Giáo án môn Ngữ văn khối 12 - Tiết 56: Vợ chồng A Phủ (tiếp)

Ngày dạy 12C3.vắng:. 
 12C5..vắng...................................... 
Tiết 56 
VỢ CHỒNG A PHỦ ( Tiếp)
(Tô Hoài) 
A. Mục tiêu bài học
1. Kiến thức: Hiểu được cuộc sống cơ cực, tối tăm của đồng bào các dân tộc thiểu số vùng cao dưới ách áp bức kìm kẹp của thực dân và chúa đất thống trị: quá trình người dân các dân tộc thiểu số thức tỉnh cách mạng và vùng lên tự giải phóng đời mình, đi theo tiếng gọi của Đảng. Nắm được những đóng góp riêng của nhà văn trong nghệ thuật khắc hoạ tính cách các nhân vật, sự tinh tế trong diễn tả cuộc sống nội tâm; sở trường của nhà văn trong quan sát những nét lạ về phong tục, tập quán và cá tính người Mông: Nghệ thuật trần thuật linh hoạt, lời văn tinh tế, mang màu sắc dt và giàu chất thơ.
2. Kĩ năng: Rèn luyện kĩ năng đọc – hiểu với tác phẩm thành công ở khả năng phân tích tâm lí nhân vật.
3. Thái độ: Thêm trân trọng trước những vẻ đẹp trong tâm hồn con người. Biết đấu tranh chống lại những điều bất công, ngang trái trong cuộc sống.
B. Chuẩn bị của GV- HS
- GV: Sách giáo khoa, sách giáo viên, bài soạn.TLTK.
- HS: Sách giáo khoa, vở soạn, vở ghi, bảng phụ.
C. Tiến trình bài giảng
1. Kiểm tra bài cũ: Không thực hiện.
2. Bài mới: 
Hoạt động của GV-HS
Nội dung chính
 HĐ1:Hướng dẫn đọc - hiểu văn bản 
Hs: Hoạt động nhóm (sử dụng bảng phụ)
Những chi tiết thể hiện diễn biến tâm trạng của Mị trong đêm tình mùa xuân ?
Gv: Nhận xét mở rộng kiến thức
(?) Qua diễn biến tâm trạng của nhân vật Mị tác giả muốn thể hiện với người đọc tư tưởng gì ?
II. ĐỌC HIỂU
1. Nhân vật Mị:
c. Mị - sự trỗi dậy của lòng ham sống và khát vọng hạnh phúc:
* Diễn biến tâm trạng Mị trong đêm tình mùa xuân:
- Dấu hiệu đầu tiên của việc sống lại đó là Mị nhớ lại quá khứ, nhớ về hạnh phúc ngắn ngủi trong cuộc đời tuổi trẻ của mình và niềm ham sống trở lại "Mị thấy phơi phới trở lại, lòng đột nhiên vui sướng như những đêm tết ngày trước". "Mị còn trẻ lắm. Mị vẫn còn trẻ lắm. Mị muốn đi chơi". 
- Phản ứng đầu tiên của Mị là: "nếu có nắm lá ngón trong tay Mị sẽ ăn cho chết". Mị đã ý thức được tình cảnh đau xót của mình. Những giọt nước mắt tưởng đã cạn kiệt vì đau khổ đã lại có thể lăn dài. 
- Từ những sôi sục trong tâm tư đã dẫn Mị tới hành động "lấy ống mỡ sắn một miếng bỏ thêm vào đĩa dầu". Mị muốn thắp lên ánh sáng cho căn phòng bấy lâu chỉ là bóng tối. Mị muốn thắp lên ánh sáng cho cuộc đời tăm tối của mình. 
- Hành động này dẫn tới hành động tiếp: Mị "quấn tóc lại, với tay lấy cái váy hoa vắt ở phía trong vách".
- Mị quên hẳn sự có mặt của A Sử, quên hẳn mình đang bị trói, tiếng sáo vẫn dìu tâm hồn Mị "đi theo những cuộc chơi, những đám chơi". 
-> Tô Hoài đã đặt sự hồi sinh của Mị vào tình huống bi kịch: khát vọng mãnh liệt - hiện thực phũ phàng khiến cho sức sống ở Mị càng thêm phần dữ dội. 
=> Qua đây, nhà văn muốn phát biểu một tư tưởng: sức sống của con người cho dù bị chà đạp, bị trói buộc nhưng vẫn không thể chết mà luôn luôn âm ỉ, chỉ gặp dịp là bùng lên mãnh liệt.
*) Hoạt động 2: tìm hiểu về Mị trước cảnh A Phủ bị trói.
- Thầy: định hướng cho HS phân tích diễn biến tâm trạng Mị trước cảnh A Phủ bị trói.
(?) Phản ứng tâm lí của Mị khi nhìn thấy cảnh A Phủ bị trói ? Khi nhìn thấy dòng nước mắt của A Phủ ? 
- Trò: trả lời.
(?) Hành động cắt dây trói cho A Phủ đã thể hiện điều gì trong con người Mị ?
- Trò: trả lời. 
- Thầy: nhận xét.
- Trò: rút ra nhận xét tổng quát về nhân vật Mị và nghệ tuật miêu tả của tác giả.
d. Mị trước cảnh A Phủ bị trói:
- Trước cảnh A Phủ bị trói, ban đầu Mị hoàn toàn vô cảm: "Mị vẫn thản nhiên thổi lửa hơ tay" – cảnh tượng như vậy đã diễn ra nhiều lần.
- Thế rồi, "Mị lé mắt trông sang thấy một dòng nước mắt lấp lánh bò xuống hai hỏm má đã xám đen lại của A Phủ". Giọt nước mắt tuyệt vọng của A Phủ đã giúp Mị nhớ lại mình, nhận ra mình, xót xa cho mình. Thương người và thương mình đồng thời nhận ra tất cả sự tàn ác của nhà Thống lí, tất cả đã khiến cho hành động của Mị mang tính tất yếu.
- Mị cũng rất lo lắng, hoảng sợ. Mị sợ mình bị trói thay vào cái cọc ấy, "phải chết trên cái cọc ấy". Nhưng cuối cùng Mị đã cắt dây trói cho A Phủ.
+ Khi A Phủ đã chạy đi, Mị chạy theo với ý nghĩ: "ở đây thì chết mất". Nỗi lo lắng của Mị cũng là một khía cạnh của lòng ham sống, nó đã tiếp thêm cho Mị sức mạnh vùng thoát khỏi số phận mình.
-> Đây là phản ứng tất yếu của người đã ý thức được sự sống.
=> Mị là cô gái trẻ đẹp, bị đẩy vào tình cảnh bi đát, triền miên trong kiếp sống nô lệ, Mị dần dần bị tê liệt. Nhưng trong Mị vẫn tiềm tàng sức sống. Sức sống ấy đã trỗi dậy, cho Mị sức mạnh dẫn tới hành động quyết liệt, táo bạo. Điều đó cho thấy Mị là cô gái có đời sống nội tâm âm thầm mà mạnh mẽ. 
Nhà văn đã dụng công miêu tả diễn biến tâm lí nhân vật Mị rất tỉ mỉ, đặc sắc. Qua đó để thể hiện tư tưởng nhân đạo sâu sắc, lớn lao.
*) Hoạt động 3: tìm hiểu về nhân vật A Phủ.
(?) Sự xuất hiện của A Phủ có điều gì đáng chú ý ?
(?) Thân phận và tính cách của A Phủ được tác giả miêu tả như thế nào ?
- Trò: trả lời. 
- Thầy: nhận xét.
(?) Cảm nhận của em về cảnh xử kiện A Phủ ?
- Trò: trả lời. 
- Thầy: nhận xét.
2. Nhân vật A Phủ:
a. Sự xuất hiện của A Phủ:
- A Phủ xuất hiện trong cuộc đối đầu với A Sử: "Một người to lớn chạy vụt ra vung tay ném con quay rất to vào mặt A Sử. Con quay gỗ ngát lăng vào giữa mặt. Nó vừa kịp bưng tay lên, A Phủ đã xộc tới nắm cái vòng cổ, kéo dập đầu xuống, xé vai áo đánh tới tấp".-> Hàng loạt các động từ chỉ hành động nhanh, mạnh, dồn dập thể hiện một tính cách mạnh mẽ, gan góc, một khát vọng tự do được bộc lộ quyết liệt.
b. Thân phận của A Phủ:
- Cha mẹ chết trong trận dịch đậu mùa.
- A Phủ là một thanh niên nghèo. 
- Cuộc sống khổ cực đã hun đúc ở A Phủ tính cách ham chuộng tự do, một sức sống mạnh mẽ, một tài năng lao động đáng quý: "biết đúc lưỡi cày, đục cuốc, cày giỏi và đi săn bò tót rất bạo". -> A Phủ là đứa con của núi rừng, tự do, hồn nhiên, chất phác.
c. Cảnh xử kiện quái đản, lạ lùng:
- Cuộc xử kiện diễn ra trong khói thuốc phiện mù mịt tuôn ra các lỗ cửa sổ như khói bếp. "Người thì đánh, người thì quỳ lạy, kể lể, chửi bới. Xong một lượt đánh, kể, chửi, lại hút. Cứ thế từ trưa đến hết đêm". Còn A Phủ gan góc quỳ chịu đòn chỉ im như tượng đá.
- Hủ tục và pháp luật trong tay bọn chúa đất nên kết quả: A Phủ trở thành con ở trừ nợ đời đời kiếp kiếp cho nhà Thống lí Pá Tra.
-> Cảnh xử kiện quái đản, lạ lùng và cảnh A Phủ bị đánh, bị trói vừa tố cáo sự tàn bạo của bọn chúa đất vừa nói lên tình cảnh khốn khổ của người dân.
*) Hoạt động 4: tìm hiểu giá trị của tác phẩm.
- Thầy: định hướng cho HS rút ra những giá trị nội dung tư tưởng của tác phẩm.
(?) Giá trị hiện thực của tác phẩm được thể hiện trên những phương diện nào ?
(?) Tác phẩm đã thể hiện giá trị nhân đạo ra sao ?
- Trò: trả lời.
- Thầy: nhận xét. 
3. Giá trị của tác phẩm:
a. Giá trị hiện thực:
- Bức tranh đời sống xã hội của dân tộc miền núi Tây Bắc, một thành công có ý nghĩa khai phá của Tô Hoài ở đề tài miền núi.
- Bộ mặt của chế độ phong kiến miền núi: khắc nghiệt, tàn ác với những cảnh tượng hãi hùng như địa ngục giữa trần gian.
- Phơi bày tội ác của bọn thực dân Pháp.
- Những trang viết chân thực về cuộc sống bi thảm của người dân miền núi.
b. Giá trị nhân đạo:
- Cảm thông sâu sắc đối với người dân.
- Phê phán gay gắt bọn thống trị
- Ngợi ca những gì tốt đẹp ở con người.
- Trân trọng, đề cao những khát vọng chính đáng của con người.
- Chỉ ra con đường giải phóng người lao động có cuộc đời tăm tối và số phận thê thảm.
*) Hoạt động 5: tìm hiểu những nét đặc sắc về nghệ thuật của tác phẩm.
- Thầy: định hướng cho HS nhận xét về:
(?) Nghệ thuật xây dựng nhân vật, miêu tả tâm lí ?
(?) Nét độc đáo về việc quan sát và miêu tả nếp sinh hoạt, phong tục tập quán của người dân miền núi ?
(?) Nghệ thuật miêu tả thiên nhiên ?
- Trò: thảo luận nhóm.
- Đại diện các nhóm trình bày, bổ sung. 
- Thầy: nhận xét và nhấn mạnh những ý cơ bản.
4. Tìm hiểu những nét đặc sắc về nghệ thuật của tác phẩm:
- Nghệ thuật xây dựng nhân vật, miêu tả tâm lí: nhân vật sinh động, có cá tính đậm nét (với Mị, tác giả ít miêu tả hành động, dùng thủ pháp lặp lại có chủ ý một số nét chân dung gây ấn tượng sâu đậm, đặc biệt tác giả miêu tả dòng ý nghĩ, tâm tư, nhiều khi là tiềm thức chập chờn, với A Phủ, tác giả chủ yếu khắc họa qua hành động, công việc, những đối thoại giản đơn).
- Nghệ thuật miêu tả phong tục tập quán của Tô Hoài rất đặc sắc với những nét riêng (cảnh xử kiện, không khí lễ hội mùa xuân, những trò chơi dân gian, tục cướp vợ, cảnh cắt máu ăn thề,).
- Nghệ thuật miêu tả thiên nhiên miền núi với những chi tiết, hình ảnh thấm đượm chất thơ.
- Nghệ thuật kể chuyện tự nhiên, sinh động, hấp dẫn.
- Ngôn ngữ tinh tế mang đậm màu sắc miền núi.
*) Hoạt động 6: tổng kết.
- Thầy: định hướng cho HS rút ra những giá trị cơ bản của tác phẩm.
- GV định hướng. 
- HS phát biểu và tự viết phần tổng kết. 
- Trò: đọc ghi nhớ.
IV. TỔNG KẾT
- Qua việc miêu tả cuộc đời, số phận của Mị và A Phủ, nhà văn đã làm sống lại quãng đời tăm tối, cơ cực của người dân miền núi dưới ách thống trị dã man của bọn chúa đất phong kiến, đồng thời khẳng định sức sống tiềm tàng, mãnh liệt không gì hủy diệt được của những kiếp nô lệ, khẳng định chỉ có sự vùng dậy của chính họ, được ánh sáng cách mạng soi đường sẽ dẫn tới cuộc đời tươi sáng. 
- Đó chính là giá trị hiện thực sâu sắc, giá trị nhân đạo lớn lao, tiến bộ của Vợ chồng A Phủ. Những giá trị này đã giúp cho tác phẩm của Tô Hoài đứng vững trước thử thách của thời gian và được nhiều thế hệ bạn đọc yêu thích.
* Ghi nhớ: SGK.
3. Củng cố luyện tập: viết đoạn văn ngắn (khoảng 10 dòng) nêu cảm nhận về vẻ đẹp của nhân vật Mị.
4. Hướng dẫn học sinh học ở nhà: Giờ sau học bài: Nhân vật giao tiếp./.