Giáo án Ngữ văn 12 tiết 49+ 50: Ai đã đặt tên cho dòng sông - Hoàng Phủ Ngọc Tường

Ngµy so¹n:
Ngµy d¹y:
TiÕt sè:49- 50
A. Mơc tiªu bµi häc: (Hoàng Phủ Ngọc Tường)
 Giĩp HS 
 1. Về kiến thức
- Hiểu được những cảm nhận tinh tế, sâu sắc tình yêu, niềm tự hào 
tha thiết, sâu lắng của tác giả dành cho sơng Hương, cho xứ Huế
thân yêu được thể hiện qua một áng văn đẹp đẽ, tài hoa
 2. Về kĩ năng: 
- Nhận biết được đặc trưng của thể loại bút kí và nghệ thuật viết
 bút kí.
 3. Về thái độ: 
- Giáo dục bồi dưỡng tình yêu, niềm tự hào với quê hương Tổ quốc
B. Ph­¬ng tiƯn thùc hiƯn: 
- SGK, SGV, thiÕt kÕ bµi häc
- Gi¸o ¸n c¸ nh©n lªn líp 
C. C¸ch thøc tiÕn hµnh 
- Gi¸o viªn tỉ chøc giê d¹y häc theo c¸ch kÕt hỵp c¸c ph­¬ng ph¸p: ®äc s¸ng t¹o, gỵi t×m, t¸i hiƯn, thuyÕt tr×nh, kÕt hỵp víi c¸c h×nh thøc trao ®ỉi th¶o luËn, tr¶ lêi c¸c c©u hái. 
D. TiÕn tr×nh d¹y häc 
	 1 KiĨm tra bµi cị: 
2. Giíi thiƯu bµi míi
 “Chúng ta đã từng biết đến vẻ đẹp con sông Đa ø (Tây Bắc) , vừa hùng vĩ, vừa dữ dội, vừa trữ tình thơ mộng qua trang viết tài hoa, độc đáo của Nguyễn Tuân. Trong bài học hôm nay, chúng ta sẽ thưởng thức vẻ đẹp dòng sông Hương qua bút kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường: “Ai đã đặt tên cho dòng sông”.
Hoạt động của GV và HS
Nội dung và yêu cầu cần đạt
Hoạt động 1
- Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu phần tiểu dẫn.
(?)Trình bày những nội dung cơ bản trong phần tiểu dẫn?
- Hs dùa vµo sgk tr×nh bµy
- Gv nhËn xÐt tỉng hỵp
Hoạt động 2
- HD HS đọc 
- GV : s«ng H­¬ng ®­ỵc nh×n tõ 2 gãc ®é: Dßng s«ng TN vµ dßng s«ng v¨n ho¸ - lÞch sư
- Th¶o luËn nhãm (5 phĩt)
- Học sinh làm việc theo nhom, trình bày trước lớp. 
+ Nhãm 1: C¶nh s¾c thiªn nhiªn cđa s«ng Hư¬ng ë thưỵng nguån ®ưỵc miªu t¶ như thÕ nµo? DÉn chøng minh ho¹ trong t¸c phÈm? 
(?) Gi÷a lßng Tr­êng S¬n con s«ng ®­ỵc miªu t¶ nh­ thÕ nµo ? T¸c gi¶ ®· sư dơng nh÷ng biƯn ph¸p nghƯ thuËt nµo ®Ĩ miªu t¶ ?
(?) Khi ra khái rõng giµ con s«ng cã vỴ ®Đp nh­ thÕ nµo? 
+ Nhãm 2: Sơng Hương ở đồng bằng được miêu tả như thế nào? Dẫn chứng minh họa.
- Học sinh làm việc cá nhân, trình bày trước lớp
+ Nhãm 3: Trong c¸i nh×n cđa Hoàng Phủ Ngọc Tường, s«ng 
Hư¬ng khi ®i qua thµnh phè ®ưỵc c¶m nhËn như thÕ nµo?
- Học sinh làm việc theo nhãm, trình bày trước lớp
- Giáo viên liên hệ với thơ Hàn Mặc Tử và Tố Hữu:
“Gío theo lối gió, mây đường mây
Dòng nước buồn thiu hoa bắp lay” (Hàn Mặc Tư)û
“ Hương giang ơi dòng sông êm
Quả tim ta vẫn ngày đêm tự tình” (Tố Hữu)
+ Nhãm 4: Sơng Hương trước khi đi ra biển cả cĩ điểm gì đặc biệt ?
- Hs lµm viƯc theo nhãm, ®¹i diƯn tr×nh bµy tr­íc líp
(?) D­íi gãc ®é v¨n ho¸, s«ng H­¬ng ®­ỵc t¸c gi¶ c¶m nhËn nh­ thÕ nµo? 
- GV gỵi ý: 
+ Tím dẫn chứng cho thấy tác giả miêu tả sơng Hương gắn với âm nhạc cổ điển Huế?
+ Tác giả đã liên tưởng đến đại thi hào Nguyễn Du như thế nào?
(?) Những chi tiết nào cho thấy tác giả miêu tả sơng Hương gắn với những sự kiện lịch sử?
(?) Qua viƯc t×m hiĨu vỴ ®Đp s«ng Hư¬ng, em nhËn xÐt g× vỊ t×nh c¶m cđa t¸c gi¶ dµnh cho dßng s«ng? 
- Th¶o luËn nhãm: 3 phĩt
+ Nhãm1: T¸c gi¶ ®· sư dơng nh÷ng ®iĨm nh×n trÇn thuËt nµo?
- Hs lµm viƯc theo nhãm, ®¹i diƯn tr×nh bµy tr­íc líp
+ Nhãm 2: Em cã nhËn xÐt g× vỊ viƯc sư dơng ng«i kĨ? 
- Hs lµm viƯc theo nhãm, ®¹i diƯn tr×nh bµy tr­íc líp
+ Nhãm 3: VỴ ®Đp cđa s«ng Hư¬ng ®ưỵc t¸c gi¶ miªu t¶ b»ng giäng ®iƯu như thÕ nµo ?
- Hs lµm viƯc theo nhãm, ®¹i diƯn tr×nh bµy tr­íc líp
(?) Từ đoạn văn em hiểu thêm điều gì về thể loại bút kí? Thể lo¹i nµy có gì giống và khác với thể loại tuỳ bút?
- Hs lÇn l­ỵt tr¶ lêi
- Gv nhËn xÐt, tỉng hỵp
Hoạt động 3
 - GV cho 1-2 HS đọc phần ghi nhớ. 
Hoạt động 4
- GV: Tổ chức HS thảo luận bằng phiếu học tập.
Cách đặt tiêu đề và kết thúc tác phẩm bằng câu hỏi "Ai đã đặt tên cho dịng sơng?" nhằm mục đích gì?
I.TÌM HIỂU CHUNG:
1.Tác giả: Hoàng Phủ Ngọc Tường
- Sinh năm 1937 tại thành phố Huế
- Quê gốc: Làng Bích Khê - Xã Triệu Phong - Huyện Triệu Phong - Tỉnh Quảng Trị.
- Lµ mét trÝ thøc yªu n­íc, cã vèn hiĨu biÕt s©u réng trªn nhiỊu lÜnh vùc 
- Lµ nhµ v¨n chuyªn viÕt vỊ thĨ lo¹i bĩt kÝ
à Sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với tư duy đa chiều ®­ỵc tỉng hỵp tõ vốn kiến thức sâu rộng, lối viết hướng nội, sĩc tÝch, mª đắm, tài hoa. 
- Sáng tác văn chương: Văn xuơi và thơ
- Tác phẩm chính: SGK
2. Tác phẩm: " Ai đã đặt tên cho dịng sơng? ”
- Thể loại: Tùy bút
- Xuất xứ: In trong tập sách cùng tên.
- Bố cục: Gồm 3 phần
Phần 1: Cảnh quan thiên nhiên của sơng Hương
Phần 2+ 3: Phương diện lịch sử và văn hĩa của sơng Hương
à Đoạn trích trong sgk thuộc phần một + lời kết của tồn tác phẩm
II. Đọc - Hiểu văn bản.
1. Đọc 
2. Tìm hiểu chú thích
 3. Tìm hiểu văn bản.
3.1. Vẻ đẹp của sơng Hương qua cảnh sắc thiên nhiên
* Sơng Hương ở thượng nguồn
+ Sức sống mãnh liệt, hoang dại 
+ Dịu dàng và say đắm.
Gi÷a lßng Tr­êng S¬n:
à Gi÷a lßng Tr­êng S¬n, S«ng H­¬ng mang mét vỴ ®Đp trµn ®Çy søc sèng, m·nh liƯt, man d¹i vµ c¸ tÝnh
- H×nh ¶nh so s¸nh: mét b¶n tr­êng ca cđa rõng giµ 
(“RÇm ré gi÷a bãng c©y ®¹i ngµn- M·nh liƯt v­ỵt qua ghỊnh th¸c- Cuén xo¸y nh­ c¬n lèc”)
- H×nh ¶nh Nh©n ho¸: C« g¸i Di-gan phãng kho¸ng vµ man d¹i (B¶n lÜnh gan d¹ - T©m hån tù do vµ trong s¸ng) 
Khi ra khái rõng giµ:
à VỴ ®Đp dÞu dµng, s©u th¼m, bÝ Èn
+DÞu dµng vµ trÝ tuƯ
+Trë thµnh ngêi mĐ phï sa cđa mét vïng v¨n ho¸ xø së
+§ãng kÝn t©m hån s©u th¼m ë cưa rõng
Tãm l¹i: s«ng H­¬ng ë th­ỵng nguån mang vỴ ®Đp phãng kho¸ng, man d¹i, bÝ Èn nh­ng cịng rÊt dÞu dµng vµ trÝ tuƯ 
* Sơng Hương ở đồng bằng
- Sơng Hương thay đổi về tính cách: 
+ Chế ngự được bản năng của người con gái 
+ “mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hĩa xứ sở”
- Cảnh đẹp sơng Hương như bức tranh cĩ đường nét, cĩ hình khối:
 + ChuyĨn dßng liªn tơc; vßng gi÷a khĩc quanh ®ét ngét, uèn m×nh theo nh÷ng ®­êng cong thËt mỊm. “Sơng mềm như tấm lụa” trơi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách”
Vẻ đẹp s«ng Hư¬ng đa màu mà biến ảo: “sớm xanh , trưa vàng, chiều tím”.
-Vẻ đẹp trầm mặc cđa sơng Hương. 
-Vẻ đẹp mang màu sắc triết lí, cổ thi khi đi trong âm hưởng ngân nga của tiếng chuơng chùa Thiên Mụ.
=> B»ng bĩt ph¸p kĨ vµ t¶, Hoàng Phủ Ngọc Tường ®· lµm nỉi bËt mét s«ng Hư¬ng ®Đp bëi phèi c¶nh k× thĩ gi÷a nã víi thiªn nhiªn xø HuÕ phong phĩ, hµi hoµ.
* Sông Hương khi đi qua thành phố Huế:
 S«ng Hư¬ng mang vỴ ®Đp dÞu dµng, cã linh hån vµ vui tư¬i h¼n lªn như  “t×m ®ĩng ®ưêng vỊ”. Råi ngay lËp tøc, s«ng Hư¬ng g¾n bã tha thiÕt víi thµnh phè “như mét tiÕng v©ng kh«ng nãi ra cđa t×nh yªu, ngËp ngõng nh­ muèn ®i muèn ë vư¬ng vÊn kh«ng muèn xa rêi. 
- Trong c¸ch biĨu ®¹t tµi hoa cđa t¸c gi¶, s«ng Hư¬ng ®ưỵc c¶m nhËn dưíi nhiỊu gãc ®é:
+ B»ng con m¾t héi ho¹: s«ng Hư¬ng vµ nh÷ng chi lưu cđa nã t¹o nh÷ng ®ưêng nÐt tinh tÕ lµm nªn vỴ ®Đp cỉ kÝnh cđa cè ®«.
+ Qua c¸ch c¶m nhËn ©m nh¹c: SH ®Đp nh­ ®iƯu slow chËm r·i, s©u l¾ng, tr÷ t×nh.
+ Dưíi c¸i nh×n say ®¾m cđa mét tr¸i tim ®a t×nh: S«ng Hư¬ng lµ ngưêi t×nh dÞu dµng, thủ chung.
* Song Hương trở lại để nĩi một lời thề trước khi về biển cả.
- §ưỵc so s¸nh như  “nµng KiỊu trong ®ªm t×nh tù trë l¹i t×m Kim Träng”.
 - “Lời thề ấy vang vọng  thành giọng hị dân gian”. §ã là tấm lßng con người HuÕ “mãi chung tình với quê hương xứ sở”.
* Như vËy , vỴ ®Đp cđa s«ng Hư¬ng qua c¶nh s¾c thiªn nhiªn “ nh­ mét c« g¸i HuÕ duyªn d¸ng ®iĨm t« cho vỴ ®Đp HuÕ”.
3.1.2 .VỴ ®Đp cđa s«ng Hư¬ng d­íi gãc ®é v¨n ho¸
- Dưíi gãc ®é v¨n ho¸:
+ G¾n víi nh¹c cỉ ®iĨn vµ nh÷ng ®ªm ca HuÕ trªn s«ng.
+ G¾n víi NguyƠn Du vµ khĩc nh¹c “tø ®¹i c¶nh”. + Lµ nguån c¶m høng bÊt tËn cđa thi ca à Tác giả cho cĩ một dịng thi ca về sơng Hương.Đĩ là dịng thơ khơng lặp lại mình: “Dịng sơng trắng- lá cây xanh”(Chơi xuân-Tản Đà) “Như kiếm dựng trời xanh”( Trường giang như kiếm lập thanh thiên-Cao Bá Quát). “Con sơng dùng dằng, con sơng khơng chảy. Sơng chảy vào lịng nên Huế rất sâu”(Thơ của Thu Bồn)
 à S«ng Hư¬ng thuéc vỊ mét thµnh phè tõng lµ chèn ®Õ ®« vµ tù b¶n th©n nã ®· thÊm ®Ém phÈm chÊt v¨n ho¸ ®éc ®¸o xø HuÕ 
- Dưíi gãc ®é ®êi thưêng: S«ng Hư¬ng trë l¹i lµ mét ngưêi con g¸i dÞu dµng cđa ®Êt nưíc.
3.1.3 VỴ ®Đp s«ng Hư¬ng g¾n liỊn víi nh÷ng sù kiƯn lÞch sư.
- Thêi vua Hïng s«ng Hư¬ng lµ dßng s«ng biªn thuú xa x«i.
- Trong “dư ®Þa chÝ” (NguyƠn Tr·i), s«ng Hư¬ng ®ưỵc ®Ỉt tªn Linh Giang, g¾n víi nh÷ng cuéc chiÕn ®Êu oanh liƯt cđa qu©n d©n §¹i ViƯt.
- ThÕ kû XVIII: S«ng Hư¬ng “vỴ vang soi bãng kinh thµnh Phĩ Xu©n cđa ngưêi anh hïng NguyƠn HuƯ”.
- ThÕ kû XIX: S«ng Hư¬ng sèng hÕt lÞch sư bi tr¸ng víi m¸u cđa nh÷ng cuéc khëi nghÜa.
- §i vµo thêi ®¹i cđa C¸ch m¹ng th¸ng T¸m b»ng nh÷ng chiÕn c«ng rung chuyĨn.
- Chøng kiÕn cuéc nỉi dËy tỉng tiÕn c«ng tÕt MËu Th©n 1968.
=> s«ng Hư¬ng g¾n liỊn víi lÞch sư cđa HuÕ, cđa d©n téc.
* Tãm l¹i: S«ng Hư¬ng lµ mét h×nh tưỵng nghƯ thuËt héi tơ ®Çy ®đ vỴ ®Đp cđa thiªn nhiªn, v¨n ho¸, lÞch sư vµ t©m hån 
- T×nh c¶m cđa Hoàng Phủ Ngọc Tường víi s«ng Hư¬ng: T¸c gi¶ ®· soi s¸ng vỴ ®Đp h×nh tưỵng dßng s«ng Hư¬ng b»ng t©m hån m×nh vµ b»ng t×nh yªu tha thiÕt ®èi víi quª hư¬ng xø së, khiÕn nã trë nªn lung linh, ®a d¹ng như ®êi sèng t©m hån con ngưêi.
3.2. NghƯ thuËt trÇn thuËt.
- §iĨm nh×n trÇn thuËt: BiÕn ®ỉi linh ho¹t:
+ Phư¬ng diƯn thêi gian
+ Phư¬ng diƯn kh«ng gian
+ Phư¬ng diƯn kÕt cÊu
Ng«i kĨ: Nh©n vËt T«i – Ngưêi trÇn thuËt.
Quan s¸t, tr×nh bµy nh÷ng hiĨu biÕt suy nghÜ cđa m×nh vỊ s«ng Hư¬ng. 
Béc lé c¶m xĩc c¸ nh©n víi s«ng Hư¬ng b»ng nh÷ng liªn tưëng phong phĩ, bÊt ngê.
=> Nh©n vËt tr÷ t×nh: Lµ nhµ khoa häc cã kiÕn thøc s©u réng, ngưêi nghƯ sü cã t©m hån nh¹y c¶m, tµi hoa.
- Giäng ®iƯu trÇn thuËt: 
+ Giäng ®iƯu tr÷ t×nh giµu chÊt suy tưëng vµ chÊt triÕt luËn.
+ Sư dơng nhiỊu biƯn ph¸p nghƯ thuËt víi nh÷ng h×nh ¶nh ®Ỉc s¾c, giµu chÊt héi ho¹, nh¹c vµ th¬. 
=> NghƯ thuËt trÇn thuËt trong tuú bĩt Hoµng Phđ Ngäc Tưêng thĨ hiƯn: ChÊt HuÕ ®· thÊm ®ưỵm trong t©m hån, t©m linh cđa nhµ v¨n.
III. Ghi nhớ: (SGK)
Đoạn trích bài bút kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là đoạn văn xuôi súc tích và đầy chất thơ về sông Hương. Nét đặc sắc làm nên sức hấp dẫn của đoạn văn là những xúc cảm sâu lắng được tổng hợp từ một vốn hiểu biết phong phú về văn hoá, lịch sử, địa lí và văn chương cùng một văn phong tao nhã, hướng nội, tinh tế và hài hoà.
IV.luyện tập
Bài tập 1:
Bài kí kết thúc bằng cách lí giải về cái tên của dòng sông, gợi lai huyền thoại về chuyện người dân hai bên bờ sông nấu nước của trăm hoa đổ xuống dòng sông cho làn nước thơm mãi mãi.
=> Gợi sự biết ơn đối với những người đã khai phá vùng đất mới.
“Dòng sông ai đã đặt tên
Để người đi nhớ Huế không quên ?”
- Mục đích
+ Giúp người đọc hiểu về cái tên đẹp của dịng sơng: S«ng H­¬ng- S«ng th¬m
+ Gợi lên niềm biết ơn đối với người đã khai phá miền đất này