Chuyên đề: Thơ 1954 đến 1975 - Vấn đề 3: Sóng (Xuân Quỳnh)

Chuyên đề 5: Thơ 1954 – 1975 
Vấn đề 3: SÓNG (Xuân Quỳnh) 
“Em trở về đúng nghĩa trái tim em 
Là máu thịt đời thường ai chẳng có 
Vẫn ngừng đập lúc cuộc đời không còn nữa 
Nhưng biết yêu anh cả khi đã chết rồi.” 
Xuân Quỳnh 
A. KIẾN THỨC CƠ BẢN 
1/ Biển, sóng  là những đối tượng của thiên nhiên. Sự to lớn, huyền ảo trong sự 
vận động không ngừng nghỉ và khả năng tồn tại Vĩnh Hằng như vũ trụ đã làm cho nó có khả 
năng diễn đạt được khái niệm tình yêu: Một phạm trù “biến ảo như hư vô, như là rất 
thực”một mơ ước mà con người gửi gấm: “Sau khi anh chết rồi, tình yêu còn mãi mãi”. 
Ở khổ một Xuân Quỳnh đã phát hiện tính đối cực trong một chỉnh thể: Ngày và 
đêm, buồn vui, dữ dội và êm dịu, ồn ào và lặng lẽ của “sóng”.Đây chính là tâm hồn đang 
yêu tự nhận thức về những biến động khác thường của lòng mình và nó khao khát được ra 
biển mênh mông để giải thích trạng thái không bình thường nhưng vốn dĩ rất thường ấy khi 
“nỗi khát vọng tình yêu” là “bồi hồi trong ngực trẻ”. 
Cứ như một câu chuyện cổ tích: Con sóng ở một nơi nào đó trên đất liền, nó không 
lý giải được bản chất của mình, nó tìm ra biển lớn, sau đó nó lại tìm về với bờ để thoả nỗi 
khao khát của nỗi nhớ. 
Nỗi nhớ rất “con gái” nhưng cũng rất mãnh liệt, nó dễ thương hồn hậu nhưng đắm 
sâu nghĩ suy chín chắn: “ em nghĩ về biển lớn”. Nỗi nhớ ấy thao thức trong thời gian : “ 
Dẫu xuôi về phương bắc, Dẫu ngược về phương nam” và nó có một phương định hướng 
khá lạ “ Hướng về anh một phương”Nỗi nhớ ấy có nhiều cấp độ nhiều cung bậc nó có thể 
biểu lộ ra hoặc đắm sâu như: con sóng “ dưới lòng sâu” hoặc “trên mặt nước”. 
- “Ở ngoài kia đại dương” không chỉ một con sóng riêng tư mà “ trăm ngàn con 
sóng” trong quần thể sóng cũng da diết nhớ bờ, cũng hy vọng mãnh liệt sẽ vượt qua mọi thử 
thách nghiệt ngã: “con sóng nào chẳng tới bờ.Dù muôn vời cách trở”.Chính vì thế, mà cái 
riêng, khi tan trong cái chung nó trở thành bất tử, chủ thể trữ tình mơ ước: “ Làm sao được 
tan ra  còn vỗ”. 
- Có những câu thơ mộc mạc dễ thương như sự bối rối của trẻ con: 
- “Sóng bắt đầu từ gió khi nào ta yêu nhau.” Càng tìm hiểu tình yêu bằng cách 
truy nguyên cội rễ để giải thích thì tình yêu càng khó nắm bắt và độ chính xác là cách hiểu 
đúng đắn nhất. 
- Có những lúc hình ảnh trường dụ “Sóng” đã không thể chứa đựng hết cảm xúc 
trong lòng, nhà thơ xuất hiện xưng “em” và gọi “anh”. 
Lòng em nhớ đến anh, 
Cả trong mơ còn thức. 
2/ Những câu thơ cuối như chùn xuống sâu lắng; khi nghĩ đến nỗi khát vọng tình 
yêu tuổi trẻ sẽ bị quy luật nghiệt ngã của thời gian đào thải. Niềm hạnh phúc gắn với âu lo 
khắc khoải. 
Nhà thơ mơ ước được sống vĩnh hằng khi hóa thân thành sóng “ Giữa biển lớn tình 
yêu” bất chấp dòng chảy của thời gian “Để ngàn năm còn vỗ”. Trong bài “ Biển” của Xuân 
Diệu, các phạm trù thời gian vĩnh cửu cũng được ông nhắc nhiều như thể hiện một nỗi khát 
khao để cho thời gian lưu cửu mãi mãi tình yêu. 
B.LUYỆN TẬP: 
Đề 1: Qua bài thơ Sóng, vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ trong tình yêu được thể 
hiện như thế nào? (2đ) 
Đề 2: Bình giảng bài thơ “Sóng” của Xuân Quỳnh (5đ) 
* GỢI Ý TRẢ LỜI: 
Đề 1: 
Qua bài thơ Sóng, ta có thể cảm nhận được vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ trong 
tình yêu. Người phụ nữ ấy mạnh bạo, chủ động bày tỏ những khát khao yêu đương mãnh 
liệt và những rung động rạo rực trong lòng mình. Người phụ nữ ấy thủy chung, nhưng 
không còn nhẫn nhục cam chịu nữa. Nếu “sông không hiểu nỗi mình” thì sóng dứt khoát từ 
bỏ nơi chật hẹp đó để “ Tìm ra tận bể”, đến cái cao rộng, bao dung.Đó là những nét mới mẻ 
“ hiện đại” trong tình yêu. 
Tâm hồn người phụ nữ đó khao khát, không yên lặng. “ Vì tình yêu muôn thuở – có 
bao giờ đứng yên”(Thuyền và Biển ).Nhưng đó cũng là một tâm hồn thật trong sáng, thủy 
chung vô hạn. Quan niệm tình yêu như vậy rất gần gũi với mọi người và có gốc rễ trong tâm 
thức dân tộc. 
Đề 2: 
Nếu như Xuân Diệu đã từng thổn thức vì tình yêu, dâng hiến trọn đời cho tình yêu, 
chạy vội với thời gian để được yêu thì Xuân Quỳnh cũng thế, cũng từng thấp thỏm, lo âu, 
đau khổ vì yêu. Nhưng dù sao đi nữa, là phận nữ nhi nên người rất ít tỏ ra táo bạo, quá 
mạnh dạn như Xuân Diệu. Đọc thơ Xuân Quỳnh, ta thường bắt gặp hình ảnh con sóng, 
chiếc thuyền nói hộ tình yêu Cũng vì lẽ ấy, suy cho cùng đây chỉ là những chất liệu dung 
dị, bình thường nhất trong cuộc sống song lại chứa đựng biết bao là ẩn ý, biết bao là ẩn tình 
mà Xuân Quỳnh muốn bày tỏ. 
Chúng ta đã đến với “sóng” của Xuân Quỳnh để thưởng thức từng vị thương, vị nhớ 
của một người phụ nữ đang yêu. 
Người ta thường ví rằng tình yêu là một bông hoa kì diệu! Vâng! Quả đúng như thế, 
tình yêu chưa bao giờ đi theo một hướng xác định. Cũng có lúc, người ta nhìn nhận tình yêu 
là cây đàn muôn điệu gảy lên muôn bản nhạc tình, có khi trầm bổng thiết tha, có khi nghẹn 
ngào đau đớn, cũng có khi e ấp, nũng nịu, dễ thương. Thì đây, trong bài thơ này, tình cảm 
của nhân vật “Em” cũng biến thiên như thế! 
“Sóng” là thơ ngụ ngôn, một thể thơ rất phù hợp để kể về một huyền thoại tình yêu 
đầy ăm ắp những tâm trạng khắc khoải, những cung bậc tình cảm và vì thế bài thơ dễ dàng 
được phổ nhạc. 
Sóng! – là một hình tượng ẩn dụ, là phương tiện bộc lộ tình cảm của nhân vật “Em”: 
“Dữ dội và dịu êm 
Ồn ào và lặng lẽ 
Sóng không hiểu nổi mình 
Sóng tìm ra tận bể 
Ôi con sóng ngày xưa 
Và ngày sau vẫn thế 
 Bồi hồi trong ngực trẻ” 
Một câu chuyện cổ tích về tình yêu được nhà thơ Xuân Quỳnh kể lại. Câu chuyện 
bắt đầu từ một con sóng nhỏ chẳng biết xuất phát từ đâu, sóng hiện ra như một con người có 
nội tâm nhiều biến động. Hai trạng thái tâm hồn đối lập nhau, giằng xé nhau, buồn vui lẫn 
lộn. Sóng chẳng hiểu tại sao mình lại cứ “dữ dội” rồi “dịu êm”, “ồn ào” rồi “lặng lẽ”. Phải 
chăng sóng đang yêu, yêu âm thầm, lặng lẽ? Vâng! Một tình cảm đang rạo rực trong trái tim 
người con gái, làm sao ai có thể “định nghĩa được tình yêu”. Một buổi chiều mộng? Một lần 
gặp gỡ? Một phút xao động trong tâm hồn ? Người con gái hay chính nhân vật “Em” trong 
bài đang cố tìm câu giải đáp cho tình yêu, cho sự bâng khuâng, đối lập của lòng mình. Và 
rồi chỉ còn một lối thoát: con sóng phải tìm ra tận bể cũng như “Em” đi tìm nguồn gốc của 
tình yêu. 
Tâm hồn con người là một cõi mênh mông vô tận. Làm sao ta có thể đi xuyên suốt 
hết cái cõi vô tận ấy. Và ngay chính trong lúc cõi lòng đang bùng lên ngọn lửa yêu thương 
thì cô gái trẻ lại càng trăn trở, bâng khuâng, khắc khoải, dằn vặt với chính lòng mình. Phải 
vượt khỏi cái giới hạn chật hẹp này, phải lao mình vào chân trời bao la, những miền vô tận 
để hiểu rõ lòng mình. Con sóng đã rời bờ ra đi, đi thật xa, cố tìm hiểu và soi mình với 
những con sóng khác để biết được sự huyền diệu của tình yêu, mà hiện tại đối với sóng vẫn 
còn là một bí mật. 
Tình yêu là gì ư? 
Một nhà thơ Pháp đã từng khẳng định: “tình yêu là điều mà con người không thể 
hiểu nổi”. Và thế rồi con sóng vẫn đi tìm mãi, tìm mãi: 
“Ôi con sóng ngày xưa 
Và ngày sau vẫn thế 
Nỗi khát vọng tình yêu 
Bồi hồi trong ngực trẻ” 
 Tình yêu cũng như con sóng, vẫn vĩnh hằng với thời gian và tuổi trẻ. Xuân Diệu đã 
từng nói: 
“Hãy để trẻ con nói cái ngon của kẹo 
hãy để tuổi trẻ nói hộ tình yêu” 
 Tình yêu gắn liền với tuổi trẻ. Tuổi trẻ là trái tim dào dạt, đa cảm và rạo rực niềm 
yêu thương chất sống. Chính vì thế, mà cái khát vọng tình yêu cứ bồi hồi trong ngực trẻ, nó 
cứ thúc đẩy tuổi trẻ đi tìm chân lý yêu đương, cũng như con sóng “ngày xưa và ngày sau 
vẫn thế”.Tuy nhiên, câu thơ “bồi hồi trong ngực trẻ ” là một câu thơ chưa chín.Thật ra 
ngực trẻ hay ngực già đều nồng nàn và bồi hồi trước tình yêu. Song, sóng và em cứ tìm 
mãi mà chẳng hiểu mình, chẳng thể hiểu được tình yêu. Sóng chính là điển hình của sự nhận 
thức về cái “quy luật” không thể cắt nghĩa được tình yêu: 
“Sóng bắt đầu từ gió 
Gió bắt đầu từ đâu 
Em cũng không biết nữa 
Khi nào ta yêu nhau”. 
 Sóng bắt đầu từ gió – Vâng! Gió bắt đầu từ đâu? Tình yêu bắt đầu từ đâu? – 
“Em”cũng không biết nữa. Đọc những câu thơ này, ta chợt hình dung cái lắc đầu nhè nhẹ 
như một sự bất lực của cô gái. Trong khi người con gái cố đi tìm cội nguồn tình yêu thì tình 
yêu trở thành trò chơi ú tim, không tài nào nắm bắt được. Và thế là, muôn đời tình yêu vẫn 
là sự bí hiểm. 
 Tình yêu của “Em” giờ đây trở thành nỗi nhớ da diết, giày vò. Nó choáng đầy cả 
không gian, nó chiếm cả tầng sâu và bề rộng, nó trải dài trong mọi thời gian. Phạm Đình An 
đã nhận xét: “Tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh không dừng lại ở mức độ yêu buổi đầu giản 
đơn hò hẹn, non nớt, ngọt ngào, mà là tình yêu hạnh phúc, tình yêu gắn bó với cuộc sống 
chung với nhiều đòi hỏi ở chiều sâu tình cảm, với nhiều chứng minh của thử thách, mang 
đậm dấu ấn trách nhiệm”. Chính vì thế mà tình yêu của người “Em”. Ở đây có thể nói 
không còn bồng bột mà khá chín chắn, có sự can thiệp của lý trí, có ý thức về mặt tình cảm. 
Ấy thế mà trong lòng người con gái vẫn trỗi dậy mãnh liệt một nỗi nhớ muôn hình, muôn 
sắc: 
“Con sóng dưới lòng sâu 
Con sóng trên mặt nước 
Ôi con sóng nhớ bờ 
Ngày đêm không ngủ được” 
 Nỗi nhớ của “Em”, của tình yêu dữ dội được khởi đầu từ những cái cao cả lớn lao, 
không tủn ngủn và tầm thường chút nào! Nỗi nhớ ấy da diết, cuốn lấy tâm hồn người con 
gái! Với Xuân Quỳnh là thế: mọi con sóng đều có bờ, mục đích là vỗ vào bờ, nên khi sóng 
xa bờ thì phải nhớ bờ, ngày đêm không ngủ được. 
 Cũng như sóng, nỗi nhớ về “Anh” vẫn dào lên mãnh liệt: 
“Lòng em nhớ đến – Anh 
Cả trong mơ còn thức” 
 Tình yêu đến, tình yêu mang theo một nỗi nhớ vô bờ đến với “Em”, choáng ngợp 
tâm hồn “Em”. Tình yêu đã trở nên đậm đà đến thế, và nỗi nhớ lại càng da diết miên man. 
 “Có không gian nào dài hơn chiều dài nỗi nhớ, có một khoảng mênh mông nào sâu 
thẳm hơn tình yêu”. Vâng! Làm sao đo được nỗi nhớ, làm sao đo được tình yêu! “Em” 
vẫn nhớ đến “Anh”, chỉ nhớ về phương anh mà thôi: 
“Dẫu xuôi về phương Bắc 
Dẫu ngược về phương Nam 
Nơi nào em cũng nghĩ 
Hướng về anh một phương”. 
 Tình yêu thật huyền diệu! Điều đáng nói là “Em” biết chủ động, biết gửi trao nỗi 
nhớ về hướng xác định: Phương anh! – Phương của tình yêu: “rợp trời thương ấy mấy màu 
xanh suốt, mà em nghiêng hết ấy mấy về phương anh, mà em nghiêng hết ấy mấy về phương 
anh”. Tình yêu của người phụ nữ thật mãnh liệt nhưng cũng thật trong sáng, dung dị, một 
tình yêu thuỷ chung và trọn vẹn. Song, để toàn vẹn mối tình ấy, con sóng phải vượt qua 
muôn ngàn cách trở: 
“Ở ngoài kia đại dương 
Trăm ngàn con sóng đó 
Con nào chẳng tới bờ 
Dù muôn vời cách trở” 
 Con sóng muốn tới bờ, phải vượt qua bao giông tố, bão bùng. Em muốn hướng về 
anh, phải vượt qua bao cạm bẫy cuộc đời. Suy cho cùng, tình yêu phải cần thử thách tôi 
luyện mới thấy rõ giá trị thực sự của nó. Tình yêu muốn tồn tại cũng phải có sự ra đi và trở 
lại, phải có sự dồi lên, lắng xuống để cuối cùng trở về với tình yêu hồn nhiên thuở đầu. 
 Chính tình yêu của anh đã giúp cho em vượt qua tất cả, đón nhận một tình yêu vĩnh 
cửu – tình yêu lớn lao và cao thượng, không mang màu sắc vị kỉ, riêng rẽ mà là hoà trong 
cái chung và ở trong cái chung mênh mông ấy, cái riêng sẽ tồn tại mãi mãi: 
“Làm sao được tan ra 
Thành trăm con sóng nhỏ 
Giữa biển lớn tình yêu 
Để ngàn năm còn vỗ” 
Tình yêu sẽ trưởng thành đằm thắm hơn và sẽ vĩnh hằng trong cái đẹp của tạo hoá. 
Bài thơ kết thúc rồi mà nhịp điệu êm ái, nhẹ nhàng của tình yêu vẫn còn vướng đọng 
đâu đây. Bài thơ thành công không chỉ trong việc miêu tả hình tượng “ Sóng” mà còn bộc lộ 
một tình yêu thật sôi nổi, nỗi khao khát tình yêu của một nhà thơ nữ. Đây chính là nét mới 
mẻ trong thơ ca hiện đại Việt nam. Trong rất nhiều loài hoa thì bông hoa Xuân Quỳnh tỏa ra 
một hương thơm riêng, một cách cảm nhận riêng về sóng – biển trong tình yêu. Tình yêu 
như con sóng mênh mang, vô tận, song cái đích cuối cùng cũng là một tình yêu thứ nhất, 
vĩnh hằng mãi mãi. 
* * *