Giáo án môn Ngữ văn khối 12 - Tiết 64: Rừng xà nu

Ngày dạy: 12C3. vắng.. 
 12C5 vắng................................................
Tiết 64: RỪNG XÀ NU – Tiết 1
(Nguyễn Trung Thành)
A. MỤC TIÊU BÀI HỌC: 
1. Về kiến thức:- Nắm được những nét chính về tác giả và tác phẩm.
- Nắm vững đề tài, cốt truyện, các chi tiết sự việc tiêu biểu và hình tượng nhân vật chính; trên cơ sở đó, thấy rõ chủ đề cùng ý nghĩa đẹp đẽ, lớn lao của truyện ngắn đối với thời đại bấy giờ và đối với thời đại ngày nay.
- Thấy được tài năng của Nguyễn Trung Thành trong việc tạo dựng cho tác phẩm một không khí đậm đà hương sắc Tây Nguyên, một chất sử thi bi tráng và một ngôn ngữ nghệ thuật được chau chuốt kĩ càng.
2. Về kĩ năng: Thành thục hơn trong công việc vận dụng các kĩ năng phân tích tác phẩm văn chương tự sự. 
3. Về thái độ:
 Thêm tự hào về truyền thống đấu tranh bất khuất, anh hùng của cha ông ta.
B. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH:
- Giáo viên: Sách giáo khoa, sách giáo viên, bài soạn. TLTK.
- Học sinh: Sách giáo khoa, vở soạn, vở ghi.
C. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY HỌC:
1. Kiểm tra bài cũ: Không thực hiện.
2. Bài mới: 
Hoạt động của GV- HS
Nội dung cần đạt
*) Hoạt động 1: tìm hiểu phần Tiểu dẫn.
- Hs: đọc phần Tiểu dẫn (SGK) – trình bày về nhà văn Nguyễn Trung Thành (cuộc đời, sự nghiệp, đặc điểm sáng tác,) 
- Gv: nhận xét.
(?) Tác phẩm của Nguyễn Trung Thành ? Cho biết xuất xứ của truyện ngắn Rừng xà nu ?
I. TIỂU DẪN
1. Tác giả:
- Tên khai sinh của Nguyễn Trung Thành (Nguyên Ngọc) là Nguyễn Ngọc Báu. Ông sinh năm 1932, quê ở Thăng Bình, Quảng Nam.
- Nguyễn Trung Thành là bút danh được nhà văn dùng trong thời gian hoạt động ở chiến trường miền Nam thời chống Mĩ.
- Năm 1950, ông vào bộ đội, sau đó làm phóng viên báo quân đội nhân dân liên khu V. Năm 1962, ông tình nguyện trở về chiến trường miền Nam.
-> Năm 2000, ông được tặng giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.
2. Tác phẩm: 
- Đất nước đứng lên- giải nhất, giải thưởng Hội văn nghệ Việt Nam năm 1954-1955; Trên quê hương những anh hùng Điện Ngọc (1969); Đất Quảng (1971-1974);
- Rừng xà nu (1965) ra mắt lần đầu tiên trên Tạp chí văn nghệ quân giải phóng miền Trung Trung bộ (số 2-1965), sau đó được in trong tập Trên quê hương những anh hùng Điện Ngọc.
*) Hoạt động 2: tìm hiểu về hoàn cảnh ra đời của tác phẩm.
(?) Cho biết hoàn cảnh ra đời của truyện ngắn Rừng xà nu ?
-Hs: trả lời.
- Gv: nhận xét.
2. Hoàn cảnh ra đời tác phẩm:
- Đầu năm 1965, Mĩ đổ quân ồ ạt vào miền Nam và tiến hành đánh phá ác liệt ra miền Bắc. Nguyễn Trung Thành và các nhà văn miền Nam lúc đó muốn viết "hịch thời đánh Mĩ". Rừng xà nu được viết vào đúng thời điểm mà cả nước ta trong không khí sục sôi đánh Mĩ. Tác phẩm được hoàn thành ở khu căn cứ của chiến trường miền Trung Trung Bộ.
- Rừng xà nu viết về sự kiện nổi dậy của buôn làng Tây Nguyên trong thời kì đồng khởi trước 1960 nhưng chủ đề tư tưởng của tác phẩm có quan hệ mật thiết với tình hình thời sự của cuộc kháng chiến vào thời điểm tác phẩm ra đời.
*) Hoạt động 3: đọc và tóm tắt văn bản.
- Gv: yêu cầu HS đọc đoạn mở đầu và một số đoạn văn tiêu biểu. 
(giọng kể thể hiện âm hưởng sử thi và cảm hứng lãng mạn của tác phẩm).
- Hs : tóm tắt tác phẩm.
- Gv : nhận xét.
II. ĐỌC - HIỂU 
1. Đọc - tóm tắt:
* Tóm tắt tác phẩm: cần đảm bảo những chi tiết chính:
- Rừng xà nu - hình tượng mở đầu và kết thúc.
- Tnú nghỉ phép về thăm làng.
- Cụ Mết kể cho dân làng nghe về cuộc đời Tnú và lịch sử làng Xô Man từ những năm đau thương đến đồng khởi nổi dậy.
*) Hoạt động 4: tìm hiểu cốt truyện và cách tổ chức bố cục tác phẩm.
( ?) Qua việc đọc và chuẩn bị ở nhà, em hãy nhận xét về cốt truyện và cách tổ chức bố cục tác phẩm ?
- Hs: trả lời, thảo luận.
- Gv: định hướng, nhận xét và nhấn mạnh những ý cơ bản.
2. Cốt truyện và cách tổ chức bố cục tác phẩm:
- Rừng xà nu được kể theo một lần về thăm làng của Tnú sau 3 năm đi bộ đội. Đêm ấy, dân làng quây quần bên bếp lửa nhà rông nghe cụ Mết kể lại câu chuyện bi tráng về cuộc đời Tnú và cuộc đời làng Xô Man.
- Rừng xà nu là sự lồng quyện hai cuộc đời: cuộc đời Tnú và cuộc đời làng Xô Man. Hai cuộc đời ấy đều đi từ bóng tối đau thương ra ánh sáng của chiến đấu và chiến thắng, đi từ hai bàn tay không đến hai bàn tay cầm vũ khí đứng lên dùng bạo lực cách mạng chống lại bạo lực phản cách mạng.
- Cốt truyện Rừng xà nu diễn ra trong xung đột quyết liệt một mất một còn giữa một bên là nhân dân, một bên là kẻ thù Mĩ - Diệm. Xung đột ấy đi theo tình thế đảo ngược mà thời điểm đánh dấu là lúc ngọn lửa của lòng căm thù ngùn ngụt cháy trên mười đầu ngón tay Tnú.
*) Hoạt động 5: tìm hiểu nhan đề tác phẩm.
(?) Nhan đề Rừng xà nu gợi cho em suy nghĩ gì ? Ý nghĩa của nhan đề truyện ?
- Hs: trả lời.
- Gv: nhận xét.
3. Nhan đề tác phẩm:
- Đặt tên cho tác phẩm là Rừng xà nu dường như đã chứa đựng được cảm xúc của nhà văn và linh hồn tư tưởng chủ đề tác phẩm. 
- Hơn nữa, Rừng xà nu còn ẩn chứa cái khí vị khó quên của đất rừng Tây Nguyên, gợi lên vẻ đẹp hùng tráng, man dại - một sức sống bất diệt của cây và tinh thần bất khuất của người Tây Nguyên. 
=> Bởi vậy, Rừng xà nu mang nhiều tầng nghĩa bao gồm cả ý nghĩa tả thực lẫn ý nghĩa tượng trưng. Hai lớp ý nghĩa này xuyên thấm vào nhau toát lên hình tượng sinh động của xà nu, đưa lại không khí Tây Nguyên rất đậm đà cho tác phẩm.
*) Hoạt động 6: tìm hiểu về hình tượng câu xà nu.
- Gv: tổ chức cho HS tìm hiểu về hình tượng rừng xà nu theo các yêu cầu sau đây:
(?) Hình tượng rừng xà nu dưới tầm đại bác ?
(?) Tìm các chi tiết miêu tả cánh rừng xà nu đau thương và phát biểu cảm nhận về các chi tiết ấy ?
Có những cây con vừa lớn ngang tầm ngực người bị đạn đại bác chặt đứt làm đôi. Ở những cây đó, nhựa còn trong, chất dầu còn loãng, vết thương không lành được cứ loét mãi ra, năm mời hôm sau thì cây chết". 
(?) Nhận xét về các từ ngữ thể hiện nỗi đau của những cánh rừng xà nu ?
(?) Sức sống man dại, mãnh liệt của rừng xà nu mang ý nghĩa biểu tượng như thế nào ?
(?) Rừng xà nu có ý nghĩa như thế nào đối với sự sống của dân làng Xô-man ?
(?) Nhà văn đã sử dụng biện pháp nghệ thuật chủ yếu gì trong việc miêu tả rừng xà nu ?
(?) Nhận xét về mối tương quan giữa hình ảnh rung xà nu với các thế hệ dân làng Xô-man ?
(?) Hình ảnh cánh rừng xà nu trải ra hút tầm mắt chạy tít đến tận chân trời xuất hiện ở đầu và cuối tác phẩm gợi cho anh (chị) ấn tượng gì ?
-Hs: thảo luận.
- Gv: nhận xét và nhấn mạnh ý cơ bản.
4. Hình tượng rừng xà nu:
- Mở đầu tác phẩm, nhà văn tập trung giới thiệu về rừng xà nu, một rừng xà nu cụ thể được xác định rõ: "nằm trong tầm đại bác của đồn giặc", nằm trong sự hủy diệt bạo tàn: "Hầu hết đạn đại bác đều rơi vào đồi xà nu cạnh con nước lớn".
- Truyện mở ra một cuộc đụng độ lịch sử quyết liệt giữa làng Xô Man với bọn Mĩ- Diệm. Rừng xà nu cũng nằm trong cuộc đụng độ ấy. Từ chỗ tả thực, rất tự nhiên hình ảnh xà nu đã trở thành một biểu tượng. Xà nu hiện ra với tư thế của sự sống đang đối diện với cái chết, sự sinh tồn đối diện với sự hủy diệt. Cách mở của câu chuyện thật gọn gàng, cô đúc mà vẫn đầy uy nghi, tầm vóc.
- Với cách miêu tả toàn cảnh, Nguyễn Trung Thành đã phát hiện ra: "cả rừng xà nu hàng vạn cây không cây nào là không bị thương". 
+ Tác giả đã chứng kiến nỗi đau của xà nu: "có những cây bị chặt đứt ngang nửa thân mình đổ ào ào như một trận bão". 
+ Các từ ngữ: vết thương, cục máu lớn, loét mãi ra, chết..là những từ ngữ diễn tả nỗi đau của con người. Nhà văn đã mang nỗi đau của con người để biểu đạt cho nỗi đau của cây. Do vậy, nỗi đau của cây tác động đến da thịt con người gợi lên cảm giác đau đớn. 
- Nhưng tác giả đã phát hiện được sức sống mãnh liệt của cây xà nu: "trong rừng ít có loại cây sinh sôi nảy nở khỏe như vậy". 
+ Đây là yếu tố cơ bản để xà nu vượt qua giới hạn của sự sống và cái chết. Sự sống tồn tại ngay trong sự hủy diệt: "Cạnh một cây xà nu mới ngã gục đã có bốn năm cây con mọc lên". + Tác giả sử dụng cách nói đối lập (ngã gục- mọc lên; một - bốn năm) để khẳng định một khát vọng thật của sự sống. Cây xà nu đã tự đứng lên bằng sức sống mãnh liệt của mình: "cây con mọc lên, hình nhọn mũi tên lao thẳng lên bầu trời"
-> Xà nu mang vẻ đẹp hùng tráng, man dại đậm chất núi rừng. 
- Xà nu không những tự biết bảo vệ mình mà còn bảo vệ sự sống, bảo vệ làng Xô Man: "Cứ thế hai ba năm nay, rừng xà nu ưỡn tấm ngực lớn ra che chở cho làng". Hình tượng xà nu chứa đựng tinh thần quả cảm, một sự kiêu hãnh của vị trí đứng đầu trong bão táp chiến tranh. 
- Trong quá trình miêu tả rừng xà nu, cây xà nu, nhà văn đã sử dụng nhân hóa như một phép chủ đạo. Ông luôn lấy nỗi đau và vẻ đẹp của con người làm chuẩn mực để nói về xà nu khiến xà nu trở thành một ẩn dụ cho con người, một biểu tượng của Tây Nguyên bất khuất, kiên cường. 
- Các thế hệ con người làng Xô Man cũng tương ứng với các thế hệ cây xà nu. 
+ Cụ Mết có bộ ngực "căng như một cây xà nu lớn", tay "sần sùi như vỏ cây xà nu". Cụ Mết chính là cây xà nu cổ thụ hội tụ tất cả sức mạnh của rừng xà nu. 
+ Tnú cường tráng như một cây xà nu được tôi luyện trong đau thương đã trưởng thành mà không đại bác nào giết nổi. 
+ Dít trưởng thành trong thử thách với bản lĩnh và nghị lực phi thường cũng giống như xà nu phóng lên rất nhanh tiếp lấy ánh mặt trời. 
+ Cậu bé Heng là mầm xà nu đang được các thế hệ cha anh trao cho những tố chất cần thiết để sẵn sàng thay thế trong cuộc chiến cam go còn có thể phải kéo dài "năm năm, mời năm hoặc lâu hơn nữa". 
- Câu văn mở đầu được lặp lại ở cuối tác phẩm (đứng trên đồi xà nu ấy trông ra xa đến hết tầm mắt cũng không thấy gì khác ngoài những đồi xà nu nối tiếp tới chân trời) gợi ra cảnh rừng xà nu bất diệt và sự kiêu dũng, hùng tráng của con người Tây Nguyên nói riêng và con người VN nói chung trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước vĩ đại. Ấn tượng đọng lại trong kí ức người đọc mãi mãi chính là cái bát ngát của cánh rừng xà nu kiêu dũng đó.
3. Củng cố luyện tập: nhấn mạnh một số vấn đề quan trọng trong bài.
4. Hướng dẫn học sinh học ở nhà: Soạn tiếp phần còn lại của tác phẩm./.