Giáo án Ngữ văn 12: Ai đã đặt tên cho dòng sông? - Hoàng Phủ Ngọc Tường

AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG ?
Hoàng Phủ Ngọc Tường.
Đất nước Việt Nam tự hào với rừng vàng biển bạc, những danh lam thắng cảnh nổi tiếng ở mọi miền đất nước. Xứ Huế mộng mơ luôn gắn liền với hình ảnh dòng sông Hương, một trong những dòng sông đẹp nhất nước Việt, với cảnh quang tự nhiên, là ân huệ của trời đất ban tặng cho cảnh đẹp nơi đây. Sông Hương dòng sông kinh thành, từ bao đời nay gắn với cuộc sống con người xứ Huế và đã đi vào lịch sử văn hoá của dân tộc với những chiến công hiển hách  Sông Hương gợi nguồn cảm hứng dạt dào vô tận cho thi ca, nhạc, hoạ. Bút kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” như một thước phim quay chậm, Tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường với một tâm hồn nghệ sĩ tinh tế, vốn văn hoá phong phú về Huế, Nhà văn giúp ta soi ngắm lại vẻ đẹp thiên nhiên kì thú, đầy chất thơ như tâm hồn con người xứ Huế qua hình tượng dòng sông Hương.
I. Đọc - tìm hiểu chung
Tác giả(SGK).
- Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trí thức yêu nước có vốn hiểu biết sâu rộng trên nhiều lĩnh vực.
 - Ông là nhà văn tài hoa có phong cách độc đáo, có đóng góp cho văn học sau 1975 đặt biệt ở thể loại kí
1.2.Tác phẩm
- Văn xuôi: Ngôi sao trên đỉnh Phu Văn Lâu (1971), Rất nhiều ánh lửa (1979); Ai đã đặt tên cho dòng sông? (1986), Hoa trái quanh tôi (1995); . 
- Thơ: Những dấu chân qua thành phố (1976), người hái phù dung (1992).
+ Nét đắc sắc trong sáng tác của ông là giàu chất trí tuệ và chất trữ tình, nghị luận sắc bén với tư duy đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức sâu rộng triết học, văn hoá, lịch sử, địa lí lối hành văn hướng nội súc tích, mê đắm tài hoa.
1.3.Thể loại
Thể kí (tuỳ bút), giàu chất trữ tình, giàu lượng thông tin.
1.4. Xuất xứ - vị trí đoạn trích
+ Trích từ tập bút kí cùng tên, xuất bản năm 4.1.1981.
+ Nằm ở phần một cộng với lời kết toàn tác phẩm. Đoạn trích đề cập đến cảnh quang thiên nhiên sông Hương xứ Huế, sự gắn bó với lịch sử và văn hoá cố đô Huế.
1.5.Ý nghĩa nhan đề tác phẩm
- Gợi hành trình lịch sử tìm về cội nguồn của dòng sông, miêu tả cảm nhận vẻ đẹp của sông Hương từ góc nhìn huyền thoại – văn hoá – lịch sử.
] Câu hỏi buâng khuâng gợi sự kiếm tìm cái đẹp tiềm ẩn của dòng sông Hương , thiên nhiên, con người xứ Huế.
II.Đọc – hiểu văn bản.
2.1.Vẻ đẹp của Sông Hương qua cảnh sắc thiên nhiên
+ Điểm nhìn nghệ thuật: Sông Hương.
+ Sông Hương ở đầu nguồn (thượng nguồn)
- “Mãnh liệt qua các ghềnh thác”, “cuộn soáy như cơn lốc”, “bản trường ca của rừng già, rầm rộ giữa bóng đại ngàn”; “một cô gái Di - gan phóng khoáng man dại dịu dàng và đắm say ”
 “Rừng già đã hun đúc cho nó một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng”.
 ] Sông Hương ở đầu nguồn với sức sống mãnh liệt, hoang dại nhưng cũng dịu dàng và say đắm. 
+ Sông Hương ở đồng bằng
- “Sông Hương mang một sắc đẹp dịu dàng trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hoá sứ sở”; “Chuyển dòng liên tục, vòng giữ khúc quanh đột ngột, uốn mình theo những đường cong thật mềm”; “dòng sông mềm như tấm lụa" .
Cảnh đẹp có đường nét, hình khối “Nó trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách,. Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo”.
Vẻ đẹp đa màu, biến ảo, phân quang màu sắc “Sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”.
“Vẻ đẹp trầm mặc chảy dưới chân rừng thông . lăng mộ âm u kiêu hãnh của vua chúa triều Nguyễn”
“Vẻ đẹp mang màu sắc triết lý cổ thi .âm hưởng ngân vang của chùa Thiên Mụ, có vẻ đẹp vui tươi khi đi qua những bãi bờ xanh biếc vùng ngoại ô Kim Long, có vẻ đẹp mơ màng trong sương khói khi nó rời xa dần thành phố của “các góc nhìn khác nhau để đi qua bờ tre, luỹ trúc hàng cau thôn Vĩ Dạ.
Sông Hương qua thành phố nhiều ấn tượng: “Chiếc cầu trắng in ngấn trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non”, “Sông vui tươi hẳn lên giữa những biển bãi xanh biết..”;“đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẵn đi như một tiếng vâng không nói của tình yêu”, “Những nhánh sông đào mang nước của sông Hương toả đi khắp phố thị với những cây đa, cây cừa..nhìn thấy được”, “Tôi nhớ sông Hương quí điệu chảy lững lờ.qua ngang thành phố”; “Rồi sực nhớ lẳng lơ kín đáo của tình yêu”, một lời trước khi về biển cả”, “lời thề .quê hương xứ sở”. 
] Bút pháp kể và tả kết hợp nhuần nhuyễn Sông Hương được thay đổi về tính cách, sông Hương đẹp bởi sự phối cảnh hài hoà giữa con người và thiên nhiên xứ Huế. 
2.2.Vẻ đẹp của Sông Hương qua các góc nhìn 
+ Từ góc nhìn văn hoá
- Dòng sông là cội nguồn của âm nhạc cổ điển Huế “người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya”
- Liên tưởng đến Nguyễn Du- từng bao năm lênh đênh trên dòng sông Hương, để diễn tả điệu Tứ đại cảnh qua tiếng đàn Kiều.
- Dòng sông của thi ca không lặp lại “trắng, xanh lá cây” trong thơ Tản Đà; hùng tráng như kiếm dựng trời xanh” trong thơ Cao Bá Quát; bảng lảng mối quan hoài cổ trong thơ bà Huyện Thanh Quan; thấm đẫm chất nhân đạo và cảm hứng phục sinh trong thơ Tố Hữu.
+ Từ góc nhìn lịch sử
- Sông Hương là chứng nhân cho những sự kiện lịch sử, những biến thiên của đất nước từ thời Đại Việt đến Cách Mạng tháng tám, mậu thân 1968.
- Nhà văn bộc lộ niềm tự hào truyền thống văn hoá Huế đồng thời cũng lòng căm giận tội ác thâm độc của kẻ thù đã tiêu diệt văn hoá của vùng đất cố đô.
+Vẻ đẹp của sông Hương qua trí tưởng tượng sáng tạo đầy tài hoa của tác giả.
- Nhìn sông Hương như cô gái Huế, có lúc là cô gái Di – gan phóng khoáng man dại, một thiếu nữ tài hoa, dịu dàng sâu sắc, đa tình kín đáo lẳng lơ rất chung tình, khéo trang sức giống cô dâu Huế ngày xưa. “Đấy cũng chính là màu sương khói trên sônghuyền ảo, ẩn giấu khuôn mặt thực của dòng sông.
- Hình tượng cái tôi tài hoa, uyên bác, giàu tinh cảm và trí trí tưởng tượng lãng mạn, say mê cái đẹp cảnh và người xứ Huế.