Giáo án Ngữ văn 12 chuẩn: Giá trị văn học và tiếp nhận văn học

Tiết
GIÁ TRỊ VĂN HỌC VÀ TIẾP NHẬN VĂN HỌC
	Ngày soạn: 22. 3. 09
	Ngày giảng: 
	Lớp giảng: 12A1	12A2	12A3
	Sĩ số:
A. Mục tiêu bài học 
	Qua giờ học, nhằm giúp học sinh
	Nắm được những giá trị cơ bản của tác phẩm văn học
	Hiểu được những nét bản chất của hoạt động tiếp nhận văn học
B. Phương tiện thực hiện
	- SGK, SGV
	- Thiết kế bài giảng
	- Lí luận văn học
C. Cách thức tiến hành
	- Đọc hiểu
	- Đàm thoại, phát vấn
	- Thuyết trình
D. Tiến trình gời giảng
	1. Ổn định
	2. KTBC
	3. GTBM
	4. Hoạt động dạy học
Hoạt động của Thày và Trò
Yêu cầu cần đạt
GV: yêu cầu HS đọc đoạn văn đầu tiên -> thế nào là giá trị văn học? Văn học có những giá trị cơ bản nào?
HS trả lời GV ghi bảng
GV: yêu cầu HS chỉ ra hiện thực được nhà văn Kim Lân phản ánh trong tác phẩm Vợ Nhặt 
HS chỉ ra hiện thực nạn đói 1945
GV chốt nhận thức của Kim Lân về hiện thực trong cuộc sống và đưa vào tác phẩm -> Giá trị nhận thức
GV: cơ sở xuất hiện và nội dung của giá trị nhận thức?
HS trả lời GV chốt lại
GV: thuyết giảng bằng một số tác phẩm cùng đề tài ở từng giai đoạn văn học khác nhau
GV: trong sự tồn tại của văn học, giá trị nận thức luôn là tiền đề của giá trị giáo dục- > cơ sở của giá trị giáo dục và biểu hiện của nó?
GV: lấy dẫn chứng thuyết minh cụ thể
GV: Số phận con người - nhân vật Xô - cô lốp
GV: đọc xong truyện ngắn Vợ nhặt .....
GV: đọc xong truyện Vợ chồng A Phủ...căm ghét....
GV: yêu cầu HS đọc I.3 (186) Hãy chỉ ra cơ sở và biểu hiện giá trị thẩm mĩ của văn học?
HS thực hiện Gv chốt lại
GV: yêu cầu HS lấy ví dụ cm
GV: trong một tác phẩm thì 3 giá trị văn học này có mối qua hệ chặt chẽ với nhau
GV: yêu cầu HS đọc phần II -> tiếp nhận văn học là gì? Làm sáng tỏ những tính chất của tiếp nhận văn học
HS trao đổi, thảo luận làm việc theo nhóm, GV lấy kết quả
GV: cùng một tác phẩm văn học, không phải lục nào cũng được cảm nhận giá trị giống nhau. Ví dụ Truyện Kiều - Nguyễn Du
GV có mấy cấp độ tiếp nhận văn học? Làm thế nào để tiếp nhận văn học có hiệu quả nhất?
HS thảo luận Gv chốt lại
GV: yêu cầu GV nghiên cứu làm bài tập, GV gợi ý
I. Giá trị văn học
1. Khái quát chung
- Giá trị văn học là sản phẩm kết tinh từ quá trình văn học, đáp ứng những nhu cầu khác nhau của cuộc sống con người, tác động sâu sắc tới cuộc sống và con người
- Các giá trị cơ bản của văn học:
+ Giá trị nhận thức
+ Giá trị giáo dục
+ Giá trị thẩm mĩ
2. Giá trị nhận thức
a. Ví dụ
b. Giá trị nhận thức
* Cơ sở:
- T¸c phÈm v¨n häc lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh nhµ v¨n kh¸m ph¸, lÝ gi¶i hiÖn thùc ®êi sèng råi chuyÓn hãa nh÷ng hiÓu biÕt ®ã vµo néi dung t¸c phÈm. B¹n ®äc ®Õn víi t¸c phÈm sÏ ®­îc ®¸p øng nhu cÇu nhËn thøc.
- Mçi ng­êi chØ sèng trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, ë nh÷ng kh«ng gian nhÊt ®Þnh víi nh÷ng mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh. V¨n häc cã kh¶ n¨ng ph¸ vì giíi h¹n tån t¹i trong thêi gian, kh«ng gian thùc tÕ cña mçi c¸ nh©n, ®em l¹i kh¶ n¨ng sèng cuéc sèng cña nhiÒu ng­êi, nhiÒu thêi, nhiÒu n¬i.
- Gi¸ trÞ nhËn thøc lµ kh¶ n¨ng cña v¨n häc cã thÓ ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña con ng­êi muèn hiÓu biÕt cuéc sèng vµ chÝnh b¶n th©n, tõ ®ã t¸c ®éng vµo cuéc sèng mét c¸ch cã hiÖu qu¶.
* Nội dung: 
Qu¸ tr×nh nhËn thøc cuéc sèng cña v¨n häc: nhËn thøc nhiÒu mÆt cuéc sèng víi nh÷ng thêi gian, kh«ng gian kh¸c nhau (qu¸ khø, hiÖn t¹i, t­¬ng lai, c¸c vïng ®Êt, c¸c d©n téc, phong tôc, tËp qu¸n...
- Qu¸ tr×nh tù nhËn thøc cña v¨n häc: ng­êi ®äc hiÓu ®­îc b¶n chÊt cña con ng­êi nãi chung (môc ®Ých tån t¹i, t­ t­ëng, kh¸t väng, søc m¹nh, cña con ng­êi), tõ ®ã mµ hiÓu chÝnh b¶n th©n m×nh...
3. Giá trị giáo dục
* Cơ sở
- Con ng­êi kh«ng chØ cã nhu cÇu hiÓu biÕt mµ cßn cã nhu cÇu h­íng thiÖn, khao kh¸t cuéc sèng tèt lµnh, chan hßa t×nh yªu th­¬ng.
- Nhµ v¨n lu«n béc lé t­ t­ëng- t×nh c¶m, nhËn xÐt, ®¸nh gi¸,  cña m×nh trong t¸c phÈm. §iÒu ®ã t¸c ®éng lín vµ cã kh¶ n¨ng gi¸o dôc ng­êi ®äc.
- Gi¸ trÞ nhËn thøc lu«n lµ tiÒn ®Ò cña gi¸ trÞ gi¸o dôc. Gi¸ trÞ gi¸o dôc lµm s©u s¾c thªm gi¸ trÞ nhËn thøc.
* Néi dung:
- V¨n häc ®em ®Õn cho con ng­êi nh÷ng bµi häc quý gi¸ vÒ lÏ sèng.
- V¨n häc h×nh thµnh trong con ng­êi mét lÝ t­ëng tiÕn bé, gióp hä cã th¸i ®é vµ quan ®iÓm ®óng ®¾n vÒ cuéc sèng. 
- V¨n häc gióp con ng­êi biÕt yªu ghÐt ®óng ®¾n, lµm cho t©m hån con ng­êi trë nªn lµnh m¹nh, trong s¸ng, cao th­îng h¬n.
- V¨n häc n©ng ®ì cho nh©n c¸ch con ng­êi ph¸t triÓn, gióp cho hä biÕt ph©n biÖt ph¶i- tr¸i, tèt- xÊu, ®óng- sai, cã quan hÖ tèt ®Ñp vµ biÕt g¾n bã cuéc sèng cña c¸ nh©n m×nh víi cuéc sèng cña mäi ng­êi. 
+ §Æc tr­ng gi¸o dôc cña v¨n häc lµ tõ con ®­êng c¶m xóc tíi nhËn thøc, tù gi¸o dôc (kh¸c víi ph¸p luËt, ®¹o ®øc,). V¨n häc c¶m hãa con ng­êi b»ng h×nh t­îng, b»ng c¸i thËt, c¸i ®óng, c¸i ®Ñp nªn nã gi¸o dôc mét c¸ch tù gi¸c, thÊm s©u, l©u bÒn. V¨n häc kh«ng chØ gãp phÇn hoµn thiÖn b¶n th©n con ng­êi mµ cßn h­íng con ng­êi tíi nh÷ng hµnh ®éng cô thÓ, thiÕt thùc, v× mét cuéc ®êi ngµy cµng tèt ®Ñp h¬n.
4. Giá trị thẩm mĩ
* C¬ së: 
- Con ng­êi lu«n cã nhu cÇu c¶m thô, th­ëng thøc c¸i ®Ñp.
- ThÕ giíi hiÖn thùc ®· cã s½n vÎ ®Ñp nh­ng kh«ng ph¶i ai còng cã thÓ nhËn biÕt vµ c¶m thô. Nhµ v¨n, b»ng n¨ng lùc cña m×nh ®· ®­a c¸i ®Ñp vµo t¸c phÈm mét c¸ch nghÖ thuËt, gióp ng­êi ®äc võa c¶m nhËn ®­îc c¸i ®Ñp cuéc ®êi võa c¶m nhËn ®­îc c¸i ®Ñp cña chÝnh t¸c phÈm.
- Gi¸ trÞ thÈm mÜ lµ kh¶ n¨ng cña v¨n häc cã thÓ ®em ®Õn cho con ng­êi nh÷ng rung ®éng tr­íc c¸i ®Ñp (c¸i ®Ñp cuéc sèng vµ c¸i ®Ñp cña chÝnh t¸c phÈm).
* Néi dung:
- V¨n häc ®em ®Õn cho con ng­êi nh÷ng vÎ ®Ñp mu«n h×nh, mu«n vÎ cña cuéc ®êi (thiªn nhiªn, ®Êt n­íc, con ng­êi, cuéc ®êi, lÞch sö,). 
- V¨n häc ®i s©u miªu t¶ vÎ ®Ñp con ng­êi (ngo¹i h×nh, néi t©m, t­ t­ëng- t×nh c¶m, nh÷ng hµnh ®éng, lêi nãi, ). 
- V¨n häc cã thÓ ph¸t hiÖn ra vÎ ®Ñp cña nh÷ng sù vËt rÊt nhá bÐ, b×nh th­êng vµ c¶ vÎ ®Ñp ®å sé, k× vÜ. 
- H×nh thøc ®Ñp cña t¸c phÈm (kÕt cÊu, ng«n ng÷,) còng chÝnh lµ mét néi dung quan träng cña gi¸ trÞ thÈm mÜ.
II. Tiếp nhận văn học
1. Tiếp nhận trong đời sống văn học
- TiÕp nhËn v¨n häc lµ qu¸ tr×nh ng­êi ®äc hßa m×nh vµo t¸c phÈm, rung ®éng víi nã, ®¾m ch×m trong thÕ giíi nghÖ thuËt ®­îc dùng lªn b»ng ng«n tõ, l¾ng tai nghe tiÕng nãi cña t¸c gi¶, th­ëng thøc c¸i hay, c¸i ®Ñp, tµi nghÖ cña ng­êi nghÖ sÜ s¸ng t¹o. B»ng trÝ t­ëng t­îng, kinh nghiÖm sèng, vèn v¨n hãa vµ b»ng c¶ t©m hån m×nh, ng­êi ®äc kh¸m ph¸ ý nghÜa tõng cña c©u ch÷, c¶m nhËn søc sèng cña tõng h×nh ¶nh, h×nh t­îng, nh©n vËt, lµm cho t¸c phÈm tõ mét v¨n b¶n kh« khan biÕn thµnh mét thÕ giíi sèng ®éng, ®Çy søc cuèn hót.
TiÕp nhËn v¨n häc lµ ho¹t ®éng tÝch cùc cña c¶m gi¸c, t©m trÝ ng­êi ®äc nh»m biÕn v¨n b¶n thµnh thÕ giíi nghÖ thuËt trong t©m trÝ m×nh.
+ Ph©n biÖt tiÕp nhËn vµ ®äc: tiÕp nhËn réng h¬n ®äc v× tiÕp nhËn cã thÓ b»ng truyÒn miÖng hoÆc b»ng kªnh thÝnh gi¸c (nghe).
2. Tính chất tiếp nhận văn học
TiÕp nhËn v¨n häc thùc chÊt lµ mét qu¸ tr×nh giao tiÕp (t¸c gi¶ vµ ng­êi tiÕp nhËn, ng­êi nãi vµ ng­êi nghe, ng­êi viÕt vµ ng­êi ®äc, ng­êi bµy tá vµ ng­êi chia sÎ, c¶m th«ng). V× vËy, gÆp gì, ®ång ®iÖu hoµn toµn lµ ®iÒu khã. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë 2 tÝnh chÊt c¬ b¶n sau:
+ TÝnh chÊt c¸ thÓ hãa, tÝnh chñ ®éng, tÝch cùc cña ng­êi tiÕp nhËn. C¸c yÕu tè thuéc vÒ c¸ nh©n cã vai trß quan träng: n¨ng lùc, thÞ hiÕu, së thÝch, løa tuæi, tr×nh ®é häc vÊn, kinh nghiÖm sèng,TÝnh khuynh h­íng trong t­ t­ëng, t×nh c¶m, trong thÞ hiÕu thÈm mÜ lµm cho sù tiÕp nhËn mang ®Ëm nÐt c¸ nh©n. ChÝnh sù chñ ®éng, tÝch cùc cña ng­êi tiÕp nhËn ®· lµm t¨ng thªm søc sèng cho t¸c phÈm. 
+ TÝnh ®a d¹ng, kh«ng thèng nhÊt: c¶m thô, ®¸nh gi¸ cña c«ng chóng vÒ mét t¸c phÈm rÊt kh¸c nhau, thËm chÝ cïng mét ng­êi ë nhiÒu thêi ®iÓm cã nhiÒu kh¸c nhau trong c¶m thô, ®¸nh gi¸. Nguyªn nh©n ë c¶ t¸c phÈm (néi dung phong phó, h×nh t­îng phøc t¹p, ng«n tõ ®a nghÜa,) vµ ng­êi tiÕp nhËn (tuæi t¸c, kinh nghiÖm, häc vÊn, t©m tr¹ng,). 
3. Các cấp độ tiếp nhận văn học
* Cã 3 cÊp ®é tiÕp nhËn v¨n häc:
+ CÊp ®é thø nhÊt: c¶m thô chØ tËp trung vµo néi dung cô thÓ, néi dung trùc tiÕp cña t¸c phÈm. §©y lµ c¸ch tiÕp nhËn ®¬n gi¶n nh­ng kh¸ phæ biÕn.
+ CÊp ®é thø hai: c¶m thô qua néi dung trùc tiÕp ®Ó thÊy ®­îc néi dung t­ t­ëng cña t¸c phÈm.
+ CÊp ®é thø ba: c¶m thô chó ý ®Õn c¶ néi dung vµ h×nh thøc ®Ó thÊy ®­îc c¶ gi¸ trÞ t­ t­ëng vµ gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm.
* §Ó tiÕp nhËn v¨n häc cã hiÖu qu¶ thùc sù, ng­êi tiÕp nhËn cÇn:
+ N©ng cao tr×nh ®é.
+ TÝch lòy kinh nghiÖm.
+ Tr©n träng t¸c phÈm, t×m c¸ch hiÓu t¸c phÈm mét c¸ch kh¸ch quan, toµn vÑn.
+ TiÕp nhËn mét c¸ch chñ ®éng, tÝch cùc, s¸ng t¹o, h­íng tíi c¸i hay, c¸i ®Ñp, c¸i ®óng.
+ Kh«ng nªn suy diÔn tïy tiÖn.
III. Luyện tập
1. Bài tập 1
+ §©y chØ lµ c¸ch nãi ®Ó nhÊn m¹nh gi¸ trÞ gi¸o dôc cña v¨n ch­¬ng, kh«ng cã ý xem nhÑ c¸c gi¸ trÞ kh¸c.
+ CÇn ®Æt gi¸ trÞ gi¸o dôc trong mèi quan hÖ kh«ng thÓ t¸ch rêi víi c¸c gi¸ trÞ kh¸c
2. Bài tập 3
§©y lµ c¸ch nãi kh¸c vÒ c¸c cÊp ®é kh¸c nhau trong tiÕp nhËn v¨n häc: c¶m lµ cÊp ®é tiÕp nhËn c¶m tÝnh, hiÓu lµ cÊp ®é tiÕp nhËn lÝ tÝnh.
	5. Củng cố và dặn dò
	- Nhắc lại kiến thức cơ bản
	- Chuẩn bị bài mới