Giáo án Ngữ văn 12: Số phận con người - Ông già và biển cả

SỐ PHẬN CON NGƯỜI 
 (M. Sôlôkhốp) 
A/ Mục tiêu bài học :
 Giúp HS hiểu :
Những nét cơ bản về con người và các sáng tác của nhà văn Xô Viết danh tiếng M. Sôlôkhốp.
Truyện ngắn “ SPCN” là tác phẩm đầu tiên trong VH Nga tập trung vào hình tương con người bất hạnh trong chiến tranh .Tuy viết về những đau thong mất mát trong chiến tranh khốc liệt nhưng tác giả vẫn giữ được một cái nhìn nay nhân bản :lòng tin ở tính cách Nga kiên cường , ở cuộc sống bao dung 
 B/ Trọng tâm bài học :
 Gía trị nhân đạo của tác phẩm.
C/ Nội dung :
Phương pháp
 Nội dung
 Cho HS đọc tiểu dẫn SGK
1/ Nêu những nét chính về cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của M.Sôlôkhốp
2/ Những đặc đỉêm nào ảnh hưởng đến sự nghiệp sáng tác của ông?
3/ Tác phẩm tiêu biểu .
4/ Nêu nội dung tiêu biểu trong những sáng tác của M.Sôlôkhốp
5/ Ông có ảnh huởng như thế nào đối với nền văn học Nga thế kỉ XX ?
6/ Nêu xuất xứ tác phẩm “ số phận con người”
7/ Đọc và tóm tắt đoạn trích .
8/ Nêu chủ đề của đọan trích .
9/ Hình ảnh chú bé bất hạnh Vania
10/ Nêu những nét tương đồng giữa Xôcôlốp và Vania .
11/ Hai vợ chồng người bạn của Xôcôlốp là người như thế nào?
12/ Khi anh nhận thằng bé làm con nuôi thì thái độ của họ như thế nào?
13/ Nêu những nét tiêu biểu về nhânâ vật Xocôlốp 
14/ Trong quá khứ anh đã gặp phải những bất hạnh gì ? hiện tại thì như thế nào?
15/ Mặc dù gặp nhiều bất hạnh nhưng anh có đầu hàng số phận không ? Vì sao?
16/ Nêu những nét nghệ thuật tiêu biểu của đoạn trích
I/ Tìm hiểu chung:
 1/ Tác giả :
 a/ Cuộc đời :
 (1905-1984)
 - Là nhà văn XV lỗi lạc , sinh ở vùng thảo nguyên sông Đông, trong gia đình nông dân .
 - Cuộc đời gắn bó máu thịt với sông Đông(con người và cảnh vật)
 - Thời nội chiến :nghỉ học , sớm tham gia CM và bắt đầu viết văn .
 - Lên Matxcơva làm nhiều nghề vất vả , có điều kiện học hỏi cho sự nghiệp viết văn .
 - 1925 trở về sông Đông và sáng tác “Sông Đông êm đềm”
 - Chiến tranh Vệ Quốc (1941-1945) khoát áo lính với tư cách phóng viên chiế trường , xông pha nhiều mặt trận , sáng tác nhiều bài kí , truyện ngắn
 - 1939 được bầu vào Viện Hàn Lâm KH Liên Xô.
 1965 được giải NoBel 
 b /Sự nghiệp :
 - Tác phẩm tiêu biểu nhất là bộ tiểu thuyết “Sông Đông êm đềm” và một số tác phẩm khác : Đất vỡ hoang, số phận con người” .
 Nội dung : viết về cuộc sống và con người vùng sông Đông sau CMT10 và thời kì nội chiến , toát lên tư tưởng nhân đạo sâu sắc.
Tên tuổi và tác phẩm của M.Sôlôkhốp làm rạng rỡ nên văn học Nga TK XX
 2/ Tác phẩm:
 a/ Xuất xứ:
 Sáng tác 1957 
 Trích chương 3 và một phần kết của TP “ số phận con nguời”
 b/ Tóm tắt :
 Tác giả gặp anh lái xe Xôcôlốp và anh kể lại đời mình cho tác giả nghe :
 “ Từ những năm nội chiến Xôcôlốp tham gia Hồng Quân . Cả nhà anh chết trong nạn đói 1922 , anh làm thuê cho Culắc nên sống sót , anh làm thợ mộc có vợ và 3 đứa con ngoan. Thế chiến II bùng nổ , Xocôlốp nhập ngũ , ra trận , bị thương , bị Đức bắt làm tù binh .Anh chạy trốn khỏi tù , trở về với Hồng Quân,ít lâu sau nghe tin vợ và 2 con gái bị chết trong trận càn của Đức. Niềm hi vọng cuối cùng là đứa con trai , nhưng chiến tranh gần kết thúc , tiến gần Berlin , đứa con của anh đã tử thương đúng ngày chiến thắng 9/5 , anh chỉ kịp nhìn con trai lần cuối. Chiến tranh kết thúc , Xôcôlốp trải qua nhiều đau khổ ,mất mát to lớn .Giải ngũ , không gia đình ,người thân , anh cũng không trở lại quê hương , sống trơ trọi tại nhà người bạn và làm nghề lái xe. Tình cờ gặp và nhận Vania bơ vơ , bố mẹ đều chết trong chiến tranh làm con nuôi .Tình cảm với Vania làm tim anh ấm lại , hai tâm hồn sưởi ấm cho nhau . Sau đó anh gây ra tai nạn lái xe , đụng phải con bò , bị tước bằng lái .Xôcôlốp phải lang bạt kiếm sống , đổi chỗ ở để kiếm việc làm và để quên người thân nhưng đêm đêm họ vẫn về trong giấc mơ Mặc dù cuộc sống nhiều bất hạnh nhưng anh vẫn kiên cường vượt qua và có niềm tin hướng về tương lai , nhất là sự trưởng thành của đứa trẻ.”
 3/ Chủ đề tác phẩm :
Lên án chiến tranh gây đau khổ cho nhiều số phận con người .
Ca ngợi phẩm chất nhân hậu , kiên cường của con người Nga sau chiến tranh .
 II/ Đọc hiểu tác phẩm:
 1/ Chú bé Vania - Số phận bất hạnh :
Cha mất ở mặt trận , mẹ chết trên tàu 
Dơ bẩn , lang thang , đói khát, sớm biết đau khổ (lặng thinh , tư lự , thở dài)
Khao khát yêu thương : nhận Xocôlốp làm cha , có tình cảm yêu thương chân thật , bồng bột với Xocôlốp .
Có những hồi ức về cha mẹ 
Nỗi bất hạnh khó quên , ám ảnh chú bé suốt đời .
2/ Vợ chồng người bạn :
Không con cái , cũng khao khát có 1 đứa con
Đồng cảm với cảnh ngộ của Xôcôlốp 
Đồng tình quyết định nhận con nuôi của bạn, xúc động đến rơi nước mắt .
3/ Nhân vật Xôcôlốp:
Qúa khứ bất hạnh : gia đình chết hết trong trận đói 1922 , vợ con chết do Phát xít Đức .
Hiện tại đã tìm thầy nguồn an ủi từ chú bé Vania .
Qúa khứ đau thương tiếp tục ám ảnh , dày vò anh .
Kiên cường chịu đựng , vượt qua hướng về tương lai tươi sáng bằng tấm lòng nhân hậu
à Tính cách Nga kiên cường .
ð Những vết thương do chiến tranh gây ra mãi mãi không bao giờ có thể lành được .
III/ Tổng kết :
 1/ Nghệ thuật :
Tính chân thật trong mọi chi tiết mặc dù đó là những sự thật nghiệt ngã , đắng cay.
Lời kể, lời dẫn dắt truyện tự nhiên .
Giọng điệu đằm thắm , trữ tình gây sự xúc động mạnh , giàu kịch tính .
 2/ Nội dung :
Tác phẩm phơi bày sự nghiệt ngã của chiến tranh đã gây biết bao đau thương , mất mát cho con người .
Ca ngợi người Nga với ý chí kiên cường , nhân hậu , có thể vượt lên tất cả .
Thể hiện niềm tin và lòng nhân đạo của tác giả đối với cuộc sống và con người.
 ÔNG GIÀ VÀ BIỂN CẢ
 ( E .HÊ-MINH-UÊ)
A/ Mục tiêu bài học:
 Giúp HS :
Cảm nhận được vẻ đẹp không những của lão ngư phủ đơn độc và dũng cảm mà cả vẻ đẹp của nhân vật cá kiếm –kì phùng địch thủ của ông .
Làm quen vớimột nét độc đáo trong nghệ thuật văn xuôi của Hê-minh-uê : từ những chi tiết giản dị , chân thực của cuộc săn bắt cá gợi mở những tầng ý nghĩa rộng lớn , khiến cho 2 nhân vật chính mang ý nghĩa biểu tượng .Tứ đó có thể rút ra bài học về lối viết : chống lối viết hoa mĩ mà rỗng tuếch , vố thường được HS ưa thích hiện nay. 
 B/ Trọng tâm:
Phân tích hình ảnh ông lão Xan-ti-a-gô song song với hình ảnh con cá kiếm đi tới nhận định về mối quan hệ đạc biệt của học
Tập Hs liên tưởng : Từ những đìêu tác giả không trực tiếp miêu tả và bình luận , tự rút ra suy nghĩ về ý nghĩa rộng hơn , sâu hơn của hình tượng.
C/ Nội dung:
 Cho HS đọc tiểu dẫn SGK.
1/ Nêu những nét tiêu biểu về nhà văn E.heminguê.
GV nên nói sơ nét về nguyên lí “tảng băng trôi”
2/ Nội dung tiêu biểu trong những sáng tác của ông .
3/Nêu những tác phẩm ti6eu biểu của E. Heminguê
4/ Nêu xuất xứ , hòan cảnh sáng tác , nội dung của tác phẩm “ông già và biển cả”
Cho HS đọc đoạn trích và nêu chủ đề.
Cho HS đọc đoạn trích SGK .
5/ Nhận xét chân dung lão ngư phủ Xan-ti-a-gô
6/ Cộu chiến đấu của lão và con cá diễn ra trong không gian như thế nào ?
7/ Em có nhận xét gì về sự lặp đi lặp lại của những vòng lượn của con cá kiếm?
 Cho Hs thảo luận .
8/ Nêu ý nghĩa biểu tượng của con cá kiếm.
9/ Nêu một vài hình tượng nghệ thuật sử dụng trong đoạn trích .
I/ Tìm hiểu chung:
 1/Tác giả:
(1899-1961)
Là nhà văn Mĩ để lại ấn tượng sâu sắc trong nền văn xuôi hiện đại phương Tây , góp phần đổi mới lối viết truyện , tiểu thuyết của nhiều thế hệ nhà văn trên TG .
Từng tham gia nhiều cuộc chiến tranh , là nhà báo nhà văn xông xáo , quen nếp sống giản dị của người dân chất phác .
Dù viết về đề tài nào ,đều thể hiện ý đồ “ viết một áng văn xuôi đơn giản và trung thực về con người”
Sau chiến tranh không hòa nhập được với cuộc sống mới , cùng 1 số trí thức tự xưng “ thế hệ vứt đi” nhưng không chán nản .
Đề xướng nguyên lí sáng tác “tảng băng trôi”.
Ông sống chủ yếu ở CuBa , mất vì tự sát.
Tác phẩm tiêu biểu: Mặt trời vẫn mọc , giã từ vũ khí , chuông nguyện hồn ai, ông già và biển cả 
2/ Tác phẩm “ ông già và biển cả”:
 a/ Xuất xứ:
Sáng tác 1952 trước khi TG được tặng giải Nobel văn học 1954 .
Là kết tinh tiêu biểu của những nét mới mẻ trong lối kể chuyện của Hê-minh-uê.
 b/ Nội dung:
Truyện kể lại ba ngày hai đêm ra khơi đánh cá của ông lão Xan-ti-a-gô , nhất là cuộc chiến sinh tử của lão với đàn cá dữ để bảo vệ con cá kiếm nhưng cuối cùng con cá kiếm chỉ còn lại bộ xương
3/ Tóm tắt:
 “ Ông lão Xan-ti-a-gô 74 tuổi thường xuyên đánh cá trên vùng biển ấm ngoài khơi LaHa-ba-na cùng cậu bé Ma-nô-lin.. Ông ra biển 84 ngày liền không bắt được con cá lớn nào .Ngày kia , một mình đi biển ,ông câu được con cá rất to . Trận chiến giữa người và cá bắt đầu .Bằng ý chí và nghị lực phi thường cộng sức chịu đựng kì diệu cuối cùng ông hạ được con cá và buộc nó vào mạn thuyền ,nhưng sau đó gặp sự tấn công của đàn cá mập , ông lại chiến đấu tiếp để giữ chiến lợi phẩm nhưng cuối cùng con cá kiếm chỉ còn lại bộ xương ” 
 3/ Chủ đề:
 Đoạn trích miêu tả cuộc chiến đấu của ông lão Xan-ti-a-gô với con cá kiếm khổng lồ , bằng ý chí và nghị lực phi thường , chiến đấu gần kiệt sức để thực hiện ước mơ “bắt được con cá lớn nhất đời mình”
 II/ Đọc hiểu tác phẩm :
 1/ Chân dung lão ngư phủ Xan-ti-a-gô:
Nhân vật trung tâm , người anh hùng của cuộc chiến đấu .
Lai lịch : lão ngư phủ 74 tuổi lành nghề , mưu trí , đơn độc mà dũng cảm.
Từng có mơ ước bắt được con cá kiếm lớn nhất đời mình .
 2/ H/ ảnh cuộc chiến đấu của lão ngư phủ Xan-ti-a-gô:
Diễn ra trong đơn độc trên chiếc thuyền nhỏ bé , giữa đại dương mênh mông , trong đêm tối , tay không vũ khí .
Cảm kích , chiêm ngưỡng vẻ đẹp rực rỡ,kiêu hùng của con cá kiếm khổng lồ lúc chưa bị bắt à Biểu tượng cho ước mơ .
Hình ảnh những “ vòng lượn” của con cá được nhắc đi nhắc lại nhiều lần 
à gợi cuộc đấu tranh giữa ông lão và con cá kiếm ,
à gợi hình ảnh một ngư phủ lành nghề ước đoán được khoảng cách rộng hẹp , xa gần của con cá kiếm.
Những vòng lượn thể hiện những cố gắng sau cùng của con cá muốn thoát khỏi sự săn đuổi của ông lão.
Những vòng lượn biểu thị sự cảm nhận của Xan-ti-a-gô về con cá song chỉ là gián tiếp.
à Qua lời đối thoại của ông lão và con cá không chỉ là sự cảm thông , đồng thời bộc lộ rõ vẻ đẹp tâm hồn của ông lão :ông hiểu rõ và đang chiêm ngưỡng đối thủ của mình . 
 3/ Ýù nghĩa biểu tượng của con cá kiếm:
Đại diện cho hình ảnh thiên nhiên
 Tiêu biểu cho vẻ đẹp , tính chất kiêu hùng , vĩ đại của tự nhiên .
Tiêu biểu cho quan hệ phức tạp với con người: thiên nhiên vừa là bạn , vừa là đối thủ của con người .
Vừa là biểu tương ước mơ vừa bình thường , giản dị nhưng đồng thời cũng rất khác thường , cao cả mà con người đeo đuổi ít nhất 1 lần trong đời.
 4/ Nghệ thuật :
Đọan trích mang tầng nghĩa hàm ẩn tượng trưng cho ước mơ của con người .
Văn giản dị , chân thật , nhiều đoạn đầy kịch tính .
Thể kiện nguyên lí “tảng băng trôi ” của E. Hê-ming –uê .
III/ Tổng kết :
 Hình ảnh ông lão đánh cá đơn độc dũng cảm săn đuổi con cá lớn nhất đời mình là biểu tương về vẻ đẹp của ước mơ và hành trình gian khổ của con người để biến ước mơ thành hiện thực .Đồng thời đoạn trích thể hiện phong cách của tác giả : tác phẩm nghệ thuật như một “tảng băng trôi”
 IV/ Dặn dò:
Đọc lại đoạn trích
Soạn “ diễn đạt trong văn nghị luận”