Chuyên đề: Tuyên ngôn độc lập (Hồ Chí Minh) - Đề 2

Chuyên đề 8: TUYÊN NGÔN ĐỘC LẬP (Hồ Chí Minh) 
Đề 2: Giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh đã đánh giá Tuyên ngôn Độc lập của Chủ tịch Hồ 
Chí Minh như sau: “Tài nghệ ở đây là dàn dựng được một lập luận chặt chẽ, đưa ra 
được những luận điểm, những bằng chứng không ai chối cãi được và đằng sau những lí 
lẽ ấy là một tầm tư tưởng, tầm văn hóa lớn, đã tổng kết được trong một văn bản ngắn 
gọn, trong sáng, khúc chiết kinh nghiệm của nhiều thế kỷ đấu tranh vì độc lập, tự do, vì 
nhân quyền của dân tộc và của nhân loại”. (Giảng văn Văn học Việt Nam, Tái bản lần thừ 
nhất – Nhà xuất bản giáo dục, 1997, trang 490). Phân tích tác phẩm Tuyên ngôn độc lập 
để làm sáng tỏ ý trên. 
* Yêu cầu 
Đề bài nghiêng về nghệ thuật. Đây là đề tổng hợp các khía cạnh về nghệ thuật của 
Hồ Chí Minh được thể hiện trong tác phẩm Tuyên Ngôn Độc Lập. Các khía cạnh đó đã 
được nói rõ và cụ thể trong câu trích của đề bài. Vấn đề còn lại là qua văn bản của tác phẩm, 
tiến hành phân tích để làm sáng tỏ các khía cạnh nghệ thuật đó, làm nổi bật vẻ đẹp của tác 
phẩm. 
Bài làm cần phân tích lần lượt từng khía cạnh nghệ thuật của Tuyên ngôn Độc lập 
với những dẫn chứng tiêu biểu, phù hợp; sau đó cần tiểu kết lại, nêu giá trị nghệ thuật chung 
đặc sắc của tác phẩm: đó là một bài văn chính luận hùng hồn, đanh thép, đầy sức thuyết 
phục được xem như là mẫu mực của loại văn nghị luận. Nghệ thuật ấy đã chấp cánh cho nội 
dung tiến bộ, sâu sắc, tạo nên áng văn mở nước bất hủ của thời đại mới. 
* Bài làm 
Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh là một cây bút nghệ thuật đa phong cách. Từ 
“Truyện và ký Nguyễn Ái Quốc”, người đọc thích thú tiếp cận với những áng văn xuôi Châu 
Âu hiện đại vừa sắc sảo, sáng tạo, vừa dí dỏm thông minh với chất trào phúng đầy trí tuệ 
của một cây bút truyện ngắn hiện đại bậc thầy. “Nhật kí trong tù” lại đi vào lòng người với 
những vần thơ hàm súc, thâm thuý, kết hợp nhuần nhuỵ chất cổ điển và hiện đại, bút pháp 
hiện thực nghiêm ngặt và lãng mạn bay bổng – những tác phẩm nếu đặt cạnh thi phẩm đời 
Đường, đời Tống ta cũng khó có thể phân biệt được. Nếu như đến với thơ ca kháng chiến, 
ngòi bút thi ca Hồ Chí Minh tươi tắn trong cảm xúc hồn nhiên, thì đọc “Tuyên ngôn Độc 
lập”, ta lại bắt gặp áng văn chính luận mẫu mực của dân tộc Việt Nam trong thời đại mới. 
Bản tuyên ngôn có sức lay động mạnh mẽ tâm hồn người nghe, người đọc bởi chính tài 
nghệ của Bác mà “Tài nghệ ở đây là dàn dựng được một lập luận chặt chẽ, đưa ra được 
những luận điểm, những bằng chứng không ai chối cãi được. Và đằng sau những lí lẽ ấy là 
một tầm tư tưởng, tầm văn hóa lớn, đã tổng kết được trong một văn bản ngắn gọn, trong 
sáng, khúc chiết, kinh nghiệm của nhiều thế kỉ đấu tranh vì độc lập, tự do, vì nhân quyền, 
dân quyền của dân tộc và của nhân loại”, đúng như giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh đã đánh 
giá. Tác phẩm không chỉ kết tinh tâm hồn Bác – điểm hội tụ những nét đẹp tinh tuý của dân 
tộc, những tình cảm thiết tha và sâu lắng của thời đại; mà hơn hết, còn tiêu biểu cho phong 
cách nghệ thuật Hồ Chí Minh nói chung, rất độc đáo và đặc sắc. 
Ngược dòng thời gian, lật lại những trang sử vàng của dân tộc, ta như sống trong 
những âm vang náo nức của thời đại anh hùng. Soi mình vào tấm gương văn học trong sáng 
và trung thực vô ngần, lịch sử đời sống, tâm hồn con người hiện lên trong ta thật sống động. 
Và mấy ai có thể quên những ngày tháng Tám năm 1945 sôi nổi, hào hùng, xua tan màn 
đêm u ám, nặng nề của chế độ thực dân phong kiến, thổi vào cuộc đời mỗi kiếp lầm than làn 
gió hồi sinh nồng ấm. Khi đó, cả dân tộc Việt Nam, từ bùn lầy tăm tối của gông xiềng nô lệ 
đã “ Rũ bùn đứng lên sáng lòa”, vươn lên làm chủ đất nước. Khi đó lịch sử cuộn chảy sang 
kỉ nguyên mới: kỉ nguyên độc lập, tự do. Nhưng dân tộc ta không bị ngủ trong men say và 
hào quang chiến thắng mà hơn lúc nào cần phải tỉnh táo nhận thấy tính mệnh “ ngàn cân 
treo sợi tóc”của đất nước, bởi núp sau danh nghĩa Đồng minh vào giải giáp quân đội Nhật, 
bọn đế quốc, thực dân với âm mưu xâm chiếm nước ta một lần nữa, bởi những thế lực phản 
động trong nước đang ngóc đầu dậy nhằm lật đổ chính quyền cách mạng còn non trẻ. Chính 
trong giờ khắc trọng đại ấy của lịch sử, “Tuyên ngôn Độc lập” ra đời, không chỉ là mệnh 
lệnh trái tim, là sự thôi thúc bên trong của tác giả mà quan trọng hơn, còn là tiếng nói của 
lịch sử, đáp ứng yêu cầu đặt nền móng pháp lí vững chắc đầu tiên xây dựng nước Việt Nam 
độc lập muôn đời. 
Đối tượng bản tuyên ngôn hướng tới là ai? Trên quảng trường Ba Đình rực nắng, 
giữa lồng lộng trời thu xanh cao buổi ấy, giọng của Bác “ấm từng tiếng, thấm vào lòng 
mong ước” (Tố Hữu): “Hỡi đồng bào cả nước” – hai tiếng “đồng bào” giản dị mà rưng rưng 
một niềm cảm động, yêu thương. Nhân dân là những người viết lên trang sử, những chủ 
nhân đất nước, nên lẽ tự nhiên, đó là đối tượng đầu tiên Bác hướng tới. Chưa hết! Thay mặt 
nhân dân Việt Nam, Bác còn viết cho nhân dân thế giới, cho công luận quốc tế: “Chúng tôi 
 trịnh trọng tuyên bố với thế giới rằng ” nhưng có lẽ sâu xa hơn và cũng là trước hết, 
đối tượng “thế giới” ở đây trùng với đế quốc mĩ, Anh, Pháp và bè lũ phản động Trung Hoa 
Quốc dân đảng – những kẻ đã tung ra dư luận thế giới những lí lẽ hùng hồn, những luận 
điệu xảo trá nhằm “ hợp thức hóa” cuộc xâm lược nước ta. Bản tuyên ngôn, một mặt lật tẩy 
bản chất xấu xa đê hèn của chúng, mặt khác đập tan những luận điệu, bác bỏ những lí lẽ của 
chúng bằng một hệ thống lập luận chặt chẽ, đưa ra được những luận điểm, những bằng 
chứng không ai chối cãi được: Vừa thuyết phục về khoa học, lí trí, vừa lay động sâu xa ý 
thức, tâm hồn người nghe, người đọc, thể văn chính luận trở thành vũ khí sắc bén và lợi hại 
vô cùng trong cuộc luận chiến với kẻ thù, kết tinh đỉnh cao tài năng của một ngòi bút sắc 
sảo, trí tuệ; và ẩn đằng sau đó, lung linh tỏa sáng “Một tầm tư tưởng, tầm văn hoá lớn” của 
con người đại diện mẫu mực cho tầm vóc lịch sử, cho sức mạnh trí tuệ của con người Việt 
Nam, của thời đại anh hùng. 
“Tất cả mọi người sinh ra đều có quyền bình đẳng. Tao hóa cho họ những quyền 
không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do, 
và quyền mưu cầu hạnh phúc”. 
 “Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi, và phải luôn luôn tự do và 
bình đẳng về quyền lợi”. 
Bản “Tuyên ngôn Độc lập” của Hồ Chí Minh mở ra bằng những câu văn trích trong 
hai văn kiện lập quốc: “Tuyên ngôn Độc lập” năm 1776 của Mĩ và “Tuyên ngôn Nhân quyền 
và Dân quyền” của cách mạng Pháp 1791. Những lời bất hủ ấy về quyền sống bình đẳng, 
sống tự do, sống hạnh phúc, không ai không thể công nhận bởi nó đã được thực tế lịch sử 
chứng minh, đã trải nghiệm xương máu qua hai cuộc cách mạng dân tộc dân chủ điển hình 
của nhân loại. Bác không khẳng định quyền độc lập tự do của dân tộc “rành rành định phận 
tại sách trời” (Nam quốc sơn hà – Lý Thường Kiệt), mà chỉ với việc trích dẫn những tuyên 
ngôn làm rạng danh truyền thống đấu tranh và văn hóa nước Mĩ , nước Pháp, những nguyên 
lí cách mạng có giá trị chân lí muôn đời, Bác đã “bắn một mũi tên trúng được nhiều đích”. 
Đế quốc Mĩ núp sau danh nghĩa Đồng minh vào nước ta để cướp nước ư? Thực dân Pháp 
muốn quay trở lại tiếp tục “ bảo hộ” Đông Dương ư? Thì đây, ngay từ đầu âm mưu của 
chúng đã bị chặn đứng lại trước những lời răn dạy, cảnh tỉnh của chính tổ tiên, cha ông 
chúng. Với đôi mắt sáng suốt , nhìn xa trông rộng, Bác đã thấy kẻ thù cụ thể trước mắt sẽ 
xâm lược dân tộc ta là thực dân Pháp, đằng sau đó là đế quốc Mĩ nên mở đầu bản tuyên 
ngôn, Bác đã rung hồi chuông cảnh báo: nếu chúng xâm lược Việt Nam là đi ngược lại lời 
cha ông chúng, là đứa “thất hứa”. Ý nghĩa sâu sắc và đanh thép ấy ẩn dưới cách nói khéo 
léo, tỏ ra tôn cao, tôn trọng những danh ngôn bất hủ của người Pháp, người Mĩ, nhưng thật 
chất thể hiện sự mềm dẻo của sách lược, thắt bụng chúng như “lạt mềm buộc chặt”. Thật 
thú vị và cũng thích đáng biết bao với cú đòn “lấy gậy ông đập lưng ông” của Bác. Với 
phương pháp suy lí diễn dịch, câu nói “đó là những lẽ phải không ai chối cãi được” chốt lại 
đinh ninh đanh thép, khẳng định lập trường chính nghĩa và đặt cơ sở pháp lí vững chắc cho 
nền độc lập tự do của dân tộc Việt Nam. Đúng là đọc tuyên ngôn phải đọc giữa hai dòng 
chữ thì mới thấm thía những ý vị sâu xa, mở ra bao nhiêu liên tưởng, phong phú nén chặt 
trong từng câu, từng chữ hàm súc, chắc chắn “ như đinh đóng cột”. Cảm quan cách mạng 
nhạy bén, trí tuệ sắc sảo của tư tưởng lớn Hồ Chí Minh kết đọng, tỏa sáng với lời văn của 
bản tuyên ngôn. 
Trích dẫn văn kiện lập quốc của Mĩ và Pháp – hai bản tuyên ngôn nổi tiếng trong 
lịch sử nhân loại, bản tuyên ngôn của Bác đã nâng cao tầm vóc văn hóa của dân tộc Việt 
Nam, sánh ngang với ánh sáng văn minh thế giới, một dân tộc với bề dầy truyền thống “vốn 
xưng nền văn hóa đã lâu”. Ta như gặp lại âm hưởng ngân vang, tự hào của áng “thiên cổ 
hùng văn” “Bình Ngô đại cáo” khi đặt nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa ngang hàng với 
những nước lớn trên thế giới, cũng như cha ông ta xưa kia: “Từ Triệu, Đinh , Lê, Trần bao 
đời gây nền độc lập – Cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên, mỗi bên xưng đế một phương”. 
Hơn nữa, cuộc cách mạng tháng tám năm 1945 cũng nâng lên tầm vóc thế giới, kết hợp vừa 
“đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay để gây dựng nên nước Việt Nam độc 
lập”, vừa “đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế kỉ mà lập nên chế độ dân chủ cộng hòa” 
những nhiệm vụ cuộc cách mạng Mĩ 1776 và cách mạng Pháp 1791 đã giải quyết. Nối liền 
trong nguồn mạch dạt dào của truyền thống tự hào dân tộc, bản tuyên ngôn gợi mối dây lịch 
sử hiện nay với quá khứ ngàn xưa, niềm tự hào dân tộc từ ngàn xưa như kết tinh lại trong 
thời điểm hiện đại, cùng âm vang tha thiết hào hùng. Tư tưởng Hồ chí minh đã vượt phạm 
vi trong nước nhỏ hẹp vươn đến tầm cao nhân loại, vượt thời gian, không gian hiện tại, bắt 
gặp và lắng đọng “hồn thiêng sông núi”. 
Nét sáng tạo linh hoạt, mới mẻ của ngòi bút văn phong chính luận của Bác, không 
chỉ ở việc trích dẫn hai bản tuyên ngôn trên mà Bác còn mở rộng, phát triển lên tư tưởng 
mới” “ lời bất hủ ấy ở trong bản tuyên ngôn độc lập năm 1776 của nước Mĩ. Suy rộng ra, 
câu ấy có ý nghĩa là: Tất cả các dân tộc trên thế giới sinh ra đều bình đẳng: dân tộc nào 
cũng có quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do”. Từ quyền con người Bác đã vận 
dụng thiết thực, sáng tạo vào quyền độc lập dân tộc. Câu nói không chỉ thức tỉnh trí tuệ Việt 
Nam mà trí tuệ nhân loại cũng như bừng tỉnh, hay nói như giáo sư nguyễn Đăng Mạnh, đó 
là “phát súng lệnh khởi đầu cho bão táp cách mạng ở các nước thuộc địa sẽ làm sụp đổ chủ 
nghĩa thực dân trên khắp thế giới vào nửa sau thế kỉ XX”. Những lí lẽ sắc bén, chặt chẽ giàu 
sức thuyết phục thể hiện ngòi bút già dặn “ cao tay” của một nhà tư tưởng, nhà văn hóa lớn 
có tầm vóc nhân loại, kết tinh trí tuệ tình cảm tha thiết và sâu lắng của thời đại, của con 
người. 
Hệ thống lập luận của tuyên ngôn không chỉ chặt chẽ trong việc đặt cơ sở pháp lí 
của nền độc lập dân tộc mà còn rất toàn diện khi đưa ra cơ sở thực tế của Tuyên ngôn. Và 
có lẽ những “ bằng chứng sống” của hiện thực lịch sử, những lí lẽ của sự thật có sức tác 
động trực tiếp và sức thuyết phục mạnh mẽ hơn cả đến tâm hồn người nghe, nguời đọc. 
Kẻ thù trước mắt đang lăm le quay trở lại xâm lược nước ta, đó là thực dân Pháp. Và 
đòn đánh trực diện đầu tiên của bản tuyên ngôn đó là đoạn văn tố cáo tội ác của chúng. Bắt 
đầu từ hai tiếng “ Thế mà  “, mạch văn chuyển rất tự nhiên, lay chuyển nhận thức con 
người từ những nguyên lí cao đẹp vừa nêu trong hai bản tuyên ngôn đến thực tế nước Việt 
Nam. Không nói gián tiếp kín đáo mà đến đây, ngòi bút sắc sảo của Bác như lưỡi dao sắc 
bén đi sâu vào bản chất thực dân Pháp, bóc trần danh nghĩa “khai hóa”, “Bảo hộ” mà 
chúng đã rêu rao, dưới lá cờ “Tự do, bình đẳng, bác ái”, chỉ thẳng “hành động của chúng 
trái hẳn với nhân đạo và chính nghĩa”. Một hệ thống luận cứ chặt chẽ, toàn diện, tiêu biểu 
và đầy ấn tượng tung ra dưới bút lực dồi dào, sắc sảo của Bác. Mọi phương diện đời sống xã 
hội Việt Nam đều in dấu tội ác của thực dân Pháp: về chính trị, chúng cướp nước ta, thủ tiêu 
quyền tự do dân chủ, chia cắt cơ thể thống nhất đất nước thành ba chế độ, ngăn cản khối 
đoàn kết dân tộc; về kinh tế, chúng “Bóc lột dân ta đến xương tuỷ”, kìm hãm nền kinh tế 
dân tộc trong vòng què quặt, lạc hậu; về quân sự, chúng đàn áp nhân dân ta dã man, không 
những không “Bảo hộ” nước ta mà còn “bán nước ta hai lần cho Nhật”. Từng câu, từng 
chữ bên cạnh những thuật ngữ chính trị còn ám ảnh, nhức nhối đến sâu thẳm tâm can người 
đọc bởi sức mạnh nghệ thuật văn chương. Những câu ngắn như dồn nén bao căm hận, ẩn 
đằng sau đó là sôi trào máu và nước mắt thấm đầu ngòi bút. Mỗi câu vang lên đanh thép, 
chất chứa hờn căm như những lời tuyên án, mở đầu là hàng loạt từ “Chúng” với những 
hành động tàn bạo “Thẳng tay chém giết”, “tắm các cuộc khởi nghĩa của chúng ta bằng 
những bể máu”, “ràng buộc dư luận”, “bóc lột dân ta đến xương tủy” và từ đó dội 
xuống như búa tạ đến “nhân dân ta”, “nhà nước ta”, “nòi giống ta”, “dân tộc ta” Nỗi 
đau đã lặn vào trong tù và từ trái tim yêu thương, nhân đạo thiết tha, từ tấm lòng đau đớn vì 
bị cứa những vết dao sắc của Bác bật lên những hình ảnh giàu sức gợi cảm, ngắn gọn, chính 
xác: “Chúng tắm các cuộc khởi nghĩa của ta trong những bể máu”. Ta nghe trong lời của 
Bác âm vang tiếng nói cha ông – tiếng nói hờn căm tội ác “trời không dung, đất không tha” 
của kẻ thù khi chúng: 
“Nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn 
Vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ”. 
(Cáo Bình Ngô – Nguyễn Trãi) 
 Với nét bút hiện thực sắc sảo, giàu giá trị thẩm mĩ, bản Tuyên ngôn rất hàm súc, đã 
vẽ lên bức tranh một thời kỳ lịch sử đau thương của dân tộc với những gam màu xám lạnh 
trên nền máu và nước mắt kéo dài “từ Quảng Trị đến Bắc kì, hơn hai triệu đồng bào ta bị 
chết đói”. Những trang văn ấy lay động mạnh mẽ tâm hồn người đọc, là bằng chứng xác 
thực “không thể chối cãi được” tạo lí lẽ lật tẩy bộ mặt tàn bạo của thực dân Pháp, đi ngược 
lại truyền thống văn hóa của nước Pháp, của nhân loại. Đằng sau những trang văn day dứt 
ấy là tâm hồn nhân đạo cao cả của Hồ Chí Minh – “Người đã đói mọi cơn đói ngày xưa – 
Người đã chết hai triệu lần năm đói bốn lăm khủng khiếp” (Nhà thơ Cuba A.Rôđờrighết). 
Cảm xúc quyện hòa với lí trí tạo nên sức mạnh chiến đấu sắc sảo của văn phong chính luận 
Hồ Chí Minh. 
 Để khẳng đinh trước công luận quốc tế nền độc lập tự do của dân tộc Việt Nam. 
“Tuyên ngôn Độc lập” rất độc đáo và chặt chẽ khi tạo nên thế đối lập giữa thực dân Pháp và 
dân tộc ta. Nếu như khi Nhật đến, Pháp bộc lộ rõ bản chất đê hèn “Quì gối đầu hàng, mở 
cửa nước rước Nhật”. Khi Nhật đảo chính, thực dân Pháp bỏ chạy, hoặc đầu hàng, thì nhân 
dân ta anh dũng vùng lên quật khởi. Âm hưởng ngợi ca trào lên với điệp khúc “sự thật” láy 
đi láy lại như tô đậm, khắc tạo hình ảnh dân tộc bất khuất, anh hùng. Không những thế, 
nhân dân ta còn nhân đạo ngay cả đối với kẻ thù. 
 Đập lại lập luận của thực dân Pháp, Đông Dương là thuộc địa của thực dân Pháp và 
chúng có quyền trở lại Đông Dương là những khẳng định đanh thép – khẳng định bằng chân 
lí của sự thật: “Sự thật là từ mùa Thu năm 1940, nước ta đã thành thuộc địa của Nhật, chứ 
không phải thuộc địa của Pháp nữa Sự thật là dân ta đã lấy lại nước Việt Nam từ tay 
Nhật, chứ không phải từ tay Pháp”. Rõ ràng luận điệu xảo trá của thực dân Pháp đã bị đập 
tan bằng lí lẽ, bằng chứng xác đáng, đầy thuyết phục. 
 Từ sự đấu tranh kiên cường của dân tộc tất yếu gặt hái được những kết quả chân 
chính: “Nước Việt Nam có quyền được hưởng tự do và độc lập và sự thật đã thành một 
nước tự do độc lập”. Bản tuyên ngôn thắt buộc các nước Đồng minh khi khẳng định Việt 
Nam đã “gan góc đứng về phe Đồng minh chống Phát xít mấy năm nay” (Trong khi thực 
dân Pháp đầu hàng Phát xít Nhật) một lần nữa lại chận được âm mưu của các nước đế quốc. 
Những câu văn khẳng định: “chúng tôi tin rằng” hoặc phủ định của phủ định “quyết 
không thể không công nhận quyền độc lập của dân tộc Việt Nam”. Những câu văn với 
những kết cấu song song: “một dân tộc đã gan góc đứng về phe đồng minh chống phát xít 
mấy năm nay, dân tộc đó phải được tự do! Dân tộc đó phải được độc lập!” tạo nên những 
điệp khúc âm vang, vừa hào hùng, vừa đanh thép. Bản tuyên ngôn kết thúc với câu móc 
xích trùng điệp: “nước Việt Nam có quyền được hưởng tự do và độc lập, và sự thật đã thành 
một nước tự do độc lập – toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực 
lượng, tính mạng của cải để giữ vững quyền tự do độc lập ấy”, câu nói như chạm khắc ý chí 
sắt đá giữ vững nền độc lập của dân tộc ta trên trang sử vàng của dân tộc. Tác phẩm kết lại 
cũng chính là mở đầu một thời kỳ mới đấu tranh giữ vững chủ quyền đất nước. 
 “Tuyên ngôn độc lập” của Hồ Chí Minh xứng đáng là áng văn mẫu mực của dân tộc 
Việt Nam trong thời đại mới. Với hệ thống lập luận chặt chẽ, đi từ ràng buộc này đến thắt 
buộc khác, với hệ thống luận cứ toàn diện, kết cấu trùng điệp, văn phong sắc sảo, bản tuyên 
ngôn hướng tới nhiều đối tượng với nhiều giọng điệu khác nhau: tha thiết, sâu lắng yêu 
thương với quốc dân, đồng bào; Đanh thép, rắn rỏi cảnh tỉnh, bác bỏ lý lẽ bọn đế quốc, 
thực dân phản động; Trang trọng tự tin tuyên bố độc lập trước công luận quốc tế Tác 
phẩm thuyết phục người đọc bởi hệ thống lập luận khoa học, xác đáng, hơn nữa còn đi vào 
lòng người bằng vẻ đẹp văn chương gợi cảm, giàu tính thẩm mĩ. Bản tuyên ngôn thừa kế 
truyền thống các áng tuyên ngôn độc lập của cha ông chúng ta, đồng thời thở vào đó hơi thở 
của thời đại mới giàu chất trí tuệ, sắc sảo, hấp dẫn. 
 Tạo nên áng văn chính luận mẫu mực ấy là tư tưởng, trí tuệ Hồ Chí Minh, một tầm 
văn hóa sánh ngang tinh hoa nhân loại. Với cái nhìn sáng suốt, tỉnh táo, thấu suốt bản chất 
của kẻ thù, Bác đã vận dụng linh hoạt, khéo léo thể văn chính luận để lật tẩy bộ mặt kẻ thù, 
đập tan luận điệu giả dối của chúng. Với cái nhìn yêu thương, chủ nghĩa nhân đạo trí tuệ của 
người cộng sản, những trang văn của Bác thấm nhuần tư tưởng yêu nước, nhân ái của dân 
tộc, ca ngợi, tự hào sức mạnh quật cường của dân tộc và sâu sắc hơn, khơi dậy ngọn lửa đấu 
tranh vì quyền lợi chính đáng của nhân loại, của dân tộc trên thế giới. Tầm văn hóa lớn, 
những trải nghiệm bản thân đã giúp Bác đúc kết nên chân lý của dân tộc, lịch sử và thời đại 
“Không có gì quý hơn độc lập tự do”. Tư tưởng Hồ Chí Minh còn sống mãi, như ngọn đuốc 
soi đường cho con người tiến lên xã hội văn minh, tiến bộ. 
 Với tầm tư tưởng, tầm văn hóa ấy, “Tuyên ngôn độc lập” không có dung lượng đồ 
sộ như những tác phẩm lớn trên thế giới mà ngược lại, tác phẩm rất “ngắn gọn, trong sáng, 
khúc chiết”.Ngắn gọn trong số lượng câu, chữ của tác phẩm, có thể đếm được. Trong sáng 
giản dị với những từ thuần Việt vừa chính xác, vừa hình tượng, câu văn hàm súc, cô đọng 
mà gợi mở nhiều lớp nghĩa, nhiều mã số. Ví dụ mỗi câu trong bản Tuyên ngôn: “Pháp thua, 
Nhật hàng, vua Bảo Đại thoái vị”, câu văn chỉ có bảy tiếng mà đã đi gần 100 năm lịch sử, 
khái quát những sự kiện trọng yếu của dân tộc. Sự thật lịch sử gợi lên trước mắt người đọc 
với không khí sử thi hoành tráng, không khí vùng lên quật khởi của dân tộc và tư thế của kẻ 
thù, tay sai bán nước. Những câu văn ngắn gọn nhưng lại hàm chứa năng lượng thẩm mĩ lớn 
khi miêu tả tội ác đẫm máu của kẻ thù, rung động lòng người sâu sắc. Âm vang của những 
câu văn còn dư ba mãi. Và đúng như câu nói “Cái đẹp nằm ngay trong sự giản dị”, “Tuyên 
ngôn độc lập” súc tích, nhưng dồn nén bao giá trị tư tưởng, nghệ thuật cũng như ý nghĩa 
lịch sử to lớn của dân tộc ta trong mùa Thu lịch sử. 
 Trước “Tuyên ngôn độc lập” của Hồ Chí Minh, ta đã có bài thơ: “Thần” của Lý 
Thường Kiệt, “Cáo Bình Ngô” của Nguyễn Trãi, những áng tuyên ngôn ấy khắc chữ vàng 
trên bia đá lịch sử muôn đời những mốc sơn rực rỡ của dân tộc Việt Nam qua nhiều thế kỉ 
đấu tranh vì “Độc lập, tự do, vì nhân quyền và dân quyền của dân tộc và của nhân loại”. Có 
thể nói “Tuyên ngôn độc lập” là kết tinh truyền thống yêu nước của dân tộc và tinh thần của 
thời đại mà lắng lòng mình trong đó, ta có thể nghe thấy “Lời non nước – tiếng ngày xưa và 
cả tiếng mai sau” (Tố Hữu). Tác phẩm tiêu biểu cho văn phong chính luận sắc sảo, giàu 
tính chiến đấu, đồng thời thể hiện phong cách nghệ thuật Hồ Chí Minh ngắn gọn, giản dị mà 
hàm súc, sâu sắc; kết hợp dân tộc và thời đại, thấu tình đạt lí Người đọc không chỉ thấy 
được một cây bút nghệ thuật tài năng, trí tuệ mà còn bắt gặp, yêu thương tâm hồn nhân đạo 
cao cả của Hồ Chí Minh. 
 Lịch sử đã lùi xa, nhưng mỗi lần đọc lại bản “Tuyên ngôn độc lập” của Bác, ta lại 
thấy thể hiện lên buổi sáng Ba Đình lịch sử với cờ hoa, nắng vàng rực rỡ, với bầu trời thu 
xanh lồng lộng và hình ảnh người cha già kính yêu . Bác đứng đó, với mái đầu bạc gần gũi, 
với giọng nói trầm ấm mà âm vang cả sông núi, đất trời, và chỉ một câu hỏi “Tôi nói, đồng 
bào nghe rõ không?” tâm hồn ta đã rung lên hòa điệu trong điệu hồn muôn người, điệu hồn 
dân tộc. “Tuyên ngôn Độc lập”là văn kiện lịch sử có giá trị muôn đời, không chỉ đối với sự 
nghiệp cách mạng dân tộc mà còn đóng góp cho tinh hoa nhân loại trí tuệ, tâm hồn Hồ Chí 
Minh. Tác phẩm mãi mãi được gìn giữ trân trọng bởi giá trị nghệ thuật và tư tưởng sáng đẹp 
của Người. 
* * *