Giáo án môn Ngữ văn khối 12 - Sóng

 (Xuân Quỳnh)
 Sóng” được in trong tập “Hoa dọc chiến hào”, xuất bản năm 1968 của nữ nhà thơ tình nổi tiếng Xuân Quỳnh. Bài thơ nói về tâm trạng, tình yêu mãnh liệt của người con gái khi yêu. Hãy đến với bài thơ bằng nhạc điệu, bài thơ là âm điệu của một cõi lòng bị sóng khuấy động, đang rung lên đồng điệu đồng nhịp với sóng biển. Rạo rực đến xôn xao, khát khao đến khắc khoải, có một hình tượng sóng được vẽ lên bằng âm điệu, một âm điệu dập dồn, chìm nổi, miên man như hơi thở chạy suốt cả bài.
 Sắc điệu trữ tình của bài thơ được gợi lên từ hình tượng sóng. Cả bài thơ là những con sóng tâm tình xôn xao trong lòng người con gái đang yêu khi đứng trước biển ngắm nhìn những con sóng vô hồi, bất tận. Sóng là một hình tượng ẩn dụ, đó là sự hóa thân của cái tôi trữ tình của nữ sĩ, lúc thì hòa nhập, lúc sự phân thân của “em” - người con gái đang yêu một cách say đắm. Sóng đã khơi gợi một hồn thơ phong phú, hồn nhiên, sôi nổi. Thông qua hình tượng sóng, Xuân Quỳnh đã có một cách nói rất hay để diễn tả tâm trạng của người con gái.
“ Dữ dội và dịu êm
Ồn ào và lặng lẽ”
 Những trạng thái đối lập nhau “dữ dội”- “dịu êm” và “ồn ào”-“lặng lẽ” là những trạng thái bình thường của con sóng ngòai biển khơi. Nhà thơ nói chuyện “sóng” không đơn thuần chỉ là “sóng” mà còn là nói về “tình yêu”. Những trạng thái của “sóng” chính là những cung bậc cảm xúc của tình yêu. Trong lòng con sóng có mang một tình yêu, hành trình của sóng là từ sông ra biển lớn cũng là khát vọng của em muốn hướng tới mọi chân trời mơ ước yêu thương. Khi đã không còn hiểu được mình nữa, con người muốn tìm đến một không gian lớn hơn, bao la hơn để tiếp tục tâm sự, lý giải cho điều đó. Con sóng trường tồn với biển cả mênh mông cũng như tình yêu tồn tại với muôn đời và tuổi trẻ. Bỡi lẽ:
“ Làm sao sống được mà không yêu
Không nhớ không thương một kẻ nào”
 (Xuân Diệu)
 Vậy nên, tình yêu trở thành khát vọng của tuổi trẻ. Lời giải bày về tình yêu của “em”, của “sóng” rất chân thực và nồng nàn:
“ Sông không hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể
Ôi con sóng ngày xưa
Và ngày sau vẫn thế
Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ”
 Con sóng tình yêu vỗ biển miên man, xôn xao trong lòng biết bao chàng trai, cô gái đang độ tuổi yêu thì mới  xúc động “bồi hồi” đến vậy. Có yêu đời thiết tha, có yêu cuộc sống một cách nồng nhiệt thì mới tìm được vị ngọt của tình yêu. Nhìn muôn trùng sóng bể “em” bâng khuâng nghĩ về mối tình đầu, nghĩ về duyên số, nghĩ về anh, em và cất lên một câu hỏi :” Từ nơi nào sóng lên”. Sự huyền diệu của vũ trụ, cũng là sự huyền diệu của tình yêu đôi lứa. Nhà thơ hỏi “sóng” hay đang tự hỏi chính bản thân mình:
“ Sóng bắt đầu từ gió
Gió bắt đầu từ đâu ?
Em cũng không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau “
Những câu thơ giải thích cho một quy luật không có câu trả lời cho sự bắt nguồn của gió và cũng là không có câu trả lời cho sự bắt nguồn của tình yêu.
 Ngay cả Xuân Diệu-ông Hòang của thơ tình cũng chỉ giải thích:
“ Làm sao cắt nghĩa được tình yêu
Có khó gì đâu một buổi chiều
Nó chiếm hồn ta bằng nắng nhạt
Bằng mây nhè nhẹ gió hiu hiu”
Tình yêu chiếm hồn ta bằng nắng nhạt, bằng may, bằng gió. Khi ta yêu, ta nhận thức cuộc sống dưới một con mắt khác, mọi thứ đều trở nên nhẹ nhàng, lãng mạn, tươi đẹp hơn rất nhiều. Câu thơ “Khi nào ta yêu nhau” thể hiện cái thời điểm chớm nở của tình yêu, vị ngọt ngào, xao xuyến. Thời điểm ấy không thể xác định được nhưng cũng không thể nào quên.
“Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước”
 Hai câu thơ với hình thức lặp quyện hòa cùng nghệ thuật đối vỗ nên điệp trùng những con sóng với nhiều dạng thức khác nhau. Con sóng lặn sâu dưới lòng đại dương qua thanh bằng cuối câu thơ. Con sóng dữ dội tung bọt trắng xóa trên mặt biển với thanh trắc. Cả hai kết hợp với nhau làm nên sự đa dạng của sóng biển. Sóng là em, em là sóng. Cũng như sóng kia, tâm hồn em cũng vô vàn những phức tạp khó hiểu. Lúc lặng lẽ, êm đềm khi nồng nàn dữ dội, nhưng thế nào đi nữa, em vẫn mãi là em, vẫn mãi ôm trong lòng một nỗi nhớ thương không dứt. Cũng như sóng kia thôi, dù dịu êm hay dữ dội thì:
“Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được”
Xuân Quỳnh vô cùng tinh tế khi mượn một hình tượng rất động để diễn ta nỗi niềm của người phụ nữ khi yêu. Sóng muôn đời vẫn thế, có bao giờ thôi vỗ sóng, có khi nào chẳng cồn cào, ẩn sâu trong ngực sóng là nhịp đập của đại dương mênh mông. Sóng chẳng còn là sóng nếu tĩnh yên, lặng lẽ. Vì vậy mà sóng đã được Xuân Quỳnh diễn tả bằng một từ ngữ rất sáng tạo “ không ngủ được”. Sóng là vậy, dù lặng yên dưới lòng biển hay dữ dội trên mặt đại dương thì ngàn đời vẫn khát khao tìm về bến bờ tĩnh tại. Chưa đến được bờ thì nhớ thương, thương nhớ, thì thao thức một nỗi niềm.Thật tự nhiên và thơ mộng, con sóng nhớ bờ nên ngày đêm sóng vỗ, sóng thao thức với thời gian và đại dương. Cũng giống như bên đợi thuyền, thuyền nhớ bến, lúc nào lòng người con gái cũng bồi hồi nhớ thương: 
“Lòng em nhớ đến anh 
Cả trong mơ còn thức” 
“Còn thức” tức là lúc nào em cũng nhìn thấy rõ hình bóng anh, ánh mắt anh ... Một tình yêu cuồng nhiệt, say mê. Con sóng khao khát được đến bờ để được vỗ về, ve vuốt: 
“Hôn thật khẽ thật êm 
Hôn êm đềm mãi mãi” 
  (Xuân Diệu) 
Cũng như “em” muốn được gần bên anh, được hòa nhịp vào trong tình yêu với anh. Tình yêu của người con gái thật mãnh liệt, nồng nàn. Sóng xa vời cách trở vẫn tìm được tới bờ, cũng như anh và em sẽ vượt qua mọi khó khăn để đến với nhau, để sống trong hạnh phúc trọn vẹn của lứa đôi.
“Ở ngoài kia đại dương
  Trăm ngàn con sóng nhỏ
Con nào cũng tới bờ 
  Dù muôn vời cách trở” 
Người con gái đã bày tỏ lòng mình một cách chân thành, say đắm, thắm thiết. Chân thật và thủy chung là đặc tính của tình yêu: 
“Dẫu xuôi về phương Bắc... 
Hướng về anh một phương”.
Sóng đã bày tỏ nỗi lòng của người con gái, khát vọng được sống hết mình trong một tình yêu đẹp, sắt son thủy chung. Người ta thường nói xuôi vào Nam, ngược ra Bắc; nhưng ở đây, trong nỗi nhớ chất đầy nhà thơ lại dùng ngược lại. Từ đó nhà thơ đã nói đến nỗi nhớ bất chấp vạn vật, khoảng cách, tình yêu là sự gặp gỡ giữa hai tâm hồn không có giới hạn.
 Cuối cùng sóng đã nói hộ nhà thơ nỗi khát vọng được sống trọn vẹn trong tình yêu. Tình yêu lứa đôi đẹp đẽ, nồng nàn như trăm ngàn con sóng nhỏ giữa đại dương mênh mông, muốn được hoà nhịp vào biển lớn của tình yêu cộng đồng: 
“Làm sao được tan ra 
  Thành trăm con sóng nhỏ 
Giữa biển lớn tình yêu 
Để ngàn năm còn vỗ”
Cả bài thơ, nếu kể đến nhan đề, thì tác giả đã mười một lần nhắc đến từ “sóng”. Sóng vỗ như tâm tình xôn xao. Sóng cho ta nhiều ấn tượng về âm điệu của sóng, cũng như giọng điệu tâm tình, nhịp điệu của bài thơ. Thơ hồn nhiên, liền mạch về cảm xúc, trong sáng trong cách diễn đạt của tác giả. Sóng vỗ trên đại dương mênh mông cũng chính là sóng vỗ trong lòng người con gái.
 Từ hình tượng “sóng” Xuân Quỳnh cho ta thấy rõ vẻ đẹp tâm hồn người phụ nữ trong tình yêu. Với tình yêu chân thành, thắm thiết, người phụ nữ muốn sống hết mình, sống trọn vẹn trong tình yêu đẹp. Yêu là nhớ ngày mong đêm, người phụ nữ khát khao được hòa nhập gần gũi trong tình yêu ấy. Họ yêu thật nồng nàn, say đắm, thủy chung.
 Xuân Quỳnh viết bài thơ này vào những năm 1967, khi cuộc kháng chiến của nhân dân miền Nam ở vào giai đoạn ác liệt, khi thanh niên trai gái ào ào ra trận “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”, khi sân ga, bến nước, gốc đa, sân trường diễn ra những cuộc chia ly màu đỏ. Cho nên có đặt bài thơ vào trong hoàn cảnh ấy ta mới càng thấy rõ nỗi khát khao của người con gái trong tình yêu.
“Ôi con sóng nhớ bờ
  Ngày đêm không ngủ được” 
 Đọc xong bài thơ Sóng ta càng ngưỡng mộ hơn những con người phụ nữ Việt Nam, những con người luôn thủy chung, luôn sống hết mình vì một tình yêu. Xuân Quỳnh xứng đáng là một nhà thơ nữ của tình yêu lứa đôi, bà đã làm phong phú hơn cho nền thơ nước nhà.