Giáo án Ngữ văn 11 CB tiết 53: Đọc văn Chí phèo - Nam Cao

 Ngày soạn: 4/12/2007 	 Ngày giảng:12/12/2007
Tiết 54- Đọc văn	Lớp 11D2 
Chí Phèo
 - Nam Cao -
A. Phần Chuẩn bị 
I. Mục tiêu bài học
 Giúp học sinh:
- Nắm được hệ thống giá trị to lớn của tác phẩm về mặt tư tưởng, nghệ thuật. 
+ Giá trị hiện thực phê phán và giá trị nhân đaọ sâu sắc thông qua số phận điển hình của Chí Phèo, nhân vật Bá Kiến. 
+ Nghệ thuật xây dựng nhân vật điển hình, phân tích miêu tả tâm lý nhân vật. 
- Rèn luyện kỹ năng phân tích văn xuôi theo tuyến nhân vật. 
- Giáo dục lòng yêu thương con người, tấm lòng vị tha với con người.
II. Phương tiện thưc hiện
- Giáo viên: đọc SGK, SGV, Thiết kế bài dạy
- Học sinh: SGK và chuẩn bị bài theo hướng dẫn.
III. Cách thức tiến hành
GV hướng dẫn HS đọc sáng tạo, gợi tìm, trả lời câu hỏi
B. Tiến trình bài dạy 
* Ổn định tổ chức (1’)
 I. Kiểm tra bài cũ: (trong khi học bài mới) 
II. Bài mới
* Lời vào bài (1’)
Tiết trước chúng tìm hiểu về nhân vật Chí Phèo, sinh ra một con người nhưng không có quyền được làm người, bị huỷ hoại cả nhân hình lẫn nhân tính. Vậy Chí có thể trở về cuộc sóng của con người được không? Chúng ta...
Hoạt động của GV & HS
Yêu cầu cần đạt
? Điều gì đã tác động đến khiến Chí Phèo bắt đầu tự ý thức, tự thức tỉnh tâm hồn? 
? Chí Phèo gặp gỡ Thị Nở trong một hoàn cảnh như thế nào? 
( HS dựa vào văn bản, trả lời).
? Em nhận xét gì về cuộc gặp gỡ giữa Chí Phèo và Thị Nở? 
? Tâm hồn Chí sau khi gặp gỡ Thị Nở thay đổi như thế nào? hãy tìm chi tiết chứng minh?
? Biến cố tiếp theo nào thúc đẩy sự phát triển trong tâm hồn Chí? 
? Khi Thị Nở mang bát cháo hành đến, tâm trạng của Chí Phèo được miêu tả như thế nào? 
? Hắn ăn bát cháo hành của TN và nhận ra 1 điều gì mới mẻ hết sức đối với hắn? Được thể hiện bằng câu văn nào? Qua câu văn gửi gắm 1 ý vị gì?
? Bát cháo hành giúp con người Chí thay đổi ntn từ sinh lí đến tâm lý?
? Có phải Chí tự ý thức được mọi điều, tận cùng của Chí sống dậy khát vọng lương thiện chỉ vì nhờ bát cháo hành?
? Vậy em nhận xét gì về tình yêu của Thị Nở dành cho Chí?
? Em đánh giá như thế nào về chi tiết bát chao hành trong tôt chức nt của TP?
? Theo em xây dựng cặp đôi Thị Nở - Chí Phèo Nam Cao có điều gì mới mẻ?
? Tuy nhiên hy vọng trở về cõi người , làm hoà với mọi người trong Chí có thưck hiện được không?
? Vì sao Chí lại rơi vào bi kịch cự tuyệt quyền làm người?
? Xây dựng nhân vật bà cô NC gửi gấm suy nghĩ gì?
? Bi cự tuyệt tình yêu, quyền làm người Chí rơi vào tâm trạng như thế nào?
? Trong cơn bĩ cực hắn đã đến đâu và làm gì?
? Tại sao Chí lại đến giết Bá Kiến trong khi suy nghĩ là đến giết cả nhà Thị Nở?
? Em cảm nghĩ gì về tiếng thét “Ai cho tao lương thiện” và cái chết của Chí Phèo?
GV: Chí Phèo là tác phẩm duy nhất của Nam Cao dựng chân dung kẻ đại diện cho giai cấp thống trị một cách rõ nét nhất. Sau Chí Phèo, Nam Cao không đi theo hướng này, mà có xây dựng thì cũng chỉ có những nhân vật na ná như Bá Kiến và chỉ thấp thoáng sau hậu cảnh. 
? Chân dung nhân vật Bá Kiến được xây dựng điển hình cho kiểu chân dung nào? 
? Nam Cao gợi tả diện mạo của Bá Kiến bằng thủ pháp nghệ thuật nào? 
? Em ấn tượng với những chi tiết nào dựng lên diện mạo tính cách của Bá Kiến? 
? Với cái cười, giọng quát ấy ... cụ đã ứng đối với Chí Phèo như thế nào? 
(?) Sử dụng ngôn ngữ độc thoại nhằm mục đích gì?
? Tác phẩm đạt được những giá trị nội dung và hình thức như thế nào? 
? Cảm nhận của em về đoạn văn miêu tả tâm hồn Chí sau khi bị Thị Nở giũ bỏ? 
* Chí Phèo và bi kịch tự ý thức (24') 
- Sự thức tỉnh tâm hồn: Gặp gỡ Thị Nở. 
- Cuộc gặp gỡ Chí Phèo - Thị Nở là một cuộc gặp gỡ đặc biệt, nhìn bề ngoài thì đó cuộc gặp gỡ kiểu ngưu tầm ngưu mã tầm mã. Song thực chất nó lại là một biến cố kỳ diệu chứa đựng một tư tưởng nhân đạo, một tầm vóc nt bất ngờ. 
- Bởi vì TN không chỉ khơi dậy bản năng người đàn ông ở Chí Phèo mà còn tạo nên một biến cố kì diệu trong tâm hồn Chí. Cuộc gặp gỡ giữa một kẻ bất lương như Chí và người đàn bà xấu xí dở hơi ế chồng Thị Nở lại nhen nhóm hy vọng hạnh phúc cho cuộc đời tối tăm của Chí. 
* Tâm hồn Chí Phèo sau khi gặp Thị Nở: 
- Sáng hôm sau tỉnh dậy muộn và lòng “bâng khuâng”, “mơ hồ buồn” -> Đó là sự thức dậy của cảm giác tâm hồn bấy lâu bị ngủ quên. 
- Nghe thấy âm thanh của sự sống: tiếng chim hót rít rít bên ngoài, tiếng anh thuyền chài gõ mái chèo đuổi cá, tiếng cười nói của những người đi chợ về. Đó là những âm thành cuộc sống lao động xung quanh hôm nào chả có nhưng hôm nay bỗng trở nên vang động xâu xa trong lòng Chí, trở thành tiếng gọi tha thiết của cuộc sống vẳng đến đôi tai lần đầu trên tỉnh tảo của hắn. 
- âm thanh của sự sống ấy gọi những ký ức xa xôi trở về trong đời Chí, Chí Phèo bỗng nhìn thấy những ngày rất xa xôi đã từng một thời ao ước có một gia đình nho nhỏ "chồng cuốc mướn cày thuê, vợ nuôi lợn dệt vải, chung bỏ lại một con lợn làm vốn liếng! Khá giả thì mua dăm ba sào ruộng để làm. 
- ý thức được hiện taị cuộc đời đáng buồn làm sao "già mà mà vẫn còn cô độc. Lần đầu tiên Chí ý thức được tuổi đời mình đã sang cái dốc của cuộc đời". 
- Hắn còn ý thức được cả một tương lai đáng buồn hơn gấp bội "đói, rét, ốm đau và cô độc, sự cô độc còn đáng sợ hơn cả đói rét ốm đau". Nếu như bao nhiêu năm nay Chí say, thì đây là lần đầu Chí Phèo tỉnh táo để ý thức thân phận. Trước đây sống mà hoàn toàn vô thức, hắn không biết và không cần biết hắn là gì, đã làm gì ... Và giờ đây lần đầu tiên hắn nhận thấy sự hiện hữu của mình, đối mặt với chính mình.
* Chi tiết bát cháo hành
- Đó là bát cháo hành do người đàn bà xấu xí dở hơi nấu, bát cháo hành của thời kỳ nghèo đói mang đến cho Chí vì lòng thương người ốm, vì sự rung động mới lạ trong lòng người đàn bà lần đầu tiên thấy mình có được một người đàn ông. 
- Hắn ngạc nhiên xúc động, hắn thấy mắt mình ươn ướt. Bởi vì lần này là lần đầu tiên trong đời hắn được người ta cho. Xưa nay có được miếng ăn hắn toàn phải cướp giật, doạ nạt ...
+ Hắn bâng khuâng trong lòng, nhen nhón tình yêu với Tn: hắn bống thấy TN cũng có duyên.
+ Tình yêu ấy khơi dậy trong hắn cảm giác ăn năn và hối lỗi về những tội ác mà mình đã làm.
+ Hắn ăn bát cháo hành và nhận thấy cháo hành ăn rất ngon. Hắn băn khoăn, mơ hồ suy nghĩ không hiểu vì sao đến bây giờ mình mới được ăn.
=> Bát cháo hành là hương vị của tình người, tình yêu thương chân thành. Nó là sự hiện của 1 tấm lòng tốt nhưng có thật và cần thiết biết bao đối với những người lần đầu tiên được đón nhận như Chí - kẻ sinh ra đã bị tước quyền làm người. Câu văn vì thế nghe xót xa 1 niềm đau cho cuộc đời Chí và cũng là lời oán trách sâu sắc những người vô hình tước cái quyền được ăn cháo hành của Chí. Và rồi hắn cứ thế húp 1 hơi hết cháo hành.
- Bát cháo hành giúp hắn giải cảm, toát đầm đìa mô hôi, tỉnh hẳn người.
Và rồi tâm hồn Chí cứ thế thực sự hôi sinh: Hắn.
+ Hắn nhớ lại người đàn bà đầu tiên trong đời hắn chỉ thấy nhục. Hắn nhận ra rõ ràng bà là mụ quỷ cái.
+ Hắn lại lo lắmg cho tương lai không thể sống bằng liều lĩnh . Nghĩa là hắn bắt đầu ý thức cần phải thay đổi cuộc sống của mình.
+ Thế nên rút cuộc của hắn bỗng khát khao thèm được làm lương thiện: "Trời ơi hắn thèm làm lương thiện, hắn muốn làm hoà với mọi người biết bao"
- Bát cháo hành chỉ là 1 sự biều hiện , 1 cái cớ vc tác động tới Chgí. Điều quan trọng là do tình yêu sự chăm sóc ân cần của TN đã thức tỉnh linh hồn, các bản tính lương thiện hàng ngày bị che lấp ở Chí?
- Tình yêu mà TN dành cho Chí Phèo không hẳn tình yêu giữa một người đàn bà với 1 người đàn ông mà nó còn là ân tình giữa người với người. Nó giúp Chí phục sinh tâm hồn 1 cách bẽn lẽn: Chí khao khát và mong được nhận vào cái xã hội bằng phẳng, thân thiện. Chí hy vọng TN chính là người mở đường cho hắn, cho hắn cái hy vọng được làm hoà với người.
-> Đáng thương và bẽn lẽn làm sao khi Chí nhận thấy giây phút hạnh phúc giản dị nay: "Giá cứ thế này mãi thì thích nhỉ". 
- Chi tiết bát cháo hành vừa là chi tiết hiện thực thúc đẩy biến cố tâm hồn Chí vừa là chi tiết thấm đẫm triết lí trữ tình, giàu giá trị nhân văn sâu sắc.
- Nam Cao xây dựng cặp đôi Thị Nở – Chí Phèo cặp đôi người ngợm không ít trong văn học đương thời nhưng NC đã không rơi vào lối viết khinh bạc mà đã đứng ra bênh vực họ. Ông đã thấy được giữa họ vẫn có 1 tình yêu chân chính . Và tình yêu trong họ là thứ tình cảm nhân đạo nhất, nó trần tục nhưng lại lành mạnh và khoẻ khoắn nó giúp Chí thoát khỏi vũng bùn tăm tối...
=> Chỉ có tấm lòng nhân đạo sâu sắc, bút lực phi thường mới thấy được 1 mối tình xứng đôi như thế.
- Hy vọng làm hoà với mọi người của Chí bị dập tắt hắn rơi vào bi kịch bị cự tuyệt quyền làm người.
* Bi kịch cự tuyệt quyền làm người. (15')
- Chí lại rơi vào bi kịch cự tuyệt quyền làm người vì kk làm người của Chí mãnh liệt, khoẻ khắn nhưng bị cấm đoán, chặt đứt bởi bà cô của Thị Nở cấm Thị đến với Chí.
 + Hình ảnh bà cô Thị nở và những lời cấm đoán gay gắt của bà ta chính là biểu hiện của những định kiến xã hội tồi tệ và ngu muội. Đó cũng chính là một thứ tội ác ghê gớm nó chặn đứng hy vọng được trở về cuộc sống của con người lương thiện hết sức mong manh của Chí.
=> Thậm chí định kiến xã hội còn độc ác hơn cả những thế lực đã đẩy Chí vào con đường lưu mạnh hoá .
- Hẳn sửng sốt.
Hắn chạy theo níu kéo Thị Nở?
+ Ôm mặt khóc rửng rưng. Tiếng khóc đau đớn quằn quại nhận ra bị kịch của mình.
+ Hắn lại trốn mình trong rượu, nhưng càng uống càng tỉnh, càng chí thấy thoảng có hương cháo hành.
- Trong cơn bĩ cực hắn đã xách dao đến nàh Bk, dõng dạc đòi quyền làm người: "Ai cho tao lương thiện", đâm chết bá kiến và tự kết liễu.
- Chí đến nhà bá Kiến bởi vì dù say nhưng trong tiềm thức lúc này hắn thấm thía hơn bao giờ chết của Chí nay đã trở về dãn lối cho Chí đến và hành động giết Bk.
- Tiếng thét “Ai cho tao lương thiện” là tiếng thét bàng hoàng. Nó thể hiện khát vọng lương thiện mạnh mẽ ở Chí vừa là tiếng nói tuyệt vọng và kết tội xã hội vô nhận đạo đã chối bỏ quyền làm người lương thiện của Chí Phèo.
- Cái chết của Chí Phèo cũng chứa đựng nhiều ý nghĩa. Chí chết trên ngưỡng cửa trở về với cuộc sống của kẻ đã ý thức được nhân phẩm. Chí đã nhận ra cuộc sống mới nhưng không với tới song Chí cũng không thể quay trở về kiếp sống thú vật nữa. Miêu tả cái chết của Chí Phèo, Nam Cao đã cho thấy những người dân tưởng chừng xấu xí bị hắt hủi có ý thức về giá trị người phẩm mạnh hợ cả cái chết.
=> Và quả thực qua số phận của những lão Hạc, Lang Rận, Chí Phèo ta mới hiểu sâu hơn tấm lòng của Nam Cao đối với người nhân dân.
* Tóm lại: Hình tượng Chí Phèo đạt tới nghệ thuật điển hình xuất sắc về số phận của người nhân dân bị tha hoá, của con người bị lưu minh hoá. Nó thay NC cất tiếng nói tố cáo xã hội vô nhân đạo, chừng nào còn áp bức bất công thì còn những con người như Chí Phèo. Thể hiện tin tưởng người đạo, bênh vực quyền sống của con người.
=> Có ý kiến cho rằng giữa hình tượng Chí Phèo của Nam Cao và AQ của Lỗ Tấn có sự ảnh hưởng lẫn nhau thực chất đó là chổ gặp nhau của h ai tư tưởng lớn, 2 nhà văn tâm huyết với con người. 
2. Hình tượng Bá Kiến: điển hình cho giai cấp thống trị ở nông thôn (12’) 
* Chân dung Bá Kiến 
* Bá Kiến là điển hình cho chân dung một lão cường hào gian ác từ diện mại cho tới tính cách. 
a. Diện mạo tính cách: 
- Nam Cao không tả cho tiết mà chỉ gợi những ấn tượng nhất định về vẻ ngoài của Bá Kiến. 
+ Giọng quát "rất sang", bao giờ bắt đầu cụ cũng quát để thứ dây thần kinh con người. Giọng quát ấy thể hiện được quyền uy của cụ Bá, nó khiến mọi người người phải nể sợ. 
+ Lối nói của cụ Bá giải hoạt, ngọt nhạt. Nếu Lý Cường hữu dũng vô mưu chỉ được cái giỏi đàn áp bằng vũ lực thì Bá Kiến lại dùng lối nói dụ dỗ, ngọt nhạt. Đó cũng là sự cao tay trong thuật trị người của cụ. 
- Ngôn ngữ độc thoại nhằm phơi bày
+ Âm mưu thâm độc trong việc thống trị nhân dân
+ Bản chất tàn bạo, xảo quyệt
(Thể hiện tập trung nhất trong cách đối xử với Chí Phèo)
+ Ghen tuông, háo sắc, sợ vợ
=> Qua hình tượng Bá Kiến, bộ mặt tàn ác, xấu xa của bọn cường hào địa chủ đã bị vạch trần. Nam Cao không sa vào miêu tả đời tư thối nát của hắn mà tập trung soi sáng bản chất xã hội của nhân vật thể hiện trong mối quan hệ với người nông dân bị áp bức.
Phèo một cách thành công, bằng vài hào ban cho Chí cái nghề đòi nợ thuê Đội Tảo nhưng thực chất là mượn tay Chí Phèo trị Đội Tảo, ngược lại nếu Chí không trị được đội Tảo thì mượn tay Đội Tảo trị Chí Phèo. Còn cụ Bá thì ở cái thế Ngoạ Sơn Quan Hổ Đấu, cũng là cái mưu sách của kẻ ngậm máu phun người. 
III. Tổng kết (3') 
1. Giá trị nội dung: 
- Phản ánh một bức tranh hiện thực về đời sống nt Việt Nam trước Cách mạng Việt Nam với những xung đột giai cấp nông dân đ/c gay gắt, chế độ cường hào dịch lí nặng nề và những định kiến xã hội ngu muội đã đẩy người nông dân vào con đường lưu mạnh hoá. 
- Thể hiện một tư tưởng nhân đạo sâu sắc mới mẻ: Phát hiện ra bản chất lương thiện của con người ngay cả khi họ đã sai lầm lại lối, ngợi ca và bênh vực quyền làm người của họ. 
2. Giá trị nghệ thuật: 
- Kết cấu truyện độc đáo, ấn tượng (mở đầu bằng tiếng chởi, cơn say, kết thúc bằng cái chết) 
- Xây dựng nhân vật điển hình xuất sắc (Bá Kiến - Chí Phèo) tạo ấn tượng sâu sắc trong lòng người 
- Ngòi bút miêu tả, phân tích tâm lý tài ba. 
IV. Luyện tập (2') 
- Lách sâu vào nỗi đau thân phận của Chí Phèo, miêu tả một cách chân thực và tài hoa tâm trạng tuyệt vọng: ngẩn người, nức kéo, tìm vào rượu nhưng càng uống càng tỉnh, tâm trạng của con người vừa ý thức vừa người ra mình ... 
- Lối viết phục bút, chuẩn bị cho hành động vùng lên giết Bá Kiến 
- Ngôn ngữ biến hoá, giàu chất đời sống. 
C. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài mới (1') 
1. Bài cũ: 
- Tóm tắt tác phẩm Chí Phèo. 
- Phân tích được hai tính cách điển hình Bá Kiến - Chí Phèo. 
- Làm nổi bật được giá trị nhân đạo mới mẻ ở tác phẩm. 
2. Bài mới: Chuẩn bị bài Thực hành lựa chọn các bộ phận trong câu 
	* Yêu cầu: đọc và chuẩn bị bài theo câu hỏi SGK.