Giáo án Ngữ văn 12 chuẩn tiết 94 Tổng kết phần tiếng việt: Hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ

Tiết 94
TỔNG KẾT PHẦN TIẾNG VIỆT:
Hoạt Động Giao Tiếp Bằng Ngôn Ngữ
	Ngày soạn: 21.3.09
	Ngày giảng:
	Lớp giảng: 12A1	12A2	12A3
	Sĩ số:
A. Mục tiêu bài học
	Qua giờ giảng, nhằm giúp HS:
	- HÖ thèng ho¸ nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ (tiÕng ViÖt) ®· ®­îc häc trong tr­¬ng tr×nh Ng÷ v¨n tõ líp 10 ®Õn líp 12.
 - N©ng cao thªm n¨ng lùc giao tiÕp b»ng tiÕng ViÖt ë 2 d¹ng nãi vµ viÕt, vµ ë 2 qu¸ tr×nh t¹o lËp vµ lÜnh héi v¨n b¶n.
B. Phương tiện thực hiện
	- SGK, SGV
	- Giáo án, bài soạn
	- Thiết kế bài giảng Ngữ văn 12
C. Cách thức tiến hành
	- Ôn tập củng cố
	- Thuyết trình
	- Trao đổi thảo luận
D. Tiến trình giờ giảng
	1. Ổn định
	2. KTBC
	3. GTBM
	4. Hoạt động dạy học
Hoạt động dạy học
Yêu cầu cần đạt
GV xây dựng tình huống, gọi HS cung trao đổi về vấn đề làm hồ sơ thi đại học.
Thầy và em vừa trao đổi về vấn đề ...-> hoạt động giao tiếp. Nhắc lại hoạt động giao tiếp là gì?
HS nhắc lại GV ghi bảng
GV: thuyết giảng, trong cuộc sống hàng ngày, con người luôn có nhu cầu được trao đổi thông tin...chủ yếu bằng ngôn ngữ
GV: để một hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ diễn ra, các nhân vật giao tiếp phải trải qua những qua trình như thế nào?
HS: tạo lời nói và lĩnh hội lời nói
GV: ngôn ngữ tồn tại ở dạng nói và dạng viết, sự khác nhau của ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết?
GV: thế nào là ngữ cảnh? Ngữ cảnh gồm những nhân tố nào?
HS nhắc lại GV chốt lại
GV: nhân vật giao tiếp có vai trò và đặc điểm gì trong hoạt động giao tiếp bằng ngô ngữ?
GV: tại sao nói ngôn ngữ là tài sản chung của xã hội và lời nói là sản phẩm của cá nhân?
GV: thế nào là nghĩa của câu? Câu có mấy thành phần nghĩa?
GV: Làm thế nào để giữ gìn sự trong sáng của tiếng việt?
GV: yêu cầu HS đọc bài tập và làm theo yêu cầu nêu ra
I. Nội dung cơ bản cần nắm
1. Hoạt động giao tiếp
- Giao tiÕp lµ ho¹t ®éng trao ®æi th«ng tin cña con ng­êi, ®­îc tiÕn hµnh chñ yÕu b»ng ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷, nh»m thùc hiÖn nh÷ng môc ®Ých vÒ nhËn thøc, t×nh c¶m, hµnh ®éng.
2. Hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ
- Ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ lµ ho¹t ®éng bao gåm hai qu¸ tr×nh: qu¸ tr×nh t¹o lËp v¨n b¶n do ng­êi nãi hay ng­êi viÕt thùc hiÖn; qu¸ tr×nh lÜnh héi v¨n b¶n do ng­êi nghe hay ng­êi ®äc thùc hiÖn. Hai qu¸ tr×nh nµy cã thÓ diÔn ra ®ång thêi t¹i cïng mét ®Þa ®iÓm (héi tho¹i), còng cã thÓ ë c¸c thêi ®iÓm vµ kho¶ng kh«ng gian c¸ch biÖt (qua v¨n b¶n viÕt).
3. Ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết
- Hai d¹ng nãi vµ viÕt cã sù kh¸c biÖt:
+ VÒ ®iÒu kiÖn ®Ó t¹o lËp vµ lÜnh héi v¨n b¶n.
+ VÒ ®­êng kªnh giao tiÕp.
+ VÒ lo¹i tÝn hiÖu (©m thanh hay ch÷ viÕt).
+ VÒ c¸c ph­¬ng tiÖn phô trî (ng÷ ®iÖu, nÐt mÆt, cö chØ ®iÖu bé ®èi víi ng«n ng÷ nãi vµ dÊu c©u, c¸c kÝ hiÖu v¨n tù, m« h×nh b¶ng biÓu ®èi víi ng«n ng÷ viÕt).
+ VÒ dïng tõ, ®Æt c©u vµ tæ chøc v¨n b¶n,
4. Ngữ cảnh
- Ng÷ c¶nh lµ bèi c¶nh ng«n ng÷ lµm c¬ së cho viÖc sö dông ng«n ng÷ vµ t¹o lËp v¨n b¶n ®ång thêi lµm c¨n cø ®Ó lÜnh héi thÊu ®¸o v¨n b¶n. 
- Ng÷ c¶nh bao gåm c¸c nh©n tè: nh©n vËt giao tiÕp, bèi c¶nh réng (bèi c¶nh v¨n hãa), bèi c¶nh hÑp (bèi c¶nh t×nh huèng), hiÖn thùc ®­îc ®Ò cËp ®Õn vµ v¨n c¶nh.
5. Nhân vật giao tiếp
- Nh©n vËt giao tiÕp lµ nh©n tè quan träng nhÊt trong ng÷ c¶nh. C¸c nh©n vËt giao tiÕp ®Òu ph¶i cã c¶ n¨ng lùc t¹o lËp vµ n¨ng lùc lÜnh héi v¨n b¶n. Trong giao tiÕp ë d¹ng nãi, hä th­êng ®æi vai cho nhau hay lu©n phiªn l­ît lêi.
C¸c nh©n vËt giao tiÕp cã nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ c¸c ph­¬ng diÖn: vÞ thÕ x· héi, quan hÖ th©n s¬, løa tuæi, giíi tÝnh, nghÒ nghiÖp, tÇng líp x· héi, vèn sèng, v¨n hãa, Nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã lu«n chi phèi néi dung vµ c¸ch thøc giao tiÕp b»ng ng«n ng÷.
6. Ngôn ngữ là tài sản chung của xã hội và lời nói là sản phẩm của cá nhân
- Khi giao tiÕp, c¸c nh©n vËt giao tiÕp sö dông ng«n ng÷ chung cña x· héi ®Ó t¹o ra lêi nãi- nh÷ng s¶n phÈm cô thÓ cña c¸ nh©n. Trong ho¹t ®éng ®ã, c¸c nh©n vËt giao tiÕp võa sö dông nh÷ng yÕu tè cña hÖ thèng ng«n ng÷ chung vµ tu©n thñ nh÷ng quy t¾c, chuÈn mùc chung, ®ång thêi biÓu lé nh÷ng nÐt riªng trong n¨ng lùc ng«n ng÷ cña c¸ nh©n. C¸ nh©n sö dông tµi s¶n chung ®ång thêi còng lµm giµu thªm cho tµi s¶n Êy.
7. Nghĩa của câu
 Trong ho¹t ®éng giao tiÕp, mçi c©u ®Òu cã nghÜa.
+ NghÜa cña c©u lµ néi dung mµ c©u biÓu ®¹t.
+ Mçi c©u th­êng cã hai thµnh phÇn nghÜa: nghÜa sù viÖc vµ nghÜa t×nh th¸i. NghÜa sù viÖc øng víi sù viÖc mµ c©u ®Ò cËp ®Õn. NghÜa t×nh th¸i thÓ hiÖn th¸i ®é, t×nh c¶m, sù nh×n nh¹n, ®¸nh gi¸ cña ng­êi nãi ®èi víi sù viÖc hoÆc ®èi víi ng­êi nghe.
8. Giữ ginf sự trong sáng của tiếng Việt
Trong ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷, c¸c nh©n vËt giao tiÕp cÇn cã ý thøc, thãi quen vµ kÜ n¨ng gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt:
+ Mçi c¸ nh©n cÇn n¾m v÷ng c¸c chuÈn mùc ng«n ng÷, sö dông ng«n ng÷ ®óng chuÈn mùc.
+ VËn dông linh ho¹t, s¸ng t¹o ng«n ng÷ theo c¸c ph­¬ng thøc chung.
+ Khi cÇn thiÕt cã thÓ tiÕp nhËn nh÷ng yÕu tè tÝch cùc cña c¸c ng«n ng÷ kh¸c, tuy cÇn chèng l¹m dông tiÕng n­íc ngoµi.
II. Luyện tập
1. Sù ®æi vai vµ lu©n phiªn l­ît lêi trong ho¹t ®éng giao tiÕp gi÷a l·o H¹c vµ «ng gi¸o:
L·o H¹c (nãi)
¤ng gi¸o (nãi)
- CËu vµng ®i ®êi råi, «ng gi¸o ¹!
- Cô b¸n råi?
- B¸n råi! Hä võa b¾t xong.
- ThÕ nã cho b¾t a?
- Khèn n¹n nã kh«ng ngê t«i nì t©m lõa nã!
- Cô cø t­ëng thÕ ®Ó cho nã lµm kiÕp kh¸c.
- ¤ng gi¸o nãi ph¶i!... nh­ kiÕp t«i ch¼ng h¹n!
- KiÕp ai còng thÕ th«i h¬n ch¨ng?
- ThÕ th× kiÕp g× cho thËt sung s­íng?
Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng giao tiÕp ë d¹ng ng«n ng÷ nãi thÓ hiÖn qua nh÷ng chi tiÕt:
+ Hai nh©n vËt: l·o H¹c vµ «ng gi¸o lu©n phiªn ®æi vai l­ît lêi. L·o H¹c lµ ng­êi nãi tr­íc vµ kÕt thóc sau nªn sè l­ît nãi cña l·o lµ 5 cßn sè l­ît nãi cña «ng gi¸o lµ 4. V× tøc thêi nªn cã lóc «ng gi¸o ch­a biÕt nãi g×, chØ "hái cho cã chuyÖn" (ThÕ nã cho b¾t µ?)
+ §o¹n trÝch rÊt ®a d¹ng vÒ ng÷ ®iÖu: ban ®Çu l·o H¹c nãi víi giäng th«ng b¸o (CËu vµng ®i ®êi råi, «ng gi¸o ¹!), tiÕp ®Õn lµ giäng than thë, ®au khæ, cã lóc nghÑn lêi (), cuèi cïng th× giäng ®Çy chua ch¸t (). Lóc ®Çu, «ng gi¸o hái víi giäng ng¹c nhiªn (- Cô b¸n råi?), tiÕp theo lµ giäng vç vÒ an ñi vµ cuèi cïng lµ giäng bïi ngïi.
+ Trong ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ nãi ë ®o¹n trÝch trªn, nh©n vËt giao tiÕp cßn sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn hç trî, nhÊt lµ nh©n vËt l·o H¹c: l·o "c­êi nh­ mÕu", "mÆt l·o ®ét nhiªn co dóm l¹i. Nh÷ng nÕp nh¨n x« l¹i víi nhau, Ðp cho n­íc m¾t ch¶y ra ).
+ Tõ ng÷ dïng trong ®o¹n trÝch kh¸ ®a d¹ng nhÊt lµ nh÷ng tõ mang tÝnh khÈu ng÷, nh÷ng tõ ®­a ®Èy, chªm xen (®i ®êi råi, råi, µ, ­, khèn n¹n, ch¶ hiÓu g× ®©u, th× ra,).
+ VÒ c©u, mét mÆt ®o¹n trÝch dïng nh÷ng c©u tØnh l­îc (B¸n råi! Khèn n¹n¤ng gi¸o ¬i!), mÆt kh¸c nhiÒu c©u l¹i cã yÕu tè d­ thõa, trïng lÆp (Nµy! ¤ng gi¸o ¹! C¸i gièng nã còng kh«n! Th× ra t«i b»ng nµy tuæi ®Çu råi cßn ®¸nh lõa mét con chã., ).
2. C¸c nh©n vËt giao tiÕp cã vÞ thÕ x· héi, quan hÖ th©n s¬ vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng biÖt chi phèi ®Õn néi dung vµ c¸ch thøc giao tiÕp:
+ L·o H¹c lµ mét l·o n«ng nghÌo khæ, c« ®¬n. Vî chÕt. Anh con trai bá ®i lµm ¨n xa. L·o H¹c chØ cã "cËu vµng" lµ "ng­êi th©n" duy nhÊt. 
¤ng gi¸o lµ mét trÝ thøc nghÌo sèng ë n«ng th«n. Hoµn c¶nh cña «ng gi¸o còng hÕt søc bi ®¸t.
Quan hÖ gi÷a «ng gi¸o vµ l·o H¹c lµ quan hÖ hµng xãm l¸ng giÒng. L·o H¹c cã viÖc g× còng t©m sù, hái ý kiÕn «ng gi¸o.
+ Nh÷ng ®iÒu nãi trªn chi phèi ®Õn néi dung vµ c¸ch thøc nãi cña c¸c nh©n vËt. Trong ®o¹n trÝch, ë lêi tho¹i thø nhÊt cña l·o H¹c ta thÊy rÊt râ:
- Néi dung cña lêi tho¹i: L·o H¹c th«ng b¸o víi «ng gi¸o vÒ viÖc b¸n "cËu vµng".
- C¸ch thøc nãi cña l·o H¹c: "nãi ngay", nãi ng¾n gän, th«ng b¸o tr­íc råi míi h« gäi («ng gi¸o ¹!) sau.
- S¾c th¸i lêi nãi: §èi víi sù viÖc (b¸n con chã), l·o H¹c võa buån võa ®au (gäi con chã lµ "cËu vµng", coi viÖc b¸n nã lµ giÕt nã: "®i ®êi råi"). §èi víi «ng gi¸o, l·o H¹c tá ra rÊt kÝnh träng v× mÆc dï «ng gi¸o Ýt tuæi h¬n nh­ng cã vÞ thÕ h¬n, hiÓu biÕt h¬n (gäi lµ "«ng" vµ ®Öm tõ "¹" ë cuèi).
3. NghÜa sù viÖc vµ nghÜa t×nh th¸i trong c©u: "BÊy giê cu c¹u míi biÕt lµ cu cËu chÕt!":
- NghÜa sù viÖc: th«ng b¸o viÖc con chã biÕt nã chÕt (c8u cËu biÕt lµ cu cËu chÕt).
- NghÜa t×nh th¸i:
+ Ng­êi nãi rÊt yªu quý con chã (gäi nã lµ "cu cËu".
+ ViÖc con chã biÕt nã chÕt lµ mét bÊt ngê (bÊy giê míi biÕt lµ).
4. Trong ®o¹n trÝch cã ho¹t ®éng giao tiÕp ë d¹ng nãi gi÷a hai nh©n vËt, ®ång thêi khi ng­êi ®äc ®äc ®o¹n trÝch l¹i cã mét ho¹t ®éng giao tiÕp n÷a gi÷a hä nhµ v¨n Nam Cao:
+ Ho¹t ®éng giao tiÕp ë d¹ng nãi gi÷a hai nh©n vËt lµ ho¹t ®éng giao tiÕp trùc tiÕp cã sù lu©n phiªn ®æi vai l­ît lêi, cã sù hç trî bëi ng÷ ®iÖu, cö chØ, ¸nh m¾t, Cã g× ch­a hiÓu, hai nh©n vËt cã thÓ trao ®æi qua l¹i.
+ Ho¹t ®éng giao tiÕp gi÷a nhµ v¨n Nam Cao vµ b¹n ®äc lµ ho¹t ®éng giao tiÕp gi¸n tiÕp (d¹ng viÕt). Nhµ v¨n t¹o lËp v¨n b¶n ë thêi ®iÓm vµ kh«ng gian c¸ch biÖt víi ng­êi ®äc. V× vËy, cã nh÷ng ®iÒu nhµ v¨n muèn th«ng b¸o, göi g¾m kh«ng ®­îc ng­êi ®äc lÜnh héi hÕt. Ng­îc l¹i, cã nh÷ng ®iÒu ng­êi ®äc lÜnh héi n»m ngoµi ý ®Þnh t¹o lËp cña nhµ v¨n.
	5. Củng cố và dặn dò
	- Nhắc lại kiến thức cơ bản