Đề tài Phương pháp xác định lai hóa của nguyên tử trung tâm trong hợp chất cộng hóa trị

Chủ đề 2 
PHƯƠNG PHÁP XÁC ĐỊNH LAI HÓA CỦA NGUYÊN TỬ TRUNG TÂM TRONG 
HỢP CHẤT CỘNG HÓA TRỊ 
 I )Khái niệm: 
Nguyên tử trung tâm trong 1 hợp chất hóa học là nguyên tử của nguyên tố mà liên kết với 
nhiều nguyên tử nguyên tố khác nhất hay là nguyên tử của nguyên tố có trị tuyệt đối của số 
OXH là lớn nhất trong phân tử hợp chất đó. 
II) Các bước xác định trạng thái lai hóa của nguyên tử trung tâm và dạng cấu trúc hình học 
của phân tử 
B1 ) 
Viết cấu hình electron của nguyên tử trung tâm. Mục đính là để xác định số đôi e chưa 
tham gia liên kết nên chúng ta chỉ quan tâm đến lớp e ngoài cùng. 
B2) 
 Viết công thức cấu tạo của phân tử hợp chất đó. 
B3) 
Viết công thức hợp chất đó dưới dạng AXnEm. Trong đó A, X, E, n, m lần lượt là nguyên 
tử trung tâm, liên kết δ, đôi electron, số liên kết δ, số đôi e chưa tham gia liên kết. (có thể không 
nhất thiết phải viết công thức dạng này mà chỉ cần xác đinh được số liên kết δ và số đôi e chưa 
tham gia liên kết là được. 
B4) 
Tính tổng của số liên kết δ và đôi e chưa tham gia liên kết: n + m. Rồi xác đinh trạng thái 
lai hóa của nguyên tử trung tâm theo quy tắc sau: 
- n +m = 2 thì nguyên tử trung tâm lai hóa kiểu sp. Hai obital lai hóa hướng về hai phía của 
một đừơng thẳng. Cấu trúc hình học của phân tử là dạng đuờng thẳng. Như các phân tử: 
CO2 , BeCl2 
- n +m = 3 thì nguyên tử trung tâm lai hóa kiểu sp2 
n m Hình dạng phân tử 
3 0 Tam giác đều 
2 1 Dạng góc 
- n +m = 4 thì nguyên tử trung tâm lai hóa kiểu sp3 
n m Hình dạng phân tử 
4 0 Tứ diện đều 
3 1 Tháp tam giác 
2 2 Dạng góc 
- n +m = 5 thì nguyên tử trung tâm lai hóa kiểu dsp3 (lai hóa trong) hoặc sp3d (lai hóa 
ngoài) 
n m Hình dạng phân tử 
5 0 Lưỡng chóp tam giác 
4 1 Hình bập bênh 
3 2 Hình chữ T 
- n +m = 6 thì nguyên tử trung tâm lai hóa kiểu d2sp3(lai hóa trong) hoặc sp3d2(lai hóa 
ngoài) 
n m Hình dạng phân tử 
6 0 Bát diện đều 
5 1 Chóp vuông 
Chúng ta lần lượt xét các ví dụ sau: 
VD1: Xác dinh trạng thái lai hóa của nguyên tử trung tâm và dạng hình học của phân tử 
H2SO4: 
Bước 1: Nguyên tử trung tâm của H2SO4 là S vì trong phân tử H2SO4 thì S có số OXH cao 
nhất. Cấu hình e của S là: 
 1s
2
 2s
2
 2p
6
 3s
2
 3p
4
Bước 2: Công thức cấu tạo của H2SO4: 
Hoặc dạng: 
Bước 3: Công thức dạng AXnEm là: SX4E0 . 
Bước 4:Tổng n + m = 4 nên nuyên tử N lai hóa kiểu sp3 và do m = 0 nên phân tử H2SO4 
có dạng hình học là tứ diện đều. Nguyên tử S ở tâm của tứ diện đó và 4 nguyên tử O ở 4 
đỉnh của tứ diện. 
Lưu ý: Chỉ tính số liên kết δ, không tính đến số liên kết п 
VD2: Xác định trạng thái lai hóa của nguyên tử trung tâm và dạng hình học của phân tử 
HNO3 
Bước 1: Nguyên tử trung tâm của HNO3 là N vì trong phân tử HNO3 thì N có số OXH cao 
nhất. Cấu hình e của Nlà: 
 1s
2
 2s
2
 2p
6
 3s
2
 3p
3
↑↓ ↑ ↑ ↑↓ 
↑ ↑ ↑ ↑↓ 
H – O O 
 S 
H - O O 
Bước 2: Công thức cấu tạo của HNO3: 
Hoặc dạng: 
Bước 3: Công thức dạng AXnEm là: NX3E0 
Bước 4:Tổng n + m = 3 nên nuyên tử N lai hóa kiểu sp2và do m = 0 nên phân tử HNO3 có 
dạng hình học là Tam giác đều. Nguyên tử N ở tâm của đó Tam giác đều và 3 nguyên tử O ở 
4 đỉnh của Tam giác đều đó. Góc hóa trị là 120o. 
VD1: Xác định trạng thái lai hóa của nguyên tử trung tâm và dạng hình học của phân tử H2O 
Bước 1: Nguyên tử trung tâm của H2O là O vì trong phân tử H2O thì O có số OXH cao nhất. 
Cấu hình e của O là: 
 1s
2
 2s
2
 2p
6
 3s
2
 3p
4
Bước 2: Công thức cấu tạo của H2O: 
Bước 3: Công thức dạng AXnEm là: OX2E2 
Bước 4:Tổng n + m = 4 nên nuyên tử O lai hóa kiểu sp3 và do m = 2 
nên phân tử H2O có dạng hình học là dạng Góc. 
Đối với các chất vô vơ khác chúng ta cũng làm tương tự 
Lời kết: 
Nhằm mục đính chia sẻ và trao đổi kinh nghiệm trong học tập môn hóa học nên hôm nay 
QUANG NGỌC viết bài này để có 1 góc nhìn nào đó về cách xác định lai hóa của nguyên tử 
trung tâm và cấu trúc hình học của phân tử hợp chất cộng hóa trị 
Bài viết không tránh khỏi sai sót mong được các thầy cô và các bạn gần xa nhận xét cho ý kiến 
để được hoàn thiện hơn. Ý kiến đóng góp gửi theo địa chỉ quangngoc_368@yahoo.com.vn . 
Xin chân thành cảm ơn. 
 LÂM QUANG NGỌC 
↑↓ ↑ ↑ ↑↓ 
 O 
H – O – N 
 O