Giáo án Ngữ văn 10 tiết 42: Tiếng việt Phong cách ngôn ngữ sinh họat (tiếp theo)

Giáo án giảng dạy
Tiết 42
Soạn ngày : 21/11/10
Lớp 10. 
Phân môn : Tiếng việt
PHONG CAÙCH NGOÂN NGÖÕ SINH HOÏAT
(tieáp theo)
I.MỤC TIÊU CẦN ĐẠT 
 1. Kiến thức
 Giuùp HS:
-Bieát vaø naém vöõng phong caùch ngoân ngöõ sinh hoïat vôùi nhöõng ñaëc tröng cô baûn cuûa noù ñeå laøm cô sôû phaân bieät vôùi nhöõng phong cách ngoân ngöõ khaùc.
-Reøn luyeän naâng cao naêng löïc giao tieáp haøng ngaøy.
2. kĩ năng :
 - Lĩnh hội và phân tích ngôn ngữ thuộc phong cách sinh hoạt
- Sử dụng phong cách sinh hoạt thích hợp để giao tiếp trong sinh hoạt hằng ngày
3. tư tưởng 
 - biết cách sử dụng tiếng việt và giử gìn sự trong sáng tiếng việt trong giao tiếp
II.PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN 
1. GV : SGK,SGV, thieát keá baøi soaïn.
Keát hôïp caùc phöông phaùp :trao ñoåi,thaûo luaän .caâu hoûi.
2. HS : SGK , SBT. Tư liệu về phong cách sinh hoạt
III.TIẾN TRÌNH LÊN LỚP 
 1.Oån ñònh lôùp:1P 
 2.Baøi môùi: Tiết 2 – phong cách sinh hoạt – giải BT sgk
 3. Tổ chức dạy học :40p
Hoïat ñoäng cuûa GV&HS
Noäi dung caàn ñaït
 Hoạt động II: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu những đặc trưng của ngôn ngữ sinh hoạt.
Mục tiêu
Nắm vững ba đặc trưng cơ bản của PCNNSH 
 Đặc điểm về phương tiện ngôn ngữ phù hợp với ba đặc trưng
Tổ chức thực hiện
- Thao tác 1: tìm hiểu tính cụ thể
+ GV: Yêu cầu học sinh đọc thầm đoạn hội thoại trích ở trang 113 của sách giáo khoa.
+ GV: Trong đoạn hội thoại trên, tính cụ thể được biểu hiện như thế nào qua các phương diện: địa điểm, thời gian, nhân vật giao tiếp, mục đích giao tiếp và cách thức giao tiếp?
+ HS: Căn cứ vào đoạn hội thoại để trả lời câu hỏi.
kết quả : 
- GV giảng và định hướng chung 
Trong giao tieáp hoäi thoaïi, ngoân ngöõ phaûi công cuï theå.Ngoân ngöõ caøng cuï theå thì ngöôøi noùi vaø ngöôøi nghe caøng deã hieåu nhau.Ngoân ngöõ caøng tröøu töôïng , saùch vôû thì caøng gaây khoù khaên trong gtieáp.
- HS lắng nghe
GV hỏi : 
Laøm sao ñeå theå hieän hoaëc bieát ñöôïc tính caûm xuùc trong giao tieáp, sinh hoïat?
HS trả lời
GV định hướng 
HS ghi nhận
+Tính caûm xuùc gaén vôùi ngöõ ñieäu voán laø bieåu hieän töï nhieân cuûa haønh vi noùi naêng. Khoâng coù lôøi noùi naøo laø khoâng bieåu hieän thaùi ñoä,tình caûm,taâm traïng cuûa ngöôøi noùi.
+Tính caûm xuùc coøn theå hieän ôû nhöõng haønh vi keøm lôøi nhö :veû maët,cöû chæ,ñieäu boä.Vì vaäy nggoân ngöõ hoäi thoaïi gaén vôùi caùc phöông tieän gtieáp ña keânh.
+Ngöôøi tieáp nhaän nhôø nhöõng yeáu toá caûm xuùc maø hieåu nhanh hôn,cuï theå hôn nhöõng gì ñöôïc noùi ra.
Tính cụ theå bieåu hieän như thế nào trong ngoân ngöõ sinh hoaït?
Taïi sao khi gtieáp khoâng tröïc tieáp (qua ñiện thoại ) ta vaãn coù theå ñoùan bieát ñöôïc ñoái töôïng? (veà tuoâæ, giôùi tính, vuøng mieàn, tính caùch )
* Keát luaän:
- GV định hướng 
 - HS ñoïc phaàn ghi nhôù
- Thao tác 2: Tìm hiểu tính cảm xúc:
+ GV: Giọng nói, từ ngữ, câu nói trong đoạn hội thoại trên thể hiện tính cảm xúc như thế nào?
+ HS: Căn cứ vào các mục a, b và c ở sách giáo khoa để trả lời.
- Lời nói biểu hiện giọng điệu , thái độ, tình cảm của nhân vật ( thân mật , quát nạt , yêu thương )
- Giọng điệu thân mật trong thông tin, kêu gọi, thúc giục ( Lan và Hùng gọi Hương ) 
- Giọng điệu thân mật của người mẹ khuyên bảo : Các cháu ơi ! khẽ chứ 
- Giọng điệu thân mật trong sự trách móc ( Gớm ! chậm như rùa ) 
- Giọng quát nạt bực bội của bác hàng xóm ( không cho ai ngủ ngáy à ? 
● Khẩu ngữ ( gì , gớm , lạch bà lạch bạch ,chết thôi ) 
● Câu giàu sắc thái biểu cảm cảm xúc : câu cảm thán , câu cầu khiến 
+ GV: để thể hiện tính cảm xúc thì người nói còn dùng các phương tiện hỗ trợ nào khác?
+ HS: Trả lời.
+ GV: nhấn mạnh.
- Thao tác 3: tìm hiểu tính cá thể.
+ GV: Yêu cầu học sinh thử nhận xét ngôn ngữ của một số thành viên trong lớp về cách phát âm, giọng nói, dùng từ, đặt câu.
+ HS: Nhận xét.
+ GV: Tại sao khi nói chuyện qua điện thoại, mặc dù không thấy mặt người bên kia đầu dây nhưng ta vẫn có thể biết được đó là nam hay nữ, già hay trẻ?
+ HS: Trả lời.
+ GV: Giọng điệu, từ ngữ, câu văn trong ngôn ngữ sinh hoạt có tính cụ thể về những phương diện nào?
+ HS: Trả lời.
* Kết luận : 
- GV Chốt lại vấn đề.
- HS ghi nhớ- SGK
 Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh luyện tập.
Mục tiêu
 - Vận dụng lí thuyết giải BT
 - Hiểu về PCNNSH để vận dụng đọc văn và làm văn
Tổ chức thực hiện
- Thao tác 1: Giải bài tập 1:
+ GV: Gọi 1 học sinh đọc to bài tập.
+ GV: Tính cụ thể được thể hiện như thế nào trong đoạn nhật kí?
+ HS: Trả lời.
+ GV: Giọng điệu của nhân vật trong đoạn nhật ký là giọng điệu như thế nào?
+ HS: Trả lời.
 HS ñoïc baøi taäp 1,traû lôøi caâu hoûi
-Tính cuï theå:
 +Thôøi gian: ñeâm khuya
 + Khoâng gian:röøng nuùi yeân tónh.
 + Suy nghó, taâm söï cuûa ÑTT.
-Tính caûm xuùc:
 +”Trôû veà phoøng. nguû ñöôïc”
 +”Röøng khuya.. caønh caây”
 +”Nghó gì maø. Ñến nöõa”
- Tính caù theå:
 +”Nghó gì ñaáy Th. ôi”
 +”Qua aùnh traêng ..naøy”
 +”Ñaùng traùch . “
 +”Th. coù nghe “
* Kết quả : 
- GV giải thích chỉ ra:
“Đi thăm bệnh nhân về  nằm thao thức không sao ngủ được”
“Nghĩ gì đấy Th. ơi?”
“Th. có thấy”
“Đáng trách quá Th. ơi!”
“Th. có nghe thấy?”
+ GV hỏi : Qua đoạn nhật kí này, em có nhận xét gì con người Đặng Thuỳ Trâm? từ những điều trên, em thấy ghi nhật kí có lợi gì cho sự phát triển ngôn ngữ của cá nhân?
+ HS: Tự do phát biểu.
* Kết luận 
- GV định hướng chung
- HS lắng nghe - ghi nhận
- Thao tác 2: Giải bài tập 2.
+ GV: Gọi học sinh đọc ta bài tập 2.
+ GV: Trong câu ca dao số 1, dấu ấn của phong cách ngôn ngữ sinh họat biểu hiện ở phương diện nào?
-HS thực hiện 
* Kết quả : 
- GV giảng : Daáu hieäu:
-xöng hoâ:mình –ta, coâ-anh.
-ngoân ngöõ ñoái thoaïi: “coù nhôù ta chaêng”, “Hôõi coâ yeâm traéng”
-lôøi noùi haøng ngaøy:mình veà, ta veà laïi ñaây ñaäp ñaát troâng caø, loøa xoøa
3.Ñoïan ñoái thoaïi moâ phoûng hình thöùc ñoái thoaïi coù hoâ ñaùp , coù luaân phieân ñoåi vai, nhöng lôøi noùi ñöôïc xeáp ñaët theo kieåu:
coù ñoái choïi:”Tuø tröôûng caùc ngöôi ñaõ cheát.. muïc”
coù ñieäp töø, ñieäp ngöõ:”Ai chaên ngöïa haõy ñi..”,”Ai giöõ voi haõy ñi” , “Ai giöõ traâu haõy ñi”
coù nhòp ñieäu theo caâu hay theo ngöõ ñoaïn.
- HS ghi nhận 
Thao tác 3: Giải bài tập 3.
 + GV: Gọi học sinh đọc to bài tập 
+ GV: Đoạn hội thoại này mô phỏng ngôn ngữ sinh hoạt ở những điểm nào? Lời nói thường ngày đã được tác giả dân gian sắp xếp như thế nào?
+ HS đọc và suy nghĩ trả lời.
Kết quả : 
GV định hướng chung
HS ghi nhận
II. Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt:
1. Tính cụ thể:
 Xeùt vd: SGK trang 113
- Có địa điểm và thời gian cụ thể ( Buổi trưa tại khu tập thể X )
- Có người nói cụ thể ( Lan , Hùng , Hương , mẹ Hương và bác hàng xóm )
- Có người nghe cụ thể ( ( Lan , Hùng nói với Hương , mẹ Hương nói với Lan và Hùng )
- Lời nói có đích cụ thể ( Lan , Hùng gọi Hương đi học , mẹ Hương khuyên Lan , Hùng nói khẽ để mọi người nghỉ trưa )
- Cách diễn đạt cụ thể qua việc dùng từ ngữ ( kèm theo ngữ điệu ) phù hợp với lới đối thoại 
 ● Hô gọi ( Hương ơi ! ) 
 ● Khuyên bảo thân mật ( nói khẽ chứ ) 
 ● Cấm quát lớn ( gì mà ầm ầm thế chúng mày không cho ai ngủ ngáy nữa à ? )
 ● Cách ví von miêu tả ( Chậm như rùa , lạch bà lạch bạch như vịt bầu )
à Cụ thể về hoàn cảnh, về con người, về cách nói năng, từ ngữ, diễn đạt
 -Cuï theå veà hoøan caûnh, con ngöôøi, caùch noùi naêng, töø ngöõ, dieãn ñaït.
 - Cuï theå ñeå ngöôøi noùi ngöôøi nghe deã hieåu nhau.
2.Tính caûm xuùc
 Bieåu hieän:
 -Gòong ñieäu
 -Töø ngöõ
 -Kieåu caâu
 Ngoaøi ra:ñieäu boä,cöû chæ,veû maët vv..
-> khoâng coù lôøi noùi naøo laø khoâng mang tính caûm xuùc.
3.Tính caù theå
 Bieåu hieän:
Gòong noùi
 Thoùi quen duøng töø
Caùch noùi
Lôøi noùi laø veû maët thöù 2, dieän maïo thöù 2 cuûa con ngöôøi, laøm neân caùi rieâng , caùi duy nhaát.
4. Ghi nhôù: SGK
II. Luyeän taäp:
1. Bài tập 1:
- Tính cụ thể:
 + Thời gian: đêm khuya.
 + Không gian: rừng núi.
 + Nhân vật: Đặng Thuỳ Trâm phân thân đối thoại.
- Tính cá thể:
Ngôn ngữ của nhật kí bộc lộ được chân dung tâm hồn của một con người giàu cảm xúc, có đời sống nội tâm phong phú.
- Ghi nhật kí có lợi cho sự phát triển ngôn ngữ của cá nhân:
+ Tìm tòi từ ngữ thể hiện sự việc, tình cảm cụ thể.
+ Tìm tòi từ ngữ diễn đạt đúng với phong cách nhật kí (ngắn gọn mà đầy đủ)
2. Bài tập 2: 
Dấu ấn của ngôn ngữ sinh hoạt:
Từ xưng hô: mình – ta, cô – anh
Ngôn ngữ đối thoại:
+ có nhớ ta chăng?
+ hỡi cô yếm thắm
Lời nói hăng ngày: “Mình về”, “Ta về”, “lại  anh”
3. Bài tập 3: 
- Mô phỏng đối thoại:
 + Có hô đáp.
 + Có luân phiên lượt lời.
- Nhưng được xếp đặt:
 + Có đối chọi:
“Tù trưởng các ngươi đã chết
lúa các ngươi đã mục”
 + Có điệp từ, điệp ngữ:
“Ai chăn ngựa hãy đi ”
“Ai giữ voi hãy đi ”
“Ai giữ trâu hãy đi ”
+ Câu nói có nhịp điệu.
4.Cuûng coá:1p
Nhaän dieän , phaân tích caùc ñaêc ñieåm cuûa phong caùch ngoân ngöõ sinh hoaït qua ví duï cuï theå. 
Giáo viên củng cố kiến thứ cho học sinh theo bảng Tổng kết.
5. Daën doø:1p 
- Tìm 2 ví duï veà phong caùch ngoân ngöõ sinh hoaït vaø phaân tích nhöõng ñaëc tröng cuûa phong caùch ngoân ngöõ naøy.
- Chuaån bò Ñoïc vaên: 
Ñoïc theâm:
 Vaän nöôùc (Ñoã Phaùp Thuaän), 
Caùo beänh baûo moïi ngöôøi (Maõn Giaùc), 
Höùng trôû veà (Nguyeãn Trung ngaïn)