Giáo án Ngữ văn 11 CB tiết 2: Đọc văn Vào phủ chúa Trịnh (trích “Thượng kinh kí sự”) - Lê Hữu Trác

Ngày soạn: 04/09/2007	Ngày giảng: 07/09/2007
Tiết 2, Đọc văn	Lớp 11D2
Vào phủ chúa trịnh
(Trích “Thượng kinh kí sự”)
	Lê Hữu Trác 
A. Phần chuẩn bị
I. Mục tiêu bài học
1. Kiến thức, kĩ năng:
- Cảm nhận được giá trị hiện thực sâu sắc của tác phẩm cùng thái độ và tấm lòng của một danh y qua việc phản ánh cuộc sống, cung cách sinh hoạt nơi phủ chúa Trịnh.
- Hiểu được đặc điểm bút pháp kí sự của tác giả qua đoạn trích.
- Rèn luyện kĩ năng phân tích thể loại kí của VHTĐ.
2. Giáo dục tư tưởng - tình cảm: Giáo dục học sinh sống tốt, giữ gìn cái tâm: Trong mọi hoàn cảnh phải giữ mình cho trong sạch của con người.
II. phương tiện dạy học 
- GV: SGK + SGV; Thiết kế bài dạy.
- HS: Đọc SGK và chuẩn bị theo SGK.
III. Cách thức tiến hành
Đọc sáng tạo, trả lời câu hỏi, thảo luận, gợi tìm.
B. Tiến trình bài dạy
	* ổn định tổ chức (1’) D2:
I. Kiểm tra bài cũ: Kiểm tra vở bài tập (2- 3 HS) (2’)
II. Bài mới
* Lời vào bài (1’)
ở tiết trước chúng ta đã thấy được cảnh sống xa hoa đầy uy quyền của phủ chúa Trịnh. Vậy những con người trong phủ chúa ấy hiện lên như thế nào? Thái độ của tác giả ra sao... 
Hoạt động của GV và HS
Nội dung cần đạt
(HS đọc SGK).
(?) Thế tử Cán được miêu tả như thế nào? Nơi ở ra sao?
(?) Em có nhận xét gì về chi tiết miêu tả nơi ở của Thế tử Cán?
(?) Hình hài vóc dáng của Thế tử Cán được miêu tả như thế nào?
(?) Em có suy nghĩ gì về cách miêu tả này?
(?) Thái độ của Lê Hữu Trác và phẩm chất của một thầy lang được thể hiện như thế nào khi khám bệnh cho Thế tử Cán? 
(?) Em có suy nghĩ gì?
(?) Theo em bút phát kí sự của tác giả đặc sắc như thế nào? Hãy phân tích những nét đặc sắc đó?
(?) Đoạn trích có những thành công gì về nội dung và nghệ thuật?
(?) Em hãy dựng lại hình tượng Lê Hữu Trác (tác giả) qua đoạn trích “Vào phủ Chúa Trịnh”?
I. Tìm hiểu chung
II. Đọc - hiểu
1. Cảnh sống xa hoa đầy uy quyền của chúa Trịnh và thái độ của tác giả.
2. Thế tử Cán và thái độ, con người Lê Hữu Trác (20’)
- Lối vào chỗ ở của vị chúa nhỏ:
“Đi trong tối om, qua năm, sáu lần trướng gấm”
- Nơi Thế tử ngự: đặt sập vàng, cắm nến to trên giá đồng, bầy ghế đồng sơn son thiếp vàng, nệm gấm. Ngót nghét chục người đứng hầu chực sau tấm màn che ngang sân, cung nữ xúm xít. Đèn chiếu sáng làm nổi bật màu phấn và màu áo đỏ, hương hoa ngào ngạt.
- Chỉ có một ấu chúa, thực chất chỉ là cậu bé lên 5 tuổi (chưa đến tuổi đi học) mà vây quanh bao nhiêu là vật dụng: gấm vóc, lụa là, vàng ngọc. Tất cả, bao chặt lấy một con người. Người thì đông nhưng đều im lặng nên không khí trở lên lạnh lẽo, băng giá. Bao trùm lên các mùi phấn son tuy ngào ngạt nhưng thiếu sinh khí. Một cậu bé như Trịnh Cán rất cần ánh nắng, khí trời, vậy mà bị quây tròn, bọc kín trong cái tổ kén vàng son khác gì mầm non trong vỏ cứng.
+ Mặc áo đỏ, ngồi trên sập vàng 
+ Biết khen người giữ phép tắc “ông này lạy khéo”
+ Đứng dậy cởi áo thì: “Tinh khí khô hết, mặt khô, rốn lồi to, gân thì xanh, chân tay gầy gò... nguyên khí đã hao mòn, thương tổn quá mức... mạch bị tế sác... âm dương đều bị tổn hại”.
- Thế tử Cán được miêu tả bằng con mắt nhìn của một vị lang y tài giỏi bắt mạch, chuẩn bệnh. Tác giả vừa tả, vừa nhận xét khách quan. Thế tử Cán được tái hiện lại thật đáng sợ. Tinh khí khô, mặt khô, toàn những đường nét chết. Hình ảnh Thế tử Cán chỉ qua vài nét miêu tả đã hiện rõ một cơ thể ốm yếu. Bấy nhiêu đã đủ rồi, nhưng nào chỉ bấy nhiêu, hãy đọc trong đơn thuốc:
“Sáu mạch tế sác và vô lực hữu quan yếu, hữu xích càng yếu hơn. ấy là tì âm hư, vị hoả quá thịnh, không giữ được khí dương nên âm hoả di càn. Vì vậy bên ngoài thì thấy cổ trướng, đó là tượng trưng ngoài thì phú, trong thì trống”. Phải chăng cuộc sống vật chất quá đầy đủ, quá mức giàu sang, phú quý nhưng tất cả nội lực bên trong là tinh thần, ý chí, nghị lực, phẩm chất thì trống rỗng. Ngôn ngữ của y học, hình hài tinh khí vẫn là của con người nhưng từng câu, từng chữ có lúc tạo nên nhịp điệu đối xứng “Màn che - trướng phủ”, với điệp ngữ “quá no... quá ấm”. Nhà khoa học kiêm nghệ sĩ đã chỉ đúng cội nguồn căn bệnh Trịnh Cán là cả tập đoàn phong kiến của xã hội đằng ngoài ốm yếu không gì cứu vãn nổi.
- Khi khám bệnh cho Thế tử Cán, thái độ của Lê Hữu Trác diễn biến rất phức tạp. 
+ Một mặt tác giả chỉ ra căn bệnh cụ thể, nguyên nhân của nó, một mặt ngầm phê phán: “Vì Thế tử ở trong chốn màn che trướng phủ, ăn quá no, mặc quá ấm nên tạng phủ yếu đi”.
+ Ông rất hiểu căn bệnh của Trịnh Cán, đưa ra những cách chữa hợp lý, thuyết phục nhưng lại sợ chữa có hiệu quả ngay, chúa sẽ tin dùng, bị công danh trói buộc: “Nhưng sợ mình không ở lâu, nếu mình làm có kết quả ngay thì sẽ bị danh lợi nó ràng buộc, không làm sao về núi được nữa”. Để tránh được thì chữa cầm chừng, dùng thuốc vô thưởng vô phạt. Song làm thế lại trái với y đức, trái với lương tâm, phụ lòng ông cha. Tâm trạng ấy giằng co, xung đột. Đây là ý nghĩ đáng quý: “Cha ông mình đời đời chịu ơn nước, ta phải dốc hết cả lòng thành để nối tiếp cái lòng trung của cha ông mới được”. Cuối cùng phẩm chất, lương tâm trung thực của người thầy thuốc đã thắng. Lê Hữu Trác đã gạt sang một bên sở thích của riêng mình để làm tròn trách nhiệm. Khi đã quyết, tác giả thẳng thắn đưa ra lí lẽ để giải thích. Điều đó chứng tỏ tác giả là một thầy thuốc giỏi, có kiến thức sâu rộng, già dặn kinh nghiệm. Ông lấy việc trị bệnh cứu người làm mục đích chính, y đức ấy ai hơn.
3. Nghệ thuật viết kí sự (7’)
- Quan sát tỉ mỉ
+ Quang cảnh phủ chúa.
+ Nơi Thế tử Cán ở, Cảnh vật dưới ngòi bút kí sự tự phơi ra.
- Ghi chép trung thực, giúp người đọc nhận được cảnh ấy có bàn tay bài trí của giàu sang, quyền chức. 
+ Từ việc ngồi chờ ở phòng chè đến bữa cơm sáng
+ Từ việc xem bệnh cho Thế tử Cán đến ghi đơn thuốc.
Tất cả không có một chút hư cấu, chỉ thấy hiện thực đời sống cứ được bóc, tách dần từng mảng. Người đọc không thể dừng lại ở bất cứ chỗ nào. Cách ghi chép cũng như tài năng quan sát đã tạo được sự tinh tế, sắc sảo ở một vài chi tiết, gây ấn tượng khó quên. 
+ Việc Thế tử Cán ngồi trên sập vàng chỗm chệ ban một lời khen khi một cụ già quỳ dưới đất lạy bốn lạy “ông già lạy khéo”.
+ Khi đi vào nơi Thế tử xem mạch, tác giả chú ý cả chi tiết bên trong cái màn là nơi “Thánh thượng đang ngự” (chỉ chúa Trịnh Sâm) “Có mấy người cung nhân đang đứng xúm xít. Đèn sáp chiếu sáng làm nổi màu mặt phấn và màu áo đỏ. Xung quanh lấp lánh hương hoa ngào ngạt. Chi tiết này khẳng định việc ăn chơi hưởng lạc của nhà Chúa tự nó phơi bày ra mồn một.
III. Tổng kết (4’)
- Đoạn trích Vào Trịnh phủ trích Thượng kinh kí sự của Lê Hữu Trác vừa mang đậm giá trị hiện thực, vừa thể hiện tính trữ tình của một thầy thuốc giàu tài năng, mang bản lĩnh vô vi, thích, sống gần gũi chan hoà với thiên nhiên, ghẻ lạnh với danh vọng, suốt đời chăm lo giữ gìn y đức của mình. 
- Tài năng quan sát sự vật, sự việc, cách kể hấp dẫn, Lê Hữu Trác đã góp phần thể hiện vai trò, tác dụng của thể kí đối với hiện thực đời sống.
IV. Luyện tập (7’)
- Trước quang cảnh được chứng kiến trong phủ Chúa, Lê Hữu Trác không bộc lộ trực tiếp thái độ, nhưng qua ngòi bút ghi chép phần nào thấy được tình cảm và thái độ của người viết.
+ Trước cảnh lộng lẫy, giàu sang, xa hoa tấp nập kẻ hầu người hạ, tác giả nhận xét: “Bước chân tới đây mới hay cảnh giàu sang của vua chúa thực khác hẳn người thường”. Tác giả cũng là người sinh ra từ hàng ngũ thi thư, lệnh tộc mà phải nói như vậy. Chắc hẳn cảnh xa hoa lộng lẫy, giàu sang ấy như thế nào và thái độ của tác giả ca ngợi, thán phục hay là chê bai. Điều ấy thực khó xác định. Nếu đem cảnh ấy mà so sánh với cuộc sống của đám dân đen bên ngoài mới thấy thái độ của tác giả hẳn là sự phê phán.
+ Bài thơ chứa đựng tất cả thái độ và cảm xúc của tác giả. Với gác vẽ, rèm châu, hiên ngọc, vườn ngự có hoa thơm, chim biết nói, nghìn tầng cửa lính gác nghiêm ngặt và lời khái quát: “Cả trời Nam sang nhất là đây”... Tất cả cứ như phơi bày ra cuộc sống ở phủ Chúa. Đằng sau những lời lẽ ấy, hẳn là thái độ phê phán kín đáo cái cuộc sống quá no quá đủ của vua chúa. Đồng thời thể hiện thái độ “Phú quý bất năng dâm” (Vật chất không thể mua chuộc và quyến rũ). Lê Hữu Trác dửng dưng với tất cả.
+ Lê Hữu Trác còn thể hiện đức độ của người thày thuốc. Ông hiểu rõ căn bệnh của Thế tử nhưng lại sợ chữa có hiệu quả ngay sẽ được Chúa tin dùng, bị công danh trói buộc. Để xa lánh điều không thích này, cần chữa bệnh cầm chừng, cho thuốc vô thưởng, vô phạt. Nhưng làm thế là trái với y đức, trái với lương tâm và phụ lòng ông cha. Cuối cùng y đức đã chiến thắng. Lê Hữu Trác đã gạt riêng sở thích của mình để làm tròn trách nhiệm. Khi đã quyết tác giả thẳng thắn đưa ra và bảo vệ ý kiến của mình. Mặc dù phương thuốc của ông trái ngược nhiều với đa số thầy thuốc thông thường. Chân dung của Lê Hữu Trác đã được thể hiện đầy đủ:
- Một thầy thuốc giỏi, có kiến thức sâu, rộng, già dặn kinh nghiệm.
- Một thầy thuốc có lương tâm và trách nhiệm.
- Một nhà thơ, nhà văn giàu cảm xúc và có thái độ rõ ràng.
- Ông khinh thường lợi danh, phú quý, yêu thích tự do và lối sống thanh đạm quê mùa.
Mặt khác ta nhận ra:
- Ông không đồng tình với cảnh hưởng lạc quá xa hoa và lộng quyền của Chúa Trịnh đang giữ trọng trách quốc gia.
- ý thức “về núi” của ông là sự đối nghịch gay gắt giữa quan điểm sống của ông với gia đình chúa Trịnh và bọn quan dưới trướng.
Ta càng hiểu vì sao ông lấy tên hiệu Hải Thượng Lãn Ông (Ông già lười ở đất Thượng Hồng).
C. Hướng dẫn học và làm bài tập (3’)
1. Bài cũ: - Học và nắm chắc nội dung bài học.
Tìm đọc tác phẩm của Lê Hữu Trác.
Phân tích thái độ cảu tác giả qua đoạn trích đã học.
2. Bài mới: chuẩn bị bài Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân
	* Yêu cầu: Đọc văn bản và trả lời theo hướng dẫn