Giáo án Ngữ văn 12 cơ bản tiết 80+ 81 đọc văn: Số phận con người

 Ngày soạn: 9/3/2009 
Tiết 80-81, Đọc văn: 
 SỐ PHẬN CON NGƯỜI
 I.MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp học sinh:
- HiÓu râ tÝnh c¸ch Nga kiªn c­êng, nh©n hËu. N¾m ®­îc nghÖ thuËt kÓ chuyÖn, kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch vµ sö dông chi tiÕt cña S«-l«-khèp.
- Cïng suy ngÉm vÒ sè phËn con ng­êi: Sè phËn mçi ng­êi th­êng kh«ng ph¼ng phiu mµ ®Çy Ðo le, tr¾c trë. Con ng­êi ph¶i cã ®ñ b¶n lÜnh vµ lßng nh©n hËu ®Ó lµm chñ sè phËn cña m×nh, v­ît lªn sù c« ®¬n, mÊt m¸t, ®au th­¬ng. 
II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN
 - Sách giáo khoa, sách giáo viên, thiết kế bài giảng, 
 III. PHƯƠNG PHÁP THỰC HIỆN
 - Tổ chức cho HS đàm thoại, phát vấn, thuyết trình kết hợp thao tác quy nạp
 IV. TIẾN TRÌNH BÀI HỌC
 1.Kiểm tra bài cũ: Tóm tắt truyện Thuốc, Ý nghĩa nhan đề thuốc, Hình tượng nhân vật Hạ Du? Ý nghĩa hình ảnh con đường mòn.
 2.Bài Mới: 
GV dẫn dắt vào bài: Sô-lô-khốp, một nhà văn lỗi lạc tiêu biểu của nền văn học Nga Xô Viết thế kỉ XX, từng đạt giải Nobel văn học 1965. Cuộc đời của ông gắn bó máu thịt với con người và cảnh vật quê hương sông Đông trong những những bước chuyển mình đau đớn và phức tạp của lịch sử. Tác phẩm của ông thẫm đẫm hơi thở và linh hồn của quê hương. Số phận con người, một tác phẩm có cái nhìn sâu sắc, đa chiều của tác giả về con người trong và sau chiến tranh với những vinh quang và mất mát.
 HOẠT ĐỘNG CỦA GV & HS
 NỘI DUNG CẦN ĐẠT
Ho¹t ®éng 1: Tæ chøc t×m hiÓu chung về tác giả, tác phẩm.
 HS ®äc TiÓu dÉn (SGK) tãm t¾t nh÷ng nÐt chÝnh vÒ t¸c gi¶ S«-l«-khèp.
 Sô-lô-khốp có một só phận vinh quang và cay đắng
+ Dựa vào tiểu dẫn hãy nêu hoàn cảnh sáng tác và vị trí của truyện ngắn Số phận con người trong nền văn học Nga Xô Viết ?
Ho¹t ®éng 2: Tæ chøc ®äc- hiÓu v¨n b¶n
 GV định hướng để HS phân tích, tìm hiểu nhân vật Andrây.
 + Ph©n tÝch hoµn c¶nh vµ t©m tr¹ng An-®r©y Sau khi chiÕn tranh kÕt thóc vµ tr­íc khi gÆp bÐ Va-ni-a. 
 ( niềm hy vọng, tin yêu cuối cùng của Xô là đứa con trai học giỏi toán, đại uý pháo binh cùng anh tiến vào Béc- lin )
 Tai hoạ của chiến tranh không chỉ giáng xuống đầu Xô-cô-lôp, còn biết bao số phận ( 25 triệu người chết), bé Va-ni-a cũng có hoàn ảnh tương tự: “bố chết ở mặt trận”- “ Mẹ bị bom chết trên tàu hoả khi mẹ con cháu đang đi tàu”, “không bà con thân thuộc” “bạ đâu ngủ đấy.
 + Qua nhân vật Andrây, tác giả muốn thể hiện vấn đề gì ?
+ An-®r©y ®· nhËn bÐ Va-ri-a lµm con nh­ thÕ nµo? §iÒu g× ®· khiÕn anh cã quyÕt ®Þnh nhanh chãng nh­ vËy?
 + Lòng nhân hậu của An-drây được biểu hiện như thế nào ?
+ Nhận bé Va-ni-a làm con, tâm trạng của An-Drây như thế nào ?
 + Nỗi lòng và cuộc sống của An-drây khi nhận bé Va-ni-a làm con nuôi như thế nào ? Nó có tác động ra sao đến cuộc sống của anh ?
 ( khó khăn trong đời thường, chiêm bao,ám ảnh và nỗi đau không nguôi )
+ Theo các em, qua đoạn trích, tác giả nghĩ gì về số phận con người ?
+ Cốt truyện được xây dựng như thế nào? Điểm nhìn của người kể chuyện có giống điểm nhìn của nhân vật không ?
 ( cách nói năng, tâm tính, giọng điệu của tác giả và An-drây )
 + Thái độ của người kể chuyện, ý nghĩa lời trữ tình ngoại đề ở cuối truyện ?
HĐ3. Hướng dẫn HS tổng kết
Yêu cầu HS khái quát lại nét chính về nội dung và nghệ thuật.
I. Tìm hiểu chung
 1/ Tác giả
- M.A. Sô-lô-khốp lµ nhµ v¨n X«-viÕt lçi l¹c, ®­îc vinh dù nhËn gi¶i th­êng Nobel vÒ v¨n häc n¨m 1965.
- Ông sinh ra và lớn lên ở vùng sông Đông nước Nga, cuốc sống của ông gắn bó máu thịt với con người và cảnh vật quê hương trong những bước chuyển mình đau đớn của lịch sử.Vì thế tác phẩm của ông thẫm đẫm hơi thở và linh hồn của vùng sông Đông.
- Lµ nhµ v¨n xuÊt th©n tõ n«ng d©n lao ®éng, S«-l«-khèp am hiÓu vµ ®ång c¶m s©u s¾c víi nh÷ng con ng­êi trªn m¶nh ®Êt quª h­¬ng
- Là một người từng tham gia cuộc chiến vệ quốc vĩ đại, ông thấu hiểu được vinh quang và nỗi đau khổ của số phận con người trong chiến tranh cũng như sau cuộc chiến đó.
 à §Æc ®iÓm næi bËt trong chñ nghÜa nh©n ®¹o cña S«-l«-khèp lµ viÖc quan t©m, tr¨n trë vÒ sè phËn cña ®Êt n­íc, cña d©n téc, nh©n d©n còng nh­ vÒ sè phËn c¸ nh©n con ng­êi.
 2/ Tác phẩm
- Truyện ngắn số phận con người ra mắt lần đầu tiên ở Liên Xô trên hai số báo Sự thật số ra ngày 31-12-1956 và ngày 1-1-1957. Ý đồ sáng tác của tác giả được ấp ủ trong vòng 10 năm, vì thế chỉ trong 1 tuần lễ ông đã viết xong.
- Là một hiện tượng văn học có tầm cỡ thế giới, thời đại; Số phận con người còn là cột mốc đánh dấu sự phát triển văn học Nga thế kỉ XX. TruyÖn cã mét dung l­îng t­ t­ëng lín khiÕn cho cã ng­êi liÖt nã vµo lo¹i tiÓu thuyÕt anh hïng ca.
II. Đọc - hiểu văn bản
1/ Nhân vật An-đrây Xô-cô-lôp
Hoàn cảnh và tâm trạng nhân vật Xô-cô-lôp sau chiến tranh.
 - Trong chiến tranh: Xô-cô-lốp chịu nhiều đau thương, cay đắng: hai lần bị thương, bị bắt làm tù binh của Đức, Vợ và hai con gái chết vì bom của phát xít, cửa nhà tan nát “chỉ còn là một hố bom”, ngày chiến thắng cũng là ngày nghe tin đứa con trai yêu quý A-na-tô-li tử trận
- Sau chiến tranh Xô-cô-lôp đối diện nổi đau cùng cực của sự mất mát “ch«n niÒm vui s­íng vµ niÒm hi väng cuèi cïng trªn ®Êt ng­êi, ®Êt §øc”, “Trong ng­êi cã c¸i g× ®ã vì tung ra” trë thµnh “ng­êi mÊt h«n”. à về với đời thường là người lao động bình thường, mượn chén rượu để giải sầu.( cô đơn, trắc trở )
 - X«-c«-lèp kh«ng cÇm ®­îc n­íc m¾t tr­íc h×nh ¶nh cËu bÐ Va-ni-a. Nçi ®au kh«ng thÓ diÔn t¶ thµnh lêi, chØ cã thÓ diÔn t¶ b»ng nh÷ng giät n­íc m¾t
à BiÓu d­¬ng, ngîi ca khÝ ph¸ch anh hïng cña nh©n d©n, S«-l«-khèp còng kh«ng ngÇn ng¹i nãi lªn c¸i gi¸ rÊt ®¾t cña chiÕn th¾ng, nh÷ng ®au khæ tét cïng cña con ng­êi do chiÕn tranh g©y nªn.
 b) An-drây nhận gặp bé Va-ni-a
- Gi÷a lóc ®ang l©m vµo t©m tr¹ng buån ®au, bÕ t¾c, An-®r©y ®· gÆp bÐ Va-ri-a. T¸c gi¶ t¶ viÖc X«-c«-lèp nhËn Va-ri-a lµm con nu«i rÊt s©u s¾c vµ c¶m ®éng:
 + Khi nh×n thÊy Va-ri-a tõ xa: “Th»ng bÐ r¸ch b­¬n x¬ m­íp.... cÆp m¾t th× cø nh­ nhiÒu ng«i sao s¸ng sau trËn m­a ®ªm” råi “thÝch ®Õn nçi b¾t ®Çu thÊy nhí nã”. à chi tiết chọn lọc diễn tả sự xót thương và lòng yêu mến của An-drây với đứa bé.
 - Vµ khi hiÓu râ t×nh tr¹ng cña Va-ni-a hiÖn t¹i, anh xúc động, t×nh phô tö thiªng liªng vµ tinh thÇn tr¸ch nhiÖm ®· thøc tØnh X«-c«-lèp. Lßng th­¬ng xãt d©ng lªn thµnh nh÷ng giät n­íc m¾t nãng hæi. Anh quyÕt ®Þnh nhËn Va-ni-a lµm con.
 - Nổi vui mừng của bé Va-ni-a: Va-ni-a chåm lªn «m h«n anh, rÝu rÝt lÝu lo vang c¶ buång l¸i
 - Víi lßng nh©n hËu, X«-c«-lèp t×m mäi c¸ch bï ®¾p t×nh c¶m cho Va-ri-a, chăm sóc, ấp ủ như đứa con ruột của mình. An-drây có được niềm vui bất ngờ, vượt qua nổi cô đơn
 à Hai trái tim cô đơn lạnh giá nương tựa vào nhau cùng sưởi ấm tâm hồn nhau “Nó áp sát vào người tôi, toàn thân cứ run lên như ngọn cỏ trước gió. Còn mắt tôi thì cứ mờ đi, cả người cũng run lên, hai bàn tay lẩy bẩy” à chỉ có tình thương mới chữa lành vết thương, nhờ tình thương hai tâm hồn côi cút mới vượt qua sự cô đơn.
- Còn nhiều khó khăn trong cuộc sống: phải lo kiếm kế sinh nhai, phiêu bạt khắp nơi, nổi đau không dứt: “ Nỗi đau buồn không cho tôi ở lâu mãi một chỗ được”, sự ám ảnh về nổi bất hạnh, sự dằn vặt về kí ức cứ đeo đuổi không thể hàn gắn vết thương .à Bi kịch sâu sắc trong số phận của Xô-cô-lôp. Đó cũng là tính chất số phận con người sau chiến tranh
à Khám phá ca ngợi tính cách Nga: con người có ý chí kiên cường- sự cứng rắn và mền dịu của tâm hồn, kiên cường và lòng nhân ái
à Góp tiếng nói lên án “bão tố chiến tranh”, nỗi đau của con người trước và sau chiến tranh, trách nhiẹm của lịch sử trước mỗi cá nhân.
 2/ Nét đặc sắc về nghệ thuật
- Cốt truyện: truyện xây dựng theo lối truyện lồng trong truyện. Ở đây có hai người kể chuyện: Ngôi thứ nhất-nhân vật tôi, An-drây, người thứ hai là tác giả, người thuật câu chuyện của Xô-cô-lôp. Tác giả đangs tạo ra hình thức tự sự độc đáo, xen kẻ nhịp nhàng giọng điệu của người kể chuyện ( tác giả và nhân vật chính) 
 - Tác giả bày tỏ sự thông cảm đặc biệt với nhân vật: khâm phục, tin tưởng, xúc động trước số phận con người “ Với một nỗi buồn thấm thía, tôi nhìn theo hai bố con” . Nhà văn không tô hồng hiện thực
- Đoạn trữ tình ngoại đề cuối truyện: là một yếu tố ngoài cốt truyện, có thể lượt bỏ được song rất đặc biệt: nó là sự giải bày cảm xúc, ấn tượng chủ quan của nhà văn trước ngững gì nhà văn phơi bày một cách khách quan trước bạn đọc.à thể hiện rõ quan điểm nghệ thuật của nhà văn: Nghệ sĩ không thể lạnh lùng khi sáng tạoKhi viết máu nóng nhà văn phải sôi lên”
 Tổng kết
1/ - Tính cách, tâm hồn Nga, biểu tượng con người thế kỉ XX.
 - Suy nghĩ của nhà văn về số phận con người, tin tưởng và yêu thương, đồng cảm nghị lực con người
2/ - Nghệ thuật: truyện xây dựng theo lối truyện lồng trong truyện
 - Sáng tạo nhiều tình huống nghệ thuật, nhiều chi tiết chân thực trong khám phá chiều sâu tính cách nhân vật.
 3. Củng cố và dặn dò:
 - Tính cách, tâm hồn Nga; Số phận con người với tình yêu con người bao la.
 - Nghệ thuật đặc sắc qua số phận con người, Bài tập 1-2 tr124
 - Chuẩn bị trả bài số 6, Soạn : Ông già và biển cả____Hê-Minh-Uê