Giáo án Ngữ văn 12: Ai đã đặt tên cho dòng sông (trích) Hoàng Phủ Ngọc Tường

Tiết PPCT:
Ngày dạy:	
Tên bài dạy:	AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG.
(TRÍCH).
HOÀNG PHỦ NGỌC TƯỜNG.
I/-MỤC TIÊU: Giúp HS:
Cảm nhận được vẻ đẹp, chất thơ từ cảnh sắc thiên nhiên của sông Hương từ bề dày lịch sử, văn hóa của Huế và tâm hồn conngười vùng đất cố đô.Hiểu được tình yêu, niềm tự hào tha thiết, sâu lắng của tác giả dành cho dòng sông quê hương, cho xứ Huế thân yêu và cũng là cho đất nước.
Hiểu được những đặc sắc về phong cách nghệthuật của HPNT.
Nhận biết được đặc trưng thể loại bút kí và nghệ thuật viết bút kí trong bài.
II/CHUẨN BỊ:
1/ Giáo viên: SGK,Giáo án,Tư liệu có liên quan,Bảng phụ
2/Học sinh:SGK, Bài soạn,Tập ghi bài.
III/-PHƯƠNG PHÁP :Phát vấn,nêu vấn đề,tạo tình huống,thảo luận nhóm
IV/- TIẾN TRÌNH BÀI DẠY:
1/ỔN ĐỊNH LỚP:
2/KIỂM TRA BÀI CŨ:
-Câu 1:
Đáp án + Biểu điểm:
-Câu 2: 
Đáp án + Biểu điểm:
3/ DẠY BÀI MỚI:
Hoạt động của GV + HS
NỘI DUNG BÀI DẠY
*HS đọc phần tiểu dẫn trong SGK.
* Hãy trình bày những hiểu biết của em về tác giả HPNT?
-Quê?
-Học tập?
- Công tác?
- Hoạt động cách mạng?
- Những trọng trách từng giữ?
* Những tác phẩm chính của HPNT?
- Văn xuôi có những tập văn nào?
-Thơ có những tác phẩm nào?
* Thể loại của tác phẩm “AĐĐTCDS”là gì?
* Tác phẩm có thể được chia thành mấy phần?
* Đoạn trích trong SGK nằm ở phần nào của tác phẩm?
*Hoàn cảnh và mục đích sáng tác tác phẩm này?
* HS đọc đoạn trích trong SGK.
*Hãy trình bày nét đẹp của sông Hương qua cảnh sắc thiên nhiên?
-Sông Hương ở đầu nguồn được miêu tả như thế nào?Dẫn chứng minh họa.(HS thảo luận nhóm và cử đại diện trả lời)
- Sông Hương ở đồng bằng được miêu tả như thế nào?Dẫn chứng minh họa.
( HS thảo luận nhómvà ghi vào bảng học tập)
-GV nhận xét và đưa ra kết luận.
-Sông Hương khi đi qua thành phố được miêu tả như thế nào?
- Sông Hương trước khi đi ra biển cả có điểm gì đặc biệt?
*Sông Hương được tác giả khám phá dưới góc độ văn hóa như thế nào?
*Tím dẫn chứng cho thấy tác giả miêu tả sông Hương gắn với âm nhạc cổ điển Huế?
*Tác giả đã liên tưởng đến đại thi hào Nguyễn Du như thế nào?
*Những chi tiết nào cho thấy tác giả miêu tả sông Hương gắn với những sự kiện lịch sử?
* Bài tùy bút này có điều gì đặc sắc trong kết thúc?
- Em hãy kể lại huyền thoại về cách lí giải nguốn gốc tên của dòng sông Hương?
( HS chuẩn bị kĩ trước ở nhà )
*Văn phong của HPNT có điểm gì cần lưuý khi tìm hiểu tác phẩm này?
* Những biện pháp nghệ thuật chính tác giả đã sử dụng trong tùy bút này?
I.TÌM HIỂU CHUNG:
1.Tác giả:
-Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trí thức yêu nước.
-Quê gốc: làng Bích Khê, xã Triệu Phong, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị.Sinh năm 1937 tại thành phố Huế. Tốt nghiệp trường ĐHSP Sài Gòn. Từ năm 1960 đến năm 1966 dạy học ở trường Quốc học Huế. Từ năm 1963, ông đã tham gia phong trào cách mạng ở nội thành, làm báo cờ giải phóng ở Huế. HPNT thoát li lên chiến khu từ năm 1968 đến 1975, HPNT giữ nhiều trọng trách: Tổng thư kí liên minh các lực lượng dân tộc, dân chủ và hòa bình thành phố Huế, Tổng thư kí Hội Văn học nghệ thuật trị Thiên Huế, Ủy viên ủy ban nhân dân cách mạng tỉnh Quảng Trị, Chủ tịch Hội Văn Học nghệ thuật Bình Trị Thiên. Năm 1990 ông là tổng biên tập tạp chí Sông hương, Cửa Việt.
- Tác phẩm chính:
+ Văn xuôi có các tập: Ngôi sao trên đỉnh Phú Văn Lâu(1971), Rất nhiều ánh lửa(1979), Ai đã đặt tên cho dòng sông ?(1986), Hoa trái quanh tôi(1995), Bản di chúc của “ Cỏ lau”(1997), Ngọn núi ảo ảnh(1999).
+Thơ có: Những dấu chân qua thành phố(1976), Người hái phù dung(1992).
2.Tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông ?”:
 Bài “Ai đặt tên cho dòng sông?” là một trong nhựng bài tùy bút đặc sắc của HPNT. Bài tùy bút có ba phần:
+ Phần một nói về cảnh quan thiên nhiên của sông Hương.
+Phần hai và ba là phương diện lịch sử và văn hóa của sông Hương.
-Đoạn trích này nằm ở phần một cộng với lời kết của toàn tác phẩm. Tuy nhiên đoạn trích không chỉ đề cập tới cảnh quan thiên nhiên sông Hương xứ Huế mà còn thấy được sự gắn bó với lịch sử và văn hóa của cố đô Huế. Nó tiêu biểu cho văn phong của HPNT.
II.ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN: 
1.Vẻ đẹp của sông Hương qua cảnh sắc thiên nhiên:
-Khác với nhiều con sông “sông Hương là thuộc về một thành phố duy nhất”. Nghĩa là sông Hương gắn liền với Huế.Điểm nhìn nghệ thuật của bài thơ là sông Hương.
+Sông Hương ở đầu nguồn(thượng nguồn):Tác giả miêu tả sông Hương ở đầu nguồn với sức sống mãnh liệt, hoang dại nhưng cũng dịu dàng và say đắm.Tác giả kết luận “Rừng già đã hun đúc cho nó một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng”. Dòng sông đã được thổi bằng ngọn gió tâm hồn dào dạt nhạy cảm, liên tưởng tự do để càng mạnh mẽ hơn, đắm say hơn ở địa phận thượng nguồn.
+ Sông Hương ở đồng bằng:
sông Hương được thay đổi về tính cách: “Sông như chế ngự được bản năng của người con gái” để “mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở”
Hiểu biết về địa lí đã giúptác giả miêu tả tỉ mỉ về sông Hương với hình ảnh: “Chuyển dòng một cách liên tục, vòng giữa khúc quanh đột ngột, uốn mình theo những đường cong thật mềm”, “ dòng sông mềm như tấm lụa, với những chiếc thuyền xuôi ngược chỉ bé bằng con thoi”.
Cảnh đẹp như bức tranh có đường nét, có hình khối: “Nó trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách, với những điểm cao đột ngột như Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo”
Người đọc còn bắt gặp vẻ đẹp đa màu mà biến ảo, phân quang màu sắc của nền trời Tây Nam thành phố: “sớm xanh , trưa vàng, chiều tím”.
Sông Hương lại có vẻ đẹp trầm mặc chảy dưới chân những rừng thông u tịch với những lăng mộ âm u mà kiêu hãnh của các vua chúa triều Nguyễn.
Đó là vẻ đẹp mang màu sắc triết lí, cổ thi khi đi trong âm hưởng ngân ngacủa tiếng chuông chùa Thiên Mụ, có vẻ đẹp “vui tươi” khi đi qua những bãi bờ xanh biếc vùng ngoại ô Kim Long, có vẻ đẹp “mơ màng trong sương khói” khi nó rời xa thành phố để đi qua những bờ tre, lũy trúc và những hàng cau thôn Vĩ Dạ.
+ Đoạn tả sông Hương khi đi qua thành phố đã gây được nhiều ấn tượng:
 -Đấy là hình ảnh chiếc cầu bắc qua dòng sông Hương: “Chiếc cầu trắng in ngấn trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non”
 -Nhà văn như thổi linh hồn vào cảnh vật: “đường cong ấy làm cho dòng sông như mềm hẳn đi, như một tiếng vâng không nói của tình yêu”, “Tôi nhớ sông Hương, quý điệu chảy lững lờ của nó khi ngang qua thành phố”.
 -Dường như sông Hương không muốn xa thành phố: “Rồi như sực nhớ lại một điều gì đó chưa kịp nói. Nó đột ngột đổi dòng rẽ ngặt sang hướng Đông Tây để gặp lại thành phốở góc Bao Vinhkhúc quanh này thật bất ngờĐấy là nỗi vương vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu”.
+ Sông Hương trở lại “để nói một lời thề trước khi về biển cả”.Tác giả liên hệ “Lời thề ấy vang vọngkhắp khu vực sông Hương thành giọng hò dân gian, ấy là tấm lòng người dân Châu Hóa xưa mãi mãi chung tình với quê hương xứ sở”.
2.Vẻ đẹp sông Hương được khám phá dưới góc độ văn hóa:
+Tác giả cho có một dòng thi ca về sông Hương.Đó là dòng thơ không lặp lại mình:
“Dòng sông trắng- lá cây xanh”(Chơi xuân-Tản Đà)
“Như kiếm dựng trời xanh”( Trường giang như kiếm lập thanh thiên-Cao Bá Quát).
“Con sông dùng dằng, con sông không chảy
Sông chảy vào lòngnên Huế rất sâu”(Thơ của Thu Bồn)
+ Tác giả gắn sông Hương với âm nhạc cổ điển Huế: “Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuyaQuả đúng vậy, toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế đã được hình thành trên mặt nước của dòng sông này”.
+ Tác giả tưởng tượng: “trong một khoang thuyền nào đó, giữa tiếng nước rơi bán âm của những mái chèo khuya”.Phải có độ nhạy cảm về thẩm âm, hiểu biết về âm nhạc của xứ Huế, tác giả mới có sự liên tưởng này.
+ Với ngòi bút tài hoa cộng với sự rung cảm mạnh mẽ, HPNT nhớ tới Nguyễn Du; “Nguyễn Du đã bao năm lênh đênh trên quãng sông này với một phiến trăng sầu.Và từ đó, những bản đàn đã đi suốt đời Kiều”.
3.Vẻ đẹp sông Hương gắn liền với những sự kiện lịch sử:
+ tên của dòng sông Hương được ghi trong “Dư địa chí” của Nguyễn Trãi; “Nó được ghi là linh giang”
Dòng sông ấy là điểm tựa, bảo vệ biên cương thời kì Đại Việt.
Thế kỉ XVIII, nó vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân, gắn liền với tên tuổi của người anh hùng Nguyễn Huệ.
Nó đọng lại đến bầm da, tím máu “nó sống hết lịch sử bi tráng của thế kỉ XIX”.
Nó đi vào thời đại của Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển.
Nó chứng kiến cuộc nổi dậy tổng tiến công tết Mậu Thân 1968. Sông Hương đã gắn liền với lịch sử của Huế, của dân tộc.
=>Bài tùy bút kết thúc bằng cách lí giải tên của dòng sông; sông Hương, sông thơm. Cách lí giải bằng một huyền thoại:
 Người làng Thành Chung có nghề trồng rau thơm. Ở đây kể lại rằng vì yêu quí con sông xinh đẹp, nhân dân hai bờ sông đã nấu nước của trăm loài hoa đổ xuống dòng sông cho làn nước thơm tho mãi mãi.Huyền thoại ấy đã trả lời câu hỏi : ai đã đặt tên cho dòng sông?
 Đặt tiêu đề và kết thúc bằng câu hỏi “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” để nhằm mục đích lưu ý người đọc về cái tên đẹp của dòng sông mà cón gợi lên niềm biết ơn đối với những người đã khai phá miền đất này.Mặt khác không thể trả lời vắn tắt trong một vài câu mà phải trả lời bằng cả bài kí dài ca ngợi vẻ đẹp, chất thơ của dòng sông.
4.Nét đẹp của văn phong HPNT:
+Tác giả đã soi bằng tâm hồn mình và tình yêu quê hương xứ sở vào sông Hương khiến đối tượng trở nên lung linh, đa dạng như đời sống tâm hồn con người.
+ Sự liên tưởng , tưởng tượng phong phú cộng với sự uyên bác về các phương diện địa lí, lịch sử, văn hóa, nghệ thuật đã tạo nên áng văn đặc sắc này.
+Ngôn ngữ phong phú, giàu hình ảnh, bộc lộ cảm xúc, sử dụng nhiều biện pháp tu từ như so sánh, ần dụ, nhân hóa.
+ Có sự kết hợp hài hòa giữa cảm xúc và trí tuệ, vhủ quan và khách quan. Chủ quan là sự trải nghiệm của bản thân. Khách quan là đối tượng miêu tả- dòng sông hương.
=>HỌC SINH đọc phần ghi nhớ trong SGK.
4/.CỦNG CỐ: GV hướng dẫn HS củng cố nội dung chính của bài:
+ Vẻ đẹp của sông Hương qua cảnh sắc thiên nhiên.
+ Vẻ đẹp của sông Hương dưới góc độ văn hóa.
+ Vẻ đẹp của sông Hương gắn liền với những sự kiện lịch sử.
+ Văn phong của Hoáng Phủ Ngọc Tường.
5/.DẶN DÒ:
+ Học bài cũ.
+ Chuẩn bị bài mới;
*RÚT KINH NGHIỆM: