Giáo án Ngữ văn 12 chuẩn tiết 85+ 86: Hồn trương ba, da hàng thịt (trích) Lưu Quang Vũ

Tiết 85 86
HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT
	 (Trích)	Lưu Quang Vũ
	Ngày soạn: 4.3.09
	Ngày giảng:
	Lớp giảng:	12A1	12A2	12A3
	Sĩ số:
A. Mục tiêu bài học
	Qua giờ giảng, nhằm giúp HS:
 Cảm nhận được bi kịch của con người khi bị đặt vào nghịch cảnh phải sống nhờ, sống tạm và trái tự nhiên khiến tâm hồn nhân hậu và thanh cao bị nhiễm độc và tha hoá trước sự lấn át của thể xác thô lỗ, phàm tục; vẻ đẹp tâm hồn người lao động trong cuộc đấu tranh chống lại sự giả tạo và dung tục, bảo về quyền được sống đích thực và khát vọng được hoàn thiện nhân cách.
 Thấy được kịch Lưu Quang Vũ đặc sắc trên nhiều phương diện: sự hấp dẫn của kịch bản văn học và nghệ thuật sân khấu, sự kết hợp giữa tính hiện đại với giá trị truyền thống, sự phê phán mạnh mẽ, quyết liệt và chất trữ tình đằm thắm, bay bổng.
B. Phương tiện thực hiện
	- SGK, SGV
	- Giáo án, bài soạn
	- Thiết kế bài giảng
	- Kĩ năng đọc hiểu văn bản Ngữ văn 12
	- Hướng dẫn học và làm bài Ngữ văn 12
C. Cách thức tiến hành
	- Đọc hiểu
	- Đàm thoại phát vấn
	- Thuyết giảng
D. Tiến trình dạy học
	1. Ổn định
	2. KTBC
	3. GTBM
	4. Hoạt động dạy học
Hoạt động của Thầy và Trò
Yêu cầu cần đạt
GV: Dựa vào phần chuẩn bị bài, em hãy cho biết những hiểu biết của mình về tác giả Lưu Quang Vũ?
HS trả lời GV ghi bảng
GV: Cha là nhà viết kịch Lưu Quang Thuận, nên từ nhỏ ông đã bộc lộ thiên hướng và năng khiếu nghệ thuật
GV: víi nh÷ng vë ®Æc s¾c nh­: Sèng m·i tuæi 17, HÑn ngµy trë l¹i, Lêi thÒ thø 9, kho¶nh kh¾c vµ v« tËn, BÖnh sÜ, T«i vµ chóng ta, Hai ngµn ngµy oan tr¸i, Hån Tr­¬ng Ba, da hµng thÞt,
GV: Hãy trình bày những hiểu biết ban đầu của em về vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Lưu Quang Vũ?
HS phát biểu Gv ghi bảng
GV: nội dung chính của vở kịch?
HS: tóm tắt nội dung
GV: Vị trí của đoạn trích?
GV: ®óng vµo lóc xung ®ét trung t©m cña vë kÞch lªn ®Õn ®Ønh ®iÓm. Sau mÊy th¸ng sèng trong t×nh tr¹ng "bªn trong mét ®»ng, bªn ngoµi mét nÎo", nh©n vËt Hån Tr­¬ng Ba ngµy cµng trë nªn xa l¹ víi b¹n bÌ, ng­êi th©n trong gia ®×nh vµ tù ch¸n ghÐt chÝnh m×nh, muèn tho¸t ra khái nghÞch c¶nh trí trªu.
GV: phần vai cho HS đọc (chú ý đến diễn tả lời thoại), nhận xét
GV: 1 vở kịch thường có các phần: thắt nút, phát triển, cao rào và mở nút. Đoạn trích này thuộc phần cao trào và mở nút.
GV: có thể nói cái chết của Trương Ba rất vô lí, nó là do sự vô tâm và tắc trách của Nam Tào. Nhưng sự sửa sai của Nam Tào là cho hồn Trương Ba trú nhờ trong thể xác người khác đã đẩy Trương Ba vào một nghịch cảnh rất chớ chêu
GV: trước khi đối thoại với xác mà mình phải trú ngụ tác giả đã để Trương Ba đọc thoại như thế nào?Qua lời độc thoại đó em có nhận xét gì về hồn Trương Ba?
HS đọc lại lời đọc thoại ngay đầu đoạn trích và nhận xét ban đầu về hồn Trương Ba, GV ghi bảng
GV: Trương Ba bây giờ đâu còn là một người làm vườn chăm chỉ, hết lòng yêu thương vợ con, quan tâm đến hàng xòm. Bây giờ vụng về thô lỗ, phũ phàng, hồn của ông cũng càng lúc càng rơi vào đau khổ và tuyệt vọng
GV: Nhận xét gì về lời kịch, nghệ thuật?
HS: phát biểu Gv chốt lại
GV: điều đó càng được thể hiện qua cuộc đối thoại của hồn Trương Ba với chính xác người hàng thịt.
GV: qua cuộc đối thoại với xác anh hàng thịt hồn Trương Ba ở vào thế như thế nào?
HS: thua
GV: - Đó là cái đêm khi ông đứng trước vợ anh hàng thịt với "tay chân run rảy", "hơi thở nóng rực", "cổ nghẹn lại" và "suýt nữa..."
- Đó lần những lần ông tát thằng con ông
-> tất cả đều là sự thật
GV: Thái độ của hồn Trương Ba và xác hàng thịt qua cuộc đối thoại này?
HS: phát biểu GV chốt lại
GV: qua màn kịch này tác giả muốn nói điều gì?
HS nhận xét GV chốt lại
GV: có thể nói khi không sống với đúng mình thì trước người thân sẽ là lúc để hồn thấy đau khổ nhất
GV: qua lời đối thoại với người thân trong gia đình, em có nhận xét gì về thái độ của những người thân trong gia đình Trương Ba?
HS trả lời GV ghi bảng
GV: với bà đi đâu cũng được...còn hơn là thế này. Bà đã nói ra cái điều mà chính ông cũng đã cảm nhận được.
GV: C¸i G¸i yªu quý «ng nã bao nhiªu th× giê ®©y nã kh«ng thÓ chÊp nhËn c¸i con ng­êi cã "bµn tay giÕt lîn", bµn ch©n "to bÌ nh­ c¸i xÎng" ®· lµm "g·y tiÖt c¸i chåi non", "giÉm lªn n¸t c¶ c©y s©m quý míi ­¬m" trong m¶nh v­ên cña «ng néi nã. Nã hËn «ng v× «ng ch÷a c¸i diÒu cho cu TÞ mµ lµm g·y n¸t khiÕn cu TÞ trong c¬n sèt mª man cø khãc, cø tiÕc, cø b¾t ®Òn. Víi nã, "¤ng néi ®êi nµo th« lç, phò phµng nh­ vËy". Nçi giËn d÷ cña c¸i G¸i ®· biÕn thµnh sù xua ®uæi quyÕt liÖt: "¤ng xÊu l¾m, ¸c l¾m! Cót ®i! L·o ®å tÓ, cót ®i!".
GV: ChÞ biÕt «ng khæ l¾m, "khæ h¬n x­a nhiÒu l¾m". Nh­ng nçi buån ®au tr­íc t×nh c¶nh gia ®×nh "nh­ s¾p tan hoang ra c¶" khiÕn chÞ kh«ng thÓ bÊm bông mµ ®au, chÞ ®· thèt thµnh lêi c¸i nçi ®au ®ã: "ThÇy b¶o con: C¸i bªn ngoµi lµ kh«ng ®¸ng kÓ, chØ cã c¸i bªn trong, nh­ng thÇy ¬i, con sî l¾m, bëi con c¶m thÊy, ®au ®ín thÊy mçi ngµy thÇy mét ®æi kh¸c dÇn, mÊt m¸t dÇn, tÊt c¶ cø nh­ lÖch l¹c, nhßa mê dÇn ®i, ®Õn nèi cã lóc chÝnh con còng kh«ng nhËn ra thÇy n÷a"
GV: thái độ của hồn Trương Ba trước phản ứng của mọi người?
GV: tình huống kịch được đẩy lên cao, thể hiện sự dứt khoát của hông Trương Ba, muốn đòi lại là chính mình
GV: cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và Đế Thích là nơi tác giả gửi ngắm quan niệm sông của mình
GV: hồn Trương Ba đã quả quyết với Đế Thích như thế nào?
HS tim lời thoại GV ghi bảng
GV: qua lời của hồn Trương Ba, em có suy nghĩ gì?
HS phát biểu tự do GV chốt lại
GV: Khi Trương Ba quyết định trả xác cho anh hàng thịt, Đế Thích định cho hồn Trương Ba nhập vào xác cu Tị, Trương Ba đã từ chối, vì sao?
GV: yêu cầu HS đọc ghi nhớ
GV yêu cầu HS về nhà làm bài tập
I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả
- Lưu Quang Vũ (1948 - 1988), quê: Đà Nẵng, sinh ở Phú Thọ trong một gia đình tri thức.
- 1965 vào bộ đội -> 1970 xuất ngũ (làm nhiều nghề)
- 1978 là biên tập viên tạp chí Sân khấu và bắt đầu sáng tác và trở thành một hiện tượng đặc biệt của sân khấu kịch những năm 80
- L­u Quang Vò lµ mét nghÖ sÜ ®a tµi: lµm th¬, vÏ tranh, viÕt truyÖn, viÕt tiÓu luËn, nh­ng thµnh c«ng nhÊt lµ kÞch. ¤ng lµ mét trong nh÷ng nhµ so¹n kÞch tµi n¨ng nhÊt cña nÒn v¨n häc nghÖ thuËt ViÖt Nam hiÖn ®¹i
- Năm 2000 được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.
2. Vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt
- Vở kịch được viết vào năm 1981 và đến 1984 được công diễn. 
- Được coi là một trong những vở kịch đặc sắc nhất của Lưu Quang Vũ
- Nội dung: SGK (T143)
3. Đoạn trích
- Cảnh VII và phần kết
II. Đọc hiểu văn bản
1. Trước khi Đế Thích xuất hiện
* Lời độc thoại của Trương Ba:
- Lời đọc thoại của Trương Ba, ngồi ôm đầu hồi lâu rồi vụt đứng dạy: "- Kh«ng. Kh«ng! T«i kh«ng muèn sèng nh­ thÕ nµy m·i! T«i ch¸n c¸i chç ë kh«ng ph¶i lµ cña t«i nµy l¾m råi! C¸i th©n thÓ... ta b¾t ®Çu sî mi, ta chØ muèn rêi xa mi tøc kh¾c!
-> Hồn Trương Ba đang ở trong tâm trạng vô cùng bức bối và đau khổ
+ Bức bối vì không thể thoát khỏi thân xác ghê tởm
+ Đau khổ bời không còn là chính mình
- Nghệ thuật: những câu cảm thán ngắn, dồn dập và những từ ngữ chính xác -> sự đau khổ đến tuyệt vọng của hồn Trương Ba
* Màn đối thoại của hồn Trương Ba với xác anh hàng thịt:
- Trong màn đối thoại này, hồn Trương Ba ở vào thế yếu, đuối lí
+ Xác hàng thịt đã nói những điều mà hồn phải thừa nhận
- Thái độ của hồn Trương Ba: thấy khinh bỉ, mắng mỏ, thấy xấu hổ, cảm thấy mình ti tiện và đưa ra lí lẽ nguỵ biện: trong sạch, thẳng thắn...
- Thái độ của xác anh hàng thịt: cười nhạo, mỉa mai, châm chọc
=> Qua cuộc đối thoại này, tác giả cảnh báo: khi con người phải sống trong dung tục thì tất yếu cái dung tục sẽ ngự trị, thắng thế, sẽ thắng thế, sẽ tàn phá những gì trong sạch, đẹp đẽ cao quý của con người.
* Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và người thân
- Người vợ: buồn bã, nhất quyết đòi bỏ đi
- Cái Gái, cháu ông, một mực khước từ ông
- Người con dâu là người sâu sắc, chín chắn, chị cảm thấy thương bố chồng trong hoàn cảnh trớ trêu
-> Tất cả những người thân của hồn Trương Ba đều nhận ra cái nghịch cảnh trớ trêu. Họ đã nói ra thành lời
- Hồn Trương Ba, ở lại một mình, đau khổ và độc thoại quyết liệt: Mày đã thắng thế rồi đấy..." có hành động châm hương gọi Đế Thích.
2. Hồn Trương Ba khi Đế Thích xuất hiện
- Hồn Trương Ba:
+ Không thể tiếp tục mang thân xác ...
+ Không thể bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo được. Tôi muốn được là tôi toàn vẹn
+ Sống nhờ vào đồ đạc, của cải của người khác...
-> Con ng­êi lµ mét thÓ thèng nhÊt, hån vµ x¸c ph¶i hµi hßa. Kh«ng thÓ cã mét t©m hån thanh cao trong mét th©n x¸c phµm tôc, téi lçi. Khi con ng­êi bÞ chi phèi bëi nh÷ng nhu cÇu b¶n n¨ng cña th©n x¸c th× ®õng chØ ®æ téi cho th©n x¸c, kh«ng thÓ tù an ñi, vç vÒ m×nh b»ng vÎ ®Ñp siªu h×nh cña t©m hån.
-> Sèng thùc sù cho ra con ng­êi qu¶ kh«ng hÒ dÔ dµng, ®¬n gi¶n. Khi sèng nhê, sèng göi, sèng ch¾p v¸, khi kh«ng ®­îc lµ m×nh th× cuéc sèng Êy thËt v« nghÜa. 
=> Nh÷ng lêi tho¹i cña Hån Tr­¬ng Ba víi §Õ ThÝch chøng tá nh©n vËt ®· ý thøc râ vÒ t×nh c¶nh trí trªu, ®Çy tÝnh chÊt bi hµi cña m×nh, thÊm thÝa nçi ®au khæ vÒ t×nh tr¹ng ngµy cµng vªnh lÖch gi÷a hån vµ x¸c, ®ång thêi cµng chøng tá quyÕt t©m gi¶i tho¸t nung nÊu cña nh©n vËt tr­íc lóc §Õ ThÝch xuÊt hiÖn.
- QuyÕt ®Þnh døt kho¸t xin tiªn §Õ ThÝch cho cu TÞ ®­îc sèng l¹i, cho m×nh ®­îc chÕt h¼n chø kh«ng nhËp hån vµo th©n thÓ ai n÷a cña nh©n vËt Hån Tr­¬ng Ba lµ kÕt qu¶ cña mét qu¸ tr×nh diÔn biÕn hîp lÝ. H¬n n÷a, quyÕt ®Þnh nµy cÇn ph¶i ®­a ra kÞp thêi v× cu TÞ võa míi chÕt. Hån Tr­¬ng Ba thö h×nh dung c¶nh hån cña m×nh l¹i nhËp vµo x¸c cu TÞ ®Ó sèng vµ thÊy râ "bao nhiªu sù r¾c rèi" v« lÝ l¹i tiÕp tôc x¶y ra. NhËn thøc tØnh t¸o Êy cïng t×nh th­¬ng mÑ con cu TÞ cµng khiÕn Hån Tr­¬ng Ba ®i ®Õn quyÕt ®Þnh døt kho¸t. Qua quyÕt ®Þnh nµy, chóng ta cµng thÊy Tr­¬ng Ba lµ con ng­êi nh©n hËu, s¸ng suèt, giµu lßng tù träng. §Æc biÖt, ®ã lµ con ng­êi ý thøc ®­îc ý nghÜa cña cuéc sèng.
C¸i chÕt cña cu TÞ cã ý nghÜa ®Èy nhanh diÔn biÕn kÞch ®i ®Õn chç "më nót". Dùng t¶ qu¸ tr×nh ®i ®Õn quyÕt ®Þnh døt kho¸t cña nh©n vËt Hån Tr­¬ng Ba, L­u Quang Vò ®· ®¶m b¶o ®­îc tÝnh tù nhiªn, hîp lÝ cña t¸c phÈm.
III. Ghi nhớ 
SGK (154)
IV. Luyện tập
	5. Củng cố và dặn dò
	- Nhắc lại kiến thức cơ bản
	- Chuẩn bị bài: Diễn đạt trong văn nghị luận (tiếp theo)