Giáo án Ngữ văn 10 tiết 4: Khái quát văn học dân gian Việt Nam

GIÁO ÁN GIẢNG DẠY
 Tiết 4. 
Phân môn : Đọc văn
Ngày soạn : 16/7/10
KHAÙI QUAÙT VAÊN HOÏC DAÂN GIAN VIEÄT NAM
I. MUÏC TIEÂU BAØI HOÏC
1. Kiến thức : 
Giuùp HS : Naém ñöôïc caùc ñaëc tröng cô baûn cuûa VHDG vaø khaùi nieäm veà caùc theå loaïi cuûa VHDG. Hieåu roõ vò trí, vai troø vaø nhöõng giaù trò to lôùn cuûa VHDG trong moái quan heä vôùi VH vieát vaø ñôøi soáng vaên hoaù daân toäc 
- Các đặc trưng cơ bản của VHDG
- Những thể loại chính của VHDG
-Những giá trị chủ yếu của VHDG
2. Kĩ năng:
- Reøn kó naêng phaùt hieän boá cuïc vaøtoùm taét nhöõng noäi dung cô baûn cuûa moät baøi khaùi quaùt vaên hoïc.
- Nhận thức khái quát về VHDG
- Có cái nhìn tổng quát về VHDG
3. Tư tưởng :
 Boài döôõng loøng yeâu meán vaø nieàm töï haøo kho taøng VHDG Vieät Nam.
II. THIẾT BỊ ĐỒ DÙNG DẠY HỌC 
1. GV : - SGK, SGV, giaùo aùn Vaên 10
	- Moät soá tranh aûnh veà leã hoäi truyeàn thoáng vaø ca haùt daân gian 
	GV toå chöùc theo caùch trao ñoåi thaûo luaän, HS traû lôøi caâu hoûi keát hôïp laøm baøi taäp
 2. HS : đọc SGK, soạn bài theo sự hướng dẫn học bài , tư liệu về thể loại văn học dân gian
III. TIEÁN TRÌNH DAÏY HOÏC
	1. Ổn định lớp ( 1 p)
2. Kiểm tra bài cũ: BÀI: HOẠT ĐỘNG GIAO TIẾP BẰNG NGÔN NGỮ (3 P)
 CÂU HỎI:
 1. Thế nào là hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ? Họat động giao tiếp gồm mấy quá trình? Nêu các nhân tố trong một cuộc giao tiếp?
 2. Phân tích họat động giao tiếp trong bài ca dao: 
"Trâu ơi ta bảo trâu này
Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta
Cấy cày vốn nghiệp nông gia
Ta đây trâu đấy ai mà quảng công”
Hoặc 
Một cuộc trao đổi mua bán ở chợ
3. Giôùi thieäu baøi môùi : (1 P) 
 Ngay từ lúc còn thơ bé, bên chiếc võng đong đưa, chúng ta đã được những người bà, người mẹ, người chị vỗ về ru ta vào giấc ngủ bằng những câu chuyện cổ, những khúc hát ru, những bài hát dân ca mộc mạc. Truyện cổ tích, ca dao-dân ca, chèo , tuồng tất cả là biểu hiện của văn học dân gian . Và để hiểu rõ hơn kho tàng văn học dân gian phong phú của Việt Nam ,chúng ta hãy cùng nhau tìm hiểu văn bản "Khái quát văn học dân gian Việt Nam".
4. Tổ chức dạy học (35 P)
HOAÏT ÑOÄNG CUÛA GV VAØ HS
Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu định nghĩa văn học dân gian:
Mục tiêu
Hiểu được khái niệm VHDG 
Tổ chức thực hiện 
 GV: Các em hãy kể vài tác phẩm văn học dân gian mà em đã học chương trình THCS (lớp 6,7)? Từ những điều đã biết, em hiểu thế nào là văn học dân gian? 
+ HS: Phát biểu: Khái niệm văn học dân gian: 
* Xử lí thông tin :
- HS nêu khái niệm
 - GV nhấn mạnh : văn học dân gian : ca dao , tục ngữ
* Kết quả xử lí thông tin :
- GV nêu khái niệm về VHDG 
- HS : Theo dõi - ghi nhận bài .
* Kết luận : GV thuyết giảng và nói chậm về VHDG –sáng tác cộng đồng - truyền miệng .
HS ghi khái niệm VHDG
Hoạt động 2: Tìm hiểu đặc trưng VHDG
Mục tiêu :
Giúp HS hiểu đặc trưng VHDG thể hiện như thế nào ?
Nhận biết được VHDG và sáng tác của tác giả mượn từ thi liệu VHDG
* Tổ chức thực hiện :
Thao tác 1: tìm hiểu tính truyền miệng 
- GV nêu câu hỏi : Em hieåu theá naøo laø tính truyeàn mieäng? Em coù theå haùt moät laøn ñieäu daân ca hoaëc moät caâu cheøo, caûi löông ñeå minh hoaï cho quaù trình dieãn xöôùng cuûa VHDG. Vaäy moät böùc trang Ñoâng Hoà, böùc phuø ñieâu khaéc ôû ñình laøng, ñieäu cheøocoù phaûi laø VHDG khoâng?
Em coù bieát dò baûn naøo trong ca dao khoâng?
- HS : chú ý theo dõi và lần lượt trả lời câu hỏi của GV 
+ HS nhaéc laïi hai ñaëc tröng cô baûn cuûa VHDG?
* Dẫn chứng : 
(Traêm naêm bia ñaù thì moøn)
VD: Ñöôøng voâ xöù NgheäÑöôøng voâ xöù Hueá
Thoùc(doùc) boà thöông keû aên ñong
Coù(goùa) choàng thöông keû naém khoâng moät mình.
* Kết quả xử lí thông tin:
- GV : nhận xét - uốn nắn cách hiểu chính xác cho HS - dẫn chứng minh họa . Tính truyeàn mieäng laøm neân nhieàu baûn keå cuûa VHDG goïi laø dò baûn. 
- HS : theo dõi ghi lại bài học
Thao tác 2: tìm hiểu tính tập thể
GV hỏi : Em hieåu theá naøo laø tính taäp theå? Quùa trình saùng taùc ntn? Vaên hoïc vieát coù ñaëc tröng naøy khoâng?
- HS : trả lời theo cách hiểu
* Xử lí thông tin :
 - GV : giải thích và dẫn chứng minh họa tính tập thể :
 Bài ca dao tát nước đầu đình
- HS : theo dõi - học tập 
* Kết quả xử lí thông tin:
 - GV nhấn mạnh lại tính tập thể
 - HS : Ghi bài 
Thao tác 3: tìm hiểu tính diễn xướng :
- GV hỏi : thế nào là tính diễn xướng ? thực hành ?
- HS : suy nghĩ và trả lời 
* Xử lí thông tin :
 - GV : giải thích tính thực hành , diễn xướng : Hình thưc đối đáp : Hò đối đáp , hát hội trăng rằm , hát giao duyên trên ruộng cày cấy, gieo mạ , gặt lúa, trồng khoai có nhiều nam nữ cùng làm cùng đối đáp để vơi đi phần nhọc nhằn từ công việc..
* Kết quả xử lí :
- GV : nhấn mạnh ý cơ bản : tính diễn xướng
- HS : theo dõi - ghi lại 
* Kết luận :
- Gv : chốt lại đặc trưng của VHDG : tập thể , truyền miệng , tính thực hành.
- HS khắc sâu bài 
Hoạt động 3: Tìm hiểu thể laọi VHDG
MỤC TIÊU :
Hệ thống các thể loại VHDGvà hiểu sự khác nhau các thể loại : dẫn chứng được khi đề cập đến bất cứ thể loại nào? Phân biệt được thể loại của VHDG?
Tổ chức thực hiện 
Thao tác 1: 
 GV : Kể tên thể loại VHDG ? và dẫn chứng một thể loại VHDG mà em thích nhất? 
 HS : dựa SGK trả lời 
* xử lí thông tin :
- GV : hệ thống lại 12 thể loại VHDG – Dẫn chứng : tục ngữ, ca dao
* Kết quả xử lí thông tin :
 - Gv yêu cầu HS học trong SGK
 -HS đọc và nhớ bài
* Kết luận : 
 HS đọc SGK
* Mở rộng :
 GV giảng và dẫn chứng thêm và loại VHDG :
HS coù theå keå moät vaøi Truyeän cöôøi vaø neâu ND
 VD veà tuïc ngöõ : 
- Chuoàn chuoàn bay thaáp® kinh nghieäm thôøi tieát 
- Tham thì thaâm ® k n soáng
 VD veà caâu ñoá:
Giô leân caùnh phöôïng
Boû xuoáng moû loan
Keû coù cuûa caû gan
Keû coù coâng caû quyeát( caùi keùo)
- Ñoïc moät vaøi baøi ca dao maø em thuoäc . Coù theå neâu ND maø em caûm nhaän ñöôïc qua baøi ca dao ñoù.
GV minh hoïa moät vaøi laøn ñieäu daân ca.
GV toùm taét Cheøo Quan Aâm Thò Kính , chæ ra moät soá ND cuûa Cheøo noùi chung.
Hoạt động 4: Tìm hiểu giá trị cơ bản của VHDG
Mục tiêu :
 Hiểu được VHDG trong đời sống dân tộc ta
VHDG mang tính giáo dục con người
Tổ chức thực hiện :
Thao tác 1: 
- GV hỏi : nêu giá trị cơ bản của VHDG :
- Hs : nêu theo cách hiểu
Xử lí thông tin :
 - Gv : giảng và chốt 2 giá trị
 - HS : theo dõi 
Kết quả xử lí thông tin:
- GV nhấn mạnh giá trị văn học dân gian
 -HS : ghi bài
* Kết luận :
Ba gía tri cơ bản VHDG : là nguồn tri thức của dân tộc, giáo dục con người
- HS ghi nhận bài học
Hoạt động 5: Tổng kết bài học 
Mục tiêu :
Hệ thống bài học và nhấn mạnh khăc sâu ý chính cảu bài
Tổ chức thực hiện :
-GV yêu cầu học sinh nắm ững lại hệ thống bài học
HS- thực hiện
Kết luận :
GV : Yêu cầu HS đọc ghi nhớ SGK
Hs : đọc ghi nhớ
YEÂU CAÀU CAÀN ÑAÏT
I. KHAÙI NEÄM VEÀ VHDG
VHDG laø nhöõng saùng taùc taäp theå cuûa nhaân daân lao ñoäng , ñöôïc truyeàn mieäng töø ñôøi naøy sang ñôøi khaùc.Taùc phaåm VHDG laø tieáng noùi, tình caûm chung cuûa toaøn theå coäng ñoàng.
II. ÑAÊC TRÖNG CÔ BAÛN CUÛA VHDG
 1. Tính truyeàn mieäng:
- Laø khoâng löu haønh baèng chöõ vieát, truyeàn töø ngöôøi noï sang ngöôøi khaùc, töø ñôøi naøy sang ñôøi khaùc, nôi naøy sang nôi khaùc.
- Tính truyeàn mieäng coøn bieåu hieän trong dieãn xöôùng daân gian (keå, haùt, dieãn caùc taùc phaåm daân gian) 
 2. Tính taäp theå:
- Taùc phaåm daân gian laø saùng taùc cuûa taäp theå.
- Quaù trình saùng taùc taäp theå dieãn ra nhö sau: Caù nhaân khôûi xöôùng, taäp theå höôûng öùng tham gia, roài truyeàn mieäng trong daân gian. Trong quaù trình truyeàn mieäng ñoù, taùc phaåm ban ñaàu laïi ñöôïc söûa chöõa, theâm bôùt cho hoaøn chænh. Do vaäy, saùng taùc daân gian mang tính taäp theå.
3.Tính thöïc haønh, diễn xướng : 
VHDG gaén boø tröïc tieáp vaø phuïc vuï tröïc tieáp cho caùc sinh hoaït khaùc nhau trong ñôøi soáng coäng ñoàng.
III. HEÄ THOÁNG THEÅ LOAÏI CUÛA VHDG VN
 1.Thaàn thoaïi:
Thöôøng keå veà caùc vò thaàn, nhaèm giaûi thích töï nhieân, theå hieän khaùt voïng chinh phuïc töï nhieân vaø phaûn aùnh quaù trình saùng taïo vaên hoaù cuûa ngöôøi coå ñaïi.( Thaàn truï trôøi)
 2. Söû thi:
- TP töï söï daân gian baèng vaên vaàn hoaëc keát hôïp vaên vaàn vôùi vaên xuoâi , coù quy moâ lôùn.
- Nhaèm keå laïi söï kieän lôùn coù yù nghóa ñoái vôùi coäng ñoàng.( Ñaêm Saên, OÂ-ñi-xeâ.)
 3.Truyeàn thuyeát:
- Keå laïi caùc söï kieän vaø nhaân vaät coù lieân quan ñeán lòch söû theo xu höôùng lí töôûng hoùa.
- Theå hieän söï ngöôõng moä vaø toân vinh cuûa nhaân daân ñoái vôùi nhöõng ngöôøi coù coâng vôùi ñ/n , dt. hoaëc coäng ñoàng. ( Thaùnh Gioùng, An Döông Vöông, Sôn Tinh Thuûy Tinh)
 4.Coå tích: 
- TP ñöôïc hö caáu coù chuû ñònh, keå veà soá phaän nhöõng con ngöôøi bình thöôøng trong xaõ hoäi.
- Theå hieän tinh thaàn nhaân ñaïo vaø laïc quan cuûa nd lao ñoäng. ( Taám Caùm, Soï Döøa, Thaïch Sanh) 5.Truyeän nguï ngoân:
 Keå veà nhöõng söï vieäc lieân quan ñeán con ngöôøi, töø ñoù neâu leân nhöõng baøi hoïc kinh nghieäm veà cuoäc soáng hoaëc veà trieát lí nhaân sinh ( Thoû vaø Ruøa)
 6.Truyeän cöôøi:
Keå veà nhöõng vieäc xaáu, traùi töï nhieân, coù taùc duïng gaây cöôøi, nhaèm muïc ñích giaûi trí hoaëc pheâ phaùn. ( Tam ñaïi con gaø, Nhöng noù phaûi baèng hai maøy)
 7.Tuïc ngöõ:
- Caâu noùi ngaén goïn, haøm suùc, coù hình aûnh, vaàn, nhòp, ñuùc keát nhöõng kinh nghieäm thöïc tieãn, thöôøng ñöôïc duøng trong ngoân ngöõ giao tieáp haøng ngaøy cuûa nd.
 8. Caâu ñoá:
- Baøi vaên vaàn hoaëc caâu noùi coù vaàn moâ taû vaät ñoá baèng nhöõng hình aûnh, hình töôïng khaùc laï ñeå ngöôøi nghe tìm lôøi giaûi.
- Nhaèm muïc ñích giaûi trí, reøn luyeän tö duy vaø cung caáp nhöõng tri thöùc veà ñôøi soáng .
 9. Ca dao:
 Laø nhöõng baøi thô tröõ tình daân gian, thöôøng ñöôïc keát hôïp vôùi aâm nhaïc khi dieãn xöôùng, ñöôïc saùng taùc nhaèm dieãn taû theá giôùi noäi taâm cuûa con ngöôøi.
 10. Veø:
 Theå loaïi vaên vaàn, coù loái keå moäc maïc, phaàn lôùn noùi veà caùc söï vieäc, söï kieän thôøi söï cuûa laøng, nöôùc.
 11. Truyeän thô:
 Taùc phaåm töï söï daân gian baèng thô giaøu chaát tröõ tình, phaûn aùnh soá phaän vaø khaùt voïng cuûa con ngöôøi khi haïnh phuùc löùa ñoâi vaø söï coâng baèng xaõ hoäi bò töôùc ñoaït . ( Tieãn daën ngöôøi yeâu)
 12. Cheøo:
TP saân khaáu daân gian keát hôïp yeáu toá tröõ tình & traøo loäng vöøa ñeå ca ngôïi nhöõng taám göông ñaïo ñöùc, vöøa pheâ phaùn ñaû kích caùi xaáu trong xaõ hoäi. 
IV . NHÖÕNG GIAÙ TRÒ CÔ BAÛN CUÛA VHDG
 1. VHDG laø kho tri thöùc voâ cuøng phong phuù veà ñôøi soáng caùc daân toäc
- Tri thöùc dg laø nhaän thöùc cuûa nd ñoái vôùi cuoäc soáng quanh mình. ( khaùc vôùi nhaän thöùc cuûa gc thoáng trò cuøng thôøi ). Ñoù laø nhöõng kinh nghieäm laâu ñôøiñöôïc ND ñuùc keát töø thöïc tieãn.
- Tri thöùc trong VHDG thuoäc moïi lónh vöïc cuûa ñs: töï nhieân, xh vaø con ngöôøi
- Tri thöùc DG thöôøng ñöôïc trình baøy baèng ngheä thuaät ngoân töø cuûa ND neân sinh ñoäng, haáp daãn, deã nghe, deã phoå bieán.
- ÑN ta coù 54 daân toäc anh em neân voán tri thöùc daân gian voâ cuøng phong phuù.
2. VHDG coù giaù trò giaùo duïc saâu saéc
- Giaùo duïc tinh thaàn nhaân ñaïo vaø laïc quan.
- Goùp phaàn hình thaønh nhöõng phaåm chaát toát ñeïp cuûa con ngöôøi : tình yeâu QH, ÑN, tinh thaàn baát khuaát, loøng vò tha, tính caàn kieäm oùc thöïc tieãn
3. VHDG coù giaù trò thaåm mó to lôùn, goùp phaàn quan troïng taïo neân baûn saéc rieâng cho neàn vaên hoïc daân toäc 
- VHDG chöùa ñöïng nhöõng giaù trò thaåm mó to lôùn qua töøng theå loaïi. Do ñoù VHDG laø nguoàn nuoâi döôõng, laø cô sôû cuûa vaên hoïc vieát. 
V . GHI NHỚ: sgk
4. Củng cố( 2 p)
 1. Hướng dẫn học bài:
Văn học dân gian có những đặc trưng cơ bản nào?
Kể tên các thể loại của văn học dân gian?
Tóm tắt các giá trị cơ bản của văn học dân gian?
 5. Dặn dò (3 p)
 - Học thuộc ghi nhớ, các khái niệm thể loại.
 - Sưu tầm một số truyện, thơ thuộc văn học dân gian
 - Soạn bài mới: Văn bản
Câu hỏi:
Trả lời các câu hỏi của SGK trang 23, 24, 25.
Từ đó, em hiểu thế nào là văn bản?
Văn bản có những đặc điểm gì?
Có các loại văn bản nào? Nêu ví dụ?