Giáo án Ngữ văn 12 - Chủ đề: Chiếc thuyền ngoài xa - Quách Mộc Ngôn

Chủ đề: CHIẾC THUYỀN XA - Nguyễn Minh Châu
 Đối tượng: học sinh 12
 Thời lượng: 2 tiết
GV:QUÁCH MỘC NGÔN 
TRƯỜNG THPT TRẦN VĂN BẢY
I.MỤC TIÊU
1. Kiến thức.
- Cảm nhận được suy nghĩ của người nghệ sĩ nhiếp ảnh khi phát hiện ra sự thật : đằng sau bức ảnh rất đẹp về chiếc thuyền trong sương sớm mà anh tình cờ chụp được là số phận bất hạnh của người phụ nữ trước cảnh bạo lực gia đình. Từ đó người nghệ sĩ, không thể nhìn đơn giản, phiến diện mà phải có cái nhìn đa diện, nhiều chiều về cuộc sống và con người.
- Thấy được nghệ thuật kết cấu độc đáo, cách triển khai cốt truyện, khắc họa nhân vật của cây bút viết truyện ngắn có bản lĩnh và tài hoa.
2. Kĩ năng.
 - Đọc hiểu, tóm tắt tác phẩm tự sự
 -Phân tích tích cách, số phận của nhân vật; bình luận về ý nghĩa tư tưởng của tác phẩm tự sự thông qua hệ thống nhân vật.
3.Thái độ: 
 Tư tưởng nhân đạo, cảm thông, thấu hiểu được những “góc khuất” trong tâm hồn con người và phải cái nhìn đa diện, nhiều chiều về cuộc sống...
4. Phát triển năng lực:
-Năng lực giải quyết vấn đề: Đọc-hiểu tác phẩm tự sự.
-Năng lực hợp tác: Thảo luận nhóm, trình bày ý kiến cá nhân, lắng nghe ý kiến của bạn để rút kinh nghiệm.
-Năng lực cảm thụ: Cảm nhận về số phận và bất hạnh và “chất ngọc” ẩn giấu trong chiều sâu tâm lí của con người trong cuộc sống đời thường.
II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH
1. Giáo viên:
a. Phương tiện:
  - SGK, SGV, Giáo án, tài liệu tham khảo, tranh ảnh liên quan tới tác giả, tác phẩm, sơ đồ.
- Giáo viên phải nghiên cứu kĩ bài học: Chuẩn bị hệ thống câu hỏi tại lớp phát biểu tự do, câu hỏi thảo luận nhóm, phiếu học tập, soạn trình chiếu powepoint, bài tập vận dụng sau khi học chủ đề.
b. Phương pháp
 -Vận dụng kết hợp hài hoà nhiều phương pháp: phân tích, thảo luận nhóm, trình bày vấn đề.
 -Tổ chức HS ngồi theo nhóm.
-Tổ chức cho HS khai thác giá trị nội dung, giá trị nghệ thuật của văn bản.
2. Phần chuẩn bị của học sinh.
- Đọc kĩ tác phẩm. 
- Soạn những câu hỏi GV yêu cầu chuẩn bị vào tập bài soạn.
- SGK, vở bài soạn Ngữ văn.
III. THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC
Thời gian
Phương pháp, tổ chức
Nội dung cần đạt
5P
I. KHỞI ĐỘNG: 
Hoạt động 1:Tạo tâm thế cho HS trước khi tiếp cận tác phẩm.
-GV cho học sinh xem (hoặc HS sưu tầm) các hình ảnh hoặc clip về:
+ Cảnh chiếc thuyền ngoài xa (1):
+Cảnh bạo lực gia đfinh (2):
-Học sinh trả lời các câu hỏi sau:
+ Em nêu cảm nhận về vẻ đẹp của cảnh (1).
+Em có suy nghĩ gì về cảnh (2)?
Học sinh biết được: cái đẹp và cái xấu là hai mặt luôn tồn tại song hành trong cuộc sống. Vì thế ta cần có cái nhìn đa diện, nhiều chiều.
14P
II. HÌNH THÀNH KIẾN THỨC:
Hoạt động 2. Hướng dẫn học sinh tìm hiểu về phần tiểu dẫn
Cá nhân hoạt động.
1) Dựa vào tiểu dẫn (SGK) em hãy trình bày những nét chính về tác giả Nguyễn Minh Châu. 
(Trình chiếu chân dung của nhà văn). Định hướng một số nội dung sau: (trình chiếu qua máy chiếu)
Tiểu sử, cuộc đời, phong cách sáng tác, tác phẩm tiêu biểu. 
2) Hãy cho biết xuất xứ của tác phẩm?
3) Dựa vào sơ dồ tư duy tóm tắt hoàn chỉnh tác phẩm: em phát biểu chủ đề của truyện ngắn này.
. TÌM HIỂU KHÁI QUÁT
1. Tác giả: 
 Nguyễn Minh Châu (1930-1989) 
 - Quê quán: Quỳnh Lưu, Nghệ An.
- 1950: tham gia quân đội là nhà văn quân đội.
- Sau 1975 văn chương Nguyễn Minh Châu đi vào cuộc sống đời thường với phong cách tự sự- triết lí. Năm 2000, ông được tăng giải thưởng HCM về văn học.
- Tác phẩm: Dấu chân người lính, Mảnh trăng cuối rừng, Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành.
2. Xuất xứ: 
“Chiếc thuyền ngoài xa” là truyện ngắn được Nguyễn Minh Châu sáng tác vào 1983. Truyện ngắn lúc đầu được in trong tập Bến quê (1985), sau được nhà văn lấy làm tên chung cho một tuyển tập truyện ngắn (in năm 1987).
.3. Chủ đề:
  Tác phẩm đã thể hiện tình cảm nhân đạo sâu sắc củaNguyễn Minh Châu đối với những số phận và gửi gắm cái nhìn đa diện, nhiều chiều về mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc sống.
20P
GV tổ chức động nhóm. 
HS thảo luậnn 5 phút. GV sẽ chỉ định HS trình bày, hướng dẫn HS khác nhạn xét, phản biện.
Hoạt động 3: Tìm hiểu về hai phát hiện của nghệ sĩ Phùng. 
Nhóm 1 hoạt động.
4) Em hãy cho biết phát hiện bức tranh thứ nhất của nghệ sĩ Phùng là gì? Thái độ của Phùng như thế nào?
5) Em hãy cho biết phát hiện bức tranh thứ hai của Phùng là gì? Thái độ của Phùng như ra sao?
6) Qua hai cảnh trái ngược nhau, nhà văn muốn gửi gắm những thông điệp gì về mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc sống cùng với cách nhìn nhận, đánh giá gì của người nghệ sĩ về cuộc sống?
II- ĐỌC HIỂU
1. Những phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh.
a. Chiếc thuyền ngoài xa- một bức tranh thơ mộng đầy lãng mạn.ận của người nghệ sĩ (phát hiện 1)
- Suốt đời cầm máy ảnh chưa bao giờ tôi thấy một cảnh “đắt” trời cho.
- Đó là ´mũi thuyền thấp thoáng.... pha chút hồng hồng”. Nó đẹp như bức tranh mực Tàu...
b. Chiếc thuyền vào bờ- mộti bức tranh hiện thực của cuộc đời 
Đó là cảnh bạo lực gia đình đầy trớ trêu.
 + Một người đàn bà xấu xí, mệt mỏi, đang bị một gã đàn ông vừa đánh, vừa chửi....
 à Qua hai hình hảnh trái ngược nhau ấy, Nguyễn Minh Châu muốn khẳng định: Cáảnh đẹp là ccái có thực mà cảnh bạo lực cũng là cái có thực. Đó là vẻ hai mặt vốn dĩ phức tạp của cuộc sống.
25P
Hoạt động 4: Tìm hiểu về Người đàn bà hàng chài:
Nhóm 2 hoạt động.
7) En hãy cho biết ngoại hình và lai lịch của nhân vật Người đàn bà hàng chài như thế nào?
 Nhóm 3 hoạt động.
8) Phân tích số phận và tính cách cam chịu, nhẫn nhục của Người đàn bà hàng chài.
 Nhóm 4 hoạt động.
9) Phân tích đức hi sinh, thấu hiểu lẽ đời của Người đàn bà hàng chài. 
Cá nhân hoạt động.:
10) Nêu nhận xét chung về số phận và vẻ đẹp khuất lấp của nhân vật này.
 3. Người đàn bà hàng chài:
a. Ngoại hình và lai lịch: 
Ngoại hình xấu xí, thô kệch: “Nngười đàn bà trạc ngoài bốn mươi,.... Tấm lưng áo bạc phếch và rách rưới ...”
Đó là người đàn bà vô danh mà tác giả chỉ gọi là “người đàn bà” một cách phiếm định như biết bao người đàn bà vùng biển khác .
b. Số phận: bất hạnh Chị kém nhan sắc lại trót có mang với một anh hàng chài.. Chị sống trong cảnh đói nghèo và bị chồng bạo hành.
c. Tính cách sống cam chịu, nhẫn nhục: Bị chồng thường xuyên đánh đập, hành hạ: ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng. : “Người đàn bà với một vẻ cam chịu đầy nhẫn nhục ...”
 d. Người giàu đức hi sinh và thấu hiểu lẽ đời: 
Đến tòa án huyện, vẻ đẹp khuất lấp trong tâm hồn chị hiện rõ hơn. Qua lời lí giải, Đẩu và Phùng mới thấy rõ chị không những là người đàn bà giàu đức hi sinh, vị tha, thương con vô bờ bến mà còn biết chắt chiu hạnh phúc nhỏ nhoi.
-> Đây là hình ảnh tiêu biểu cho số phận và vẻ đẹp chung của người phụ nữ Việt Nam trong cuộc sống thời hậu chiến.
10P
Hoạt động 5: Tìm hiểu về nghệ thuật của tác phẩm.
Cá nhân hoạt động.:
4. Nghệ thuật:
a. Tình huống truyện
- Tạo ra tình huống nhận thức mang ý nghĩa khám phá, phát hiện cuộc sống
b. Ngôn ngữ kể truyện đặc sắc
- Người kể truyện là Phùng -> lời kể khách quan, chân thực giàu sức thuyết phục
- Ngôn ngữ nhân vật phù hợp với đặc điểm tính cách từng người 
II. Tổng kết:
 - “Chiếc thuyền ngoài xa” của Nguyễn Minh Châu đã đặt ra vấn đề có ý nghĩa với mọi người, mọi thời: nhất là ngeowif nghệ sĩ có cái nhìn về cuộc sống và con người phải đa dạng, nhiều chiều. 
III. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP 
Hoạt động 6:
1. Mục tiêu: 
-Học sinh vận dụng những kiến thức, kĩ năng vừa hình thành để giải quyết vấn đề cụ thể.
-Đánh giá mức độ lĩnh hội kiến thức của học sinh.
2. Nhiệm vụ của học sinh:
 Hoạt động cá nhân để hoàn thành bài tập
Thời gian
Phương pháp, tổ chức
Nội dung cần đạt
5P
Làm việc cá nhân
Thực hiện Bài tập 1 và 2.
Củng cố lại kiến thức đã học
11P
Làm việc nhóm (chia nhóm theo năng lực) Bài tập 3
+ Nhóm thảo luận giải quyết nhiệm vụ: 4 phút;
+ Trình bày sản phẩm 7 phút
HS thực hiện việc đọc hiểu văn bản khác cùng thể loại;
HS lý giải được vấn đề từ kiến thức lịch sử xã hội.
BÀI TẬP 1
1. Cho biết phong cách nghệ thuật của nhà văn Nguyễn Minh Châu?
A. Giàu chất chính luận
B. Tự sự
C. Tự sự- triết lí.
D. Giàu chất trữ tình.
2.Qua sơ đồ tư duy, em hãy tóm tắt hoàn chỉnh tác phẩm: “Chiếc thuyền ngoài xa” (Nguyễn Minh Châu).
3. Nhắc lại chủ đề của tác phẩm trên.
BÀI TẬP 2
Cho biết cách giới thiệu nhân vật Người đàn bà hàng chài với ngoại hình xấu xí, thô kệch có ý nghĩa gì?
Chọn và phân tích vài chi tiết tiêu biểu để thấy được tính cam chịu, nhẫn nhục của Người đàn bà hàng chài.
BÀI TẬP 3. 
1. Phân tích cảnh ở tòa án huyện, để thấy được” chất ngọc ẩn giấu trong chiều sâu tâm hồn” của Người đàn bà hàng chài.
2. Tình huống truyện độc đáo được tác giả lặp lại hai lần (cảnh bạo lực gia đình) nhằm dụng ý gì?
IV. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG: Thực hiện ngoài giờ lên lớp.
Hoạt động 7
Phương pháp, tổ chức
Nội dung cần đạt
Làm việc nhóm
So sánh số phận và vẻ đẹp tâm hồn của Ngươi đàn bà hàng chài ( “Chiếc thuyền ngoài xa”- Nguyễn Minh Châu) và cô “vợ nhặt” (“Vợ nhặt”- Kim Lân). 
Tìm được vẻ đẹp và số phận chung của người phụ nữ Việt Nam qua hai thời đại khác nhau..
Làm việc cá nhân
Viết đoạn văn 200 chữ trình bày suy nghĩ của anh (chị) về hiện tượng bạo lực gia đình trong xã hội hiên nay.
Đoạn văn nghị luận theo đúng yêu cầu
V. HOẠT ĐỘNG TÌM TÒI, MỞ RỘNG: Thực hiện ngoài giờ lên lớp.
Hoạt động 8
1. Mục tiêu:
 Khuyến khích học sinh tìm tòi cái mới mở rộng kiến thức, hình thành nang lực thực hành
2. Nhiệm vụ của học sinh:
 Làm bài tập ở nhà.
3. Cách thức tiến hành
 Gợi ý và hướng dẫn học sinh làm bài tập cá nhân.
 1. So sánh Người đàn bà hàng chài trong “Chiếc thuyền ngoài xa” và Nguyệt trong “Mảnh trăng cuối rừng”.
2. Đọc “Phiên chợ Gíát”, “Bức tranh”, để tìm ra những nét phong cách độc đáo của Nguyễn Minh Châu sau những năm 1975.