên dáng
- Tôn giáo
+ Nho giáo, Phật giáo, Đạo giáo hoà đồng -> dung hoà tôn giáo. Tiếp nhận cái tích cực của văn hoá nước ngoài
3. Con đường hình thành bản sắc dân tộc của văn hóa Việt
- Trong lêi kÕt cña ®o¹n trÝch, PGS TrÇn §×nh Hùu kh¼ng ®Þnh: "Con ®­êng h×nh thµnh b¶n s¾c d©n téc cña v¨n hãa kh«ng chØ tr«ng cËy vµo sù t¹o t¸c cña chÝnh d©n téc ®ã mµ cßn tr«ng cËy vµo kh¶ n¨ng chiÕm lÜnh, kh¶ n¨ng ®ång hãa nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa bªn ngoµi. VÒ mÆt ®ã, lÞch sö chøng minh lµ d©n téc ViÖt Nam cã b¶n lÜnh".
+ Kh¸i niÖm "t¹o t¸c" ë ®©y lµ kh¸i niÖm cã tÝnh chÊt quy ­íc, chØ nh÷ng s¸ng t¹o lín, nh÷ng s¸ng t¹o mµ kh«ng d©n téc nµo cã hoÆc cã mµ kh«ng ®¹t ®­îc ®Õn tÇm vãc k× vÜ, g©y ¶nh h­ëng m¹nh mÏ ®Õn xung quanh, t¹o thµnh nh÷ng mÉu mùc ®¸ng häc tËp. 
+ Kh¸i niÖm "®ång hãa" võa chØ vÞ thÕ tån t¹i nghiªng vÒ phÝa tiÕp nhËn nh÷ng ¶nh h­ëng tõ bªn ngoµi, nh÷ng ¶nh h­ëng lan ®Õn tõ c¸c nguån v¨n minh, v¨n hãa lín, võa chØ kh¶ n¨ng tiÕp thu chñ ®éng cña chñ thÓ tiÕp nhËn- mét kh¶ n¨ng cho phÐp ta biÕn nh÷ng c¸i ngo¹i lai thµnh c¸i cña m×nh, trªn c¬ së g¹n läc vµ thu gi÷. 
+ Kh¸i niÖm "dung hîp" võa cã nh÷ng mÆt gÇn gòi víi kh¸i niÖm "®ång hãa" võa cã ®iÓm kh¸c. Víi kh¸i niÖm nµy, ng­êi ta muèn nhÊn m¹nh ®Õn kh¶ n¨ng "chung sèng hßa b×nh" cña nhiÒu yÕu tè tiÕp thu tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, cã thÓ hµi hßa ®­îc víi nhau trong mét hÖ thèng, mét tæng thÓ míi.
-> Nh­ vËy, khi kh¸i qu¸t b¶n s¾c v¨n hãa ViÖt Nam, t¸c gi¶ kh«ng hÒ r¬i vµo th¸i ®é tù ti hay miÖt thÞ d©n téc. Vµ "NÒn v¨n hãa t­¬ng lai" cña ViÖt Nam sÏ lµ mét nÒn v¨n hãa tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc, cã hßa nhËp mµ kh«ng hßa tan, tiÕp thu tinh hoa v¨n hãa nh©n lo¹i ®Ó lµm giµu cho v¨n hãa d©n téc. 
4. Ý nghĩa của việc tìm hiểu truyền thống văn hoá dan tộc
- Trong bèi c¶nh thêi ®¹i ngµy nay, viÖc t×m hiÓu b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc trë thµnh mét nhu cÇu tù nhiªn. Ch­a bao giê d©n täc ta cã c¬ héi thuËn lîi nh­ thÕ ®Ó x¸c ®Þnh "ch©n diÖn môc" cña m×nh qua hµnh ®éng so s¸nh, ®èi chiÕu víi "khu«n mÆt" v¨n hãa cña c¸c d©n téc kh¸c. Gi÷a hai vÊn ®Ò hiÓu m×nh vµ hiÓu ng­êi cã mèi quan hÖ t­¬ng hç.
- T×m hiÓu b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc rÊt cã ý nghÜa ®èi víi viÖc x©y dùng mét chiÕn l­îc ph¸t triÓn míi cho ®Êt n­íc, trªn tinh thÇn lµm sao ph¸t huy ®­îc tèi ®a mÆt m¹nh vèn cã, kh¾c phôc ®­îc nh÷ng nh­îc ®iÓm dÇn thµnh cè h÷u ®Ó tù tin ®i lªn.
- T×m hiÓu b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc g¾n liÒn víi viÖc qu¶ng b¸ c¸i hay, c¸i ®Ñ cña d©n téc ®Ó "gãp mÆt" cïng n¨m ch©u, thóc ®Èy mét sù giao l­u lµnh m¹nh, cã lîi chung cho viÖc x©y dùng mét thÕ giíi hßa b×nh, æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn.
III. Luyện tập
1. Bài tập 3
Hủ tục cần bài trừ trong các ngày lễ tết: cờ bạc, mê tín, uống rượu...
	5. Củng cố và dặn dò
	- Nhắc lại đơn vị kiến thức cơ bản
	- Về nhà làm bài tập 1, 2 SGK (T162)
	- Chuẩn bị bài: Phát biểu tự do