Giáo án Ngữ văn 11 tiết 1+ 2 Đọc văn: Vào phủ chúa Trịnh ( trích “Thượng kinh kí sự”- Lê Hữu Trác )

Tiết 1 +2. Ngày soạn :18/8/2008.
 Đọc văn : VÀO PHỦ CHÚA TRỊNH
 ( Trích “ Thượng Kinh Kí Sự”- Lê Hữu Trác ) 
A) MỤC TIÊU BÀI HỌC
 Giúp HS :
 Cảm nhận được giá trị hiện thực sâu sắc của đoạn trích, cuộc sống và sinh hoạt nơi Phủ chúa. Thấy được nhân cách thanh cao của tác giả qua ngòi bút kí sự chân thành , sắc sảo về cuộc sống trong Phủ Chúa Trịnh.
Tiết 1 : Đọc hiểu khái quát về Tác giả, tác phẩm, đoạn trích, giải thích từ khó, tìm hiểu bố cục và thể loại.
 -Tiết 2 : Đọc hiểu chi tiết cảnh Phủ Chúa qua con mắt và thái độ, tâm trạng của Lê Hữu Trác.
B) CHUẨN BỊ CỦA THẦY VÀ TRÒ
 GV : Đọc SGK , Tham khảo SGV, Thiết kế giáo án, tham khảo những tài liệu có liên quan.
 - Chân dung Lê Hữu Trác ( phóng to )
 - Cuốn Thượng kinh kí sự.
 HS : Chuẩn bị soạn bài, chuẩn bị trả lời các câu hỏi phần HƯỚNG DẪN HỌC BÀI.
 -Tài liệu có liên quan lịch sử văn học Triều Lê – Trịnh ( tìm hiểu bối cảnh nước ta và hoàn cảnh ra đời của tác phẩm ).
 -Tìm hiểu về nghề thuốc Đông y và Hải Thượng Lãn Ông 
C) TIẾN TRÌNH LÊN LỚP
 1) Tổ chức kiểm tra bài cũ:
 GV kiểm tra sự chuẩn bị sách vở của HS.
 2 ) Vào bài mới:
 GV nói chậm, HS lắng nghe Lời giới thiệu bài mới : “Ở Việt Nam, thời Trung đại có hai danh y nổi tiếng, đó là Tuệ Tĩnh ( thế kỉ XV ) và Lê Hữu Trác ( Hải Thượng Lãn Oâng ), nhưng ông không chỉ là danh y mà còn là nhà văn . GV cho HS xem chân dung Lê Hữu Trác . Sau đây, chúng ta tìm hiểu cảnh xa hoa tráng lệ của Phủ Chúa ở Thăng Long 9 thế kỉ ( XVIII ) và tìm hiểu khám chữa bệnh của lương y đối với bệnh nhân quyền quý qua đoạn trích “ Vào Phủ Chúa Trịnh ””.
HOẠT ĐỘNG CỦA GV và HS
 NỘI DUNG CƠ BẢN
Hoạt động 1: Hướng dẫn đọc hiểu khái quát về phần Tiểu dẫn. 
Chủ yếu là GV giúp HS nắm vững về Tác giả và Tác phẩm
 -HS đọc nhanh Tiểu dẫn SGK/tr3. 
 - GV nêu câu hỏi: Nội dung chính của phần Tiểu dẫn gồm những ý gì ?Tóm tắt từng ý chính ?
 - HS lần lượt trả lời
 - GV giúp HS định hướng ( một vài nét chính + HS ghi lại ngắn gọn ). 
- GV thuyết giảng về tác giả- tác phẩm
 Về tác giả : LHT có cuộc sống gắn liền với quê ngoại Hương Sơn – Hà Tĩnh. Sự nghiệp Y thuật ( Bộ Hãi Thượng Y Tông Tam Lĩnh có 66 quyển soạn gần 40 năm ), nhà y học nhà văn thơ lớn. Là người khiêm tốn, nhân hậu, không thích danh lợi chỉ thích nghiên cứu y học, viết sách, mở trường dạy học. 
 Về tác phẩm : Thượng Kinh Kí Sự ( 1783 – 1785), in phần cuối bộ Y Tông Tâm Lĩnh như 1 phụ lục ghi chép lại chuyến đi từ Hà Tĩnh -à Kinh Đô Thăng Long chữa cho Trịnh Cán. Oâng biết thế tử bệnh nan y không thể chữa của mình, càng lo sợ tai vạ và chán ghét công danh, ông trở về quê với sự hân hoan
HS đọc văn bản chia bố cục 
+ GV cho HS đọc những đoạn tiêu biểu 
+ HS đọc, giọng chậm, trầm, khoan thai và từ tốn phù hợp tâm sự của ông.
GV gọi HS phát biểu về bố cục của đoạn trích
HS trả lời theo cách chia của mình đã chuẩn bị.
GV : nhận xét và định hướng về bố cục.GV hướng dẫn HS làm dấu vào SGK.
 GV diễn giảng về bố cục đoạn trích :
 . Đoạn 1 :Từ đầu -> chầu ngay :mở truyện, lí do vào Phủ Chúa theo lệnh .
 . Đoạn 2 : Tiếp theo ->cho thật kĩ :cảnh mắt thấy tai nghe trên đường vào Phủ Chúa.
 . Đoạn 3 : Tiếp theo -> khác chúng ta nhiều :khám bệnh và kê toa
 . Đoạn 4 : Còn lại.
Nhận xét bố cục mạch lạc, kể tả theo trình tự thời gian, sự việc, chọn ngôi kể thứ 1 xưng tôi, tái hiện những điều tự người viết chứng kiến và cảm nhận.
 HOẠT ĐỘNG 2 : Gv hướng dẫn đọc – hiểu chi tiết đoạn trích. 
 1) Đọc :
 GV hướng dẫn cách đọc : giọng chậm rãi, từ tốn, chú ý 1 số câu thoại, lời của quan chánh đường 
GV đọc mẫu trước 1 đoạn và gọi HS lần lượt
GV và HS cùng tìm hiểu về từ khó.
Câu hỏi : Quang cảnh Phủ Chúa được tái hiện theo trình tự nào? Cảnh vật và sinh hoạt ở đây có đặc điểm gì? Hình ảnh, chi tiết nào chứng tỏ tài quan sát kĩ càng, sắc sảo của tác giả? Qua đây có thể khái quát điều gì về đời sống sinh hoạt của vua Lê thời Lê – Trịnh?
-HS : Quan sát văn bản, tìm kiếm, phân tích, khái quát, phát biểu trước lớp.
- GV :Nhận xét, chốt ý chính.
Diễn giảng :
 Quang cảnh nơi Phủ Chúa được kể – tả lại từ những điều trực tiếp mắt thấy tai nghe lần đầu của tác giả nên rất cụ thể và sống động. Lần lượt theo chân của người dẫn đường, có khi cùng với quan Chánh Đường Hoàng Đình Bảo, một sủng thần của Chúa Trịnh Sâm – Đặng Thị Huệ, từ ngoài vào trong từ xa đến gần.
HS ghi nhớ kiến thức – tìm dẫn chứng minh họa.
GV bình giảng :
 Trong cảnh trên, chi tiết tả cảnh thế tử cười, khen ông già thầy thuốc lạy mình khéo à Nó vừa chân thực vừa đậm chất hài hước kín đáo. Nó không chỉ cảnh sinh hoạt giàu sang, đài các của gia đình nhà Chúa mà còn nói lên quyền uy tối thượng của đấng con trời, cháu trời và thân phận nhỏ nhoi, thấp thỏm của các thầy thuốc hầu hạ và thái độ kín đáo và khách quan của người kể.
I) TÌM HIỂU KHÁI QUÁT
 1) Tiểu dẫn
 - Tác giả: Hải Thượng Lãn Oâng ----> danh y tài giỏi, nhà văn thơ lỗi lạc ( thế kỉ XVIII)
 -Tác phẩm
 - Kí sự : văn xuôi bằng chữ Hán , ghi lại chuyến đi từ Hà Tĩnh llên Thăng Long chữa bệnh cho Trịnh Cán.
à câu chuyện chân thật ở Việt Nam từ tkỉ XVIII.
II) ĐỌC – HIỂU ĐOẠN TRÍCH
 1) Cảnh sinh hoạt trong Phủ Chúa qua cái nhìn và cảm nhận trực tiếp của tác giả
 - Quang cảnh :
 + Ngoài: 
 Mấy lần cửa, vườn hoa, quanh co hành lang, điếm Hậu mã, ngôi nhà Đại đường, khach khứa, người giúp việc, bảo vệ phục dịch đi lại nườm nượp, thị vệ nghiêm trang cảnh giác.
 + Trong :
 Trướng gấm, màn là, sập vàng, ghế rồng, đèn sáp lấp lánh, hướng hoa ngào ngạt, cung nhân xúm xít, màu mằt phấn, màu áo đỏ.
Sinh hoạt :
 Thủ tục rườm rà, nhiêu khê, ăn uống xa hoa cực kì, đầy dủ của ngon vật lạ, cảnh mọi người hầu hạ, chào lạy
 à Cảnh xa hoa, giàu sang tột đỉnh nhưng là khung cảnh vàng son quyền quýđầy tù hãm, thiếu sinh khí việc ăn chơi hưởng lạc của nhà Chúa đã được phơi bày.
 HẾT TIẾT 1 CHUYỂN SANG TIẾT 2
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS
NỘI DUNG CẦN ĐẠT
Tiếp tục tìm hiểu hoạt động 2 :
2) GV nêu câu hỏi :
 Phát hiện và phân tích những câu văn bày tỏ thái độ, tâm trạng của Lê Hữu Trác trên đường vào Phủ Chúa, đó là thái độ, tâm trạng như thế nào?
 - HS : Liệt kê, phân tích ý nghĩa 
 - GV : Nhận xét và thuyết giảng thêm:
Ngạc nhiên, khâm phục trước cảnh giàu sang phú quý tột bậc . Vốn là con quan, sinh trưởng ở chốn phồn hoa, biết quen nhiều cảnh giàu có, sang trọng, thế mà nhìn thấy cảnh ở Phủ Chúa ông cũng bất ngơ,ø ngầm thái độ bất bình, ẩn vẻ mỉa mai sự xa hoa của Chúa Trịnh.
 GV nêu vấn đề cho HS thảo luận : HS thảo luận nhóm (3 phút ) và cử đại diện trình bày trước lớp.
 Nhận xét bài kệ của tác giả- Hãy nhận xét về nội dung, nghệ thuật, tâm trạng, thái độ của tác giả qua bài kệ.
GV nhận xét bổ sung và định hướng 
 LỜI BÌNH:
Qua lời lẽ, hình ảnh miêu tả cảnh giàu sang lối ước lệ, ngợi ca, sùng kính 
 “ Cả Trời Nam sang nhất là đây
 Lầu từng gác vẽ tung mây
 Bóng mai ánh vào rèm châu, hiên ngọc, vẹt nói vườn ngự, hương hoa,” 
 GV nêu vấn đề gợi tìm
 + Qua lời đối thoại với những thầy thuốc đồng hương, thái độ của tác giả như thế nào?
 - HS phát biểu.
 - GV chốt lại, diễn giảng thêm:
 Câu hỏi khá đột ngột, tiếp theo là câu trả lời như giãi bày, nhũn nhẵn. Đó là thái độ không xu phụ, học đòi quyền quý, tự hào về cách sốngvà nơi sống của mình, dù giữ kẽ thận trọng nhưng vẫn có thái độ cứng cõi.
 GV tiếp tục định hướng và giải thích vấn đề cho HS
 - GV nêu vấn đề cho HS thảo luận nhóm ( 5 phút ).
 Câu hỏi thảo luận :
 Trong và sau khi khám bệnh hầu mạch, kê đơn cho thế tử, diến biến thái độ tâm trạng của vị lương y diễn ra như thế nào?Vì sao cụ có những suy nghĩ như vậy? Suy nghĩ đó chứng tỏ điều gì?
 - HS thảo luận và đại diện nhóm trả lời trước lớp , các nhóm còn lại theo dõi và bổ sung ( nếu có những ý kiến và phát hiện tích cực ) .
 - GV nhận xét và chốt lại những ý cơ bản.
GV bình giảng:
 Oâng gạt bỏ sở thích cá nhân sang 1 bên “ sống theo sở nguyện ”, thẳng thắn đưa ra ý kiến và kiên trì bảo vệ quan diểm của mìnhà 1 vị thầy thuốc quê mùa nhưng tài giỏi, có nhiều kinh nghiệm chuyên môn cao, có lương tâm, đức độ, xem nhẹ danh lợi yêu thích tự do giản dị, dù bản thân có cơ hộicó cuộc sống giàu sang.Oâng gián tiếp cho thấy thái độ khônh đồng tình trước sự xa hoa của người nắm giữ trọng trách quốc gia. Ý muốn về núi của ông đối nghịch gay gắt với quan điểm của gia đình Chúa Trịnh và quan lại dưới trướng 
=>đối lập giữa trong và đục, ô trọc – thanh cao.
HOẠT ĐỘNG 3: GV hướng dẫn tổng kết
 GV nêu câu hỏi tổng kết:
 Câu hỏi : Đánh giá chung về nội dung và nghệ thuật ?
- HS : trả lời.
 - GV : nhận xét và đút kết qua phần Ghi nhớ 
 GV yêu cầu HS đọc Ghi nhớ/tr9
 Gv thuyết giảng :
 + Nội dung : Vẽ lại bức tranh sinh hoạt về cảnh sống trong Phủ Chúa. Con người và phẩm chất của vị lương y đức độ – tài năng.
 + Nghệ thuật :Kể, tả trung thực. Giọng điệu thấp thoáng mỉa mai, hài hước.
2) Thái độ, tâm trạng và suy nghĩ của tác giả:
Ngạc nhiên, khâm phục trước cảnh giàu sang phú quý tột bực 
à thái độ bất bình trước cảnh sống cực kì xa hoa
Lời lẽ miêu tả cảnh giàu sang -> lối ước lệ, vẻ sùng kính ngợi ca.
Hiểu rõ căn bệnh của thế tử nên ông rơi vào mâu thuẫn :
+ Chữa khỏi : sợ công danh trói buộc
+ Hòa hoãn : sọ trái với y đức, có lỗi với ông cha.
à Ý thức về nhà nho trung với nước với vua xứng danh truyền thống, trọng trách chân chính đã chiến thắng.
III) TỔNG KẾT
 Ghi nhớ
 3) Củng cố :
 GV hướng dẫn HS củng cố :
 Câu hỏi :
 + Quang cảnh Phủ Chúa diễn ra như thế nào?
 + Thái độ của tác giả trong đoạn trích ?
 + Nghệ thuật đoạn trích ?
 4) Dặn dò :
 HS học bài, làm bài tập ở phần luyện tập
 Tìm đọc thêm 1 số đoạn trong “ Thượng Kinh Kí Sự ”
 Chuẩn bị soạn bài “ Tự Tình II ”.Theo phần hướng dẫn trong SGK.