Giáo án Ngữ văn 10 tiết 37: Đọc văn Tỏ lòng ( thuật hoài ) Phạm Ngũ Lão

GIÁO ÁN GIẢNG DẠY
Phân môn:Đọc văn
Tiết 37
Soạn : 12/10/10
TOÛ LOØNG
( Thuaät Hoaøi )
Phaïm Nguõ Laõo
I.MUÏC TIEÂU BAØI HOÏC 
1.Kiến thức :
 - Vẻ đẹp của con người thời Trần với tầm vóc , tư thế , lí tưởng cao cả, vẻ đẹp của thời đại với khí thế hào hùng, tinh thần quyết chiến thắng
 - hình ảnh kì vĩ, ngôn ngữ hàm súc , giàu tính biểu cảm
2. Kĩ năng
 - Đọc hiểu một bài thơ Đường luật
3. Tư tưởng :
-Hieåu ñöôïc lí töôûng cao caû vaø khí phaùch anh huøng cuûa taùc giaû – moät vò töôùng gioûi thôøi Traàn.
- Thaáy ñöôïc nhöõng hình aûnh coù söùc dieãn taû maïnh meõ cuûa baøi thô.
II. II. PHÖÔNG TIEÄN THÖÏC HIEÄN 
GV : SGK, SGV , Thieát keá baøi hoïc
HS : SGK, SGV, Đọc bài thơ và soạn bài
III.TIẾN TRÌNH DẠY HỌC
1. Kiểm tra bài cũ: 3p
Bài: “PHONG CÁCH NGÔN NGỮ SINH HOẠT”
Yêu cầu:
 - Thế nào là ngôn ngữ sinh hoạt?
 - Tìm 2 ví duï veà phong caùch ngoân ngöõ sinh hoaït vaø phaân tích nhöõng ñaëc tröng cuûa phong caùch ngoân ngöõ naøy.
2. Bài mới: 2p
Lời vào bài:
 Giới thiệu: Như trong bài “Khái quát văn học Việt Nam từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX” đã giới thiệu, thơ văn thời Trần của các vua quan tướng sĩ đều phản ánh “Hào khí Đông A”. Trong đó, ta phải kể đến là bài thơ “Thuật hoài” của Phạm Ngũ Lão. Bài thơ là lời tâm sự để bày tỏ ý chí và niềm tự hào dân tộc. Vậy ý chí và niềm tự hào được thể hiện ra sao? Đó là nội dung của bài thơ chúng ta cần tìm hiểu hôm nay.
3.Tổ chức dạy học :40p
Hoaït ñoäng cuûa GV vaø HS
Yeâu caàu caàn ñaït
HOẠT ĐỘNG 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu chung về văn bản.
Mục tiêu 
Hiểu biết về phạm Ngũ lão 
Hiểu về hoàn cảnh ra đời của tác phẩm
Cảm hứng sáng tác 
Tổ chức dạy học 
- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu về tác giả.
- GV: Gọi học sinh đọc phần “Tiểu dẫn” của sách giáo khoa trang 115.
- HS: Đọc to, rõ.
* Kết quả : 
--GV chốt lại những ý chính về Phạm Ngũ Lão:
Giôùi thieäu vaøi neùt veà Phaïm Nguõ Laõo
- Sinh naêm 1255 maát 1320, ngöôøi laøng Phuø Uûng huyeän Ñöôøng Haøo nay laø huyeän Aân Thi, tænh Höng Yeân thuoäc taàng lôùp bình daân. Oâng ñöôïc Traàn Quoác Tuaán tin duøng, tröôùc laø gia khaùch – khaùch trong nhaø, sau ñöôïc Traàn Quoác Tuaán gaû con gaùi nuoâi cho.
- Oâng coù nhieàu coâng lao trong cuoäc khaùng chieán choáng quaân Nguyeân, laøm ñeán chöùc Ñieän Suùy vaø phong töôùc quan noäi haàu. Laø moät voõ töôùng nhöng oâng thích ñoïc saùch, ngaâm thô, ñöôïc ca ngôïi laø vaên voõ toøan taøi.
- Taùc phaåm coøn laïi laø hai baøi thô : “Toû loøng” vaø “Vieáng thöôïng töôùng quoác coâng Höng Ñaïo Ñaïi Vöông”. (SGK)
- HS ghi nhận 
- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu về tác phẩm.
- GV: Em hãy nhắc lại những tác phẩm mà Phạm Ngũ Lão còn để lại? chốt lại những ý chính về những tác phẩm
- HS: Trả lời.
* Kết quả : 
- GV chốt ý : bài
 + Tỏ lòng (Thuật hoài).
 + Viếng Thượng Tướng quốc công Hưng Đạo Đại Vương (Vãn Thượng Tướng quốc công Hưng Đạo Đại Vương)
- HS ghi nhận
* Gv thuyết giảng 
- Giaûi nghóa caùc töø khoù
Nhaän xeùt caùch dòch nghóa giöõa phaàn phieân aâm vaø dòch nghóa 
- Caùch dòch nghóa raát thoùat. Song coù hai ñieàu caàn löu yù:
+ Caâu 1: Nguyeân taùc laø Hoøanh saùc (caép ngang ngoïn giaùo) dòch laø caàm ngang ngoïn giaùo khoâng maïnh. Baûn dòch thô laø muùa giaùo caøng khoâng maïnh. Muùa giaùo laø chôø giaëc tôùi ñeå ñoùn ñòch, maát theá maïnh cuûa söï chuû ñoäng.
+ “Tam quaân tì hoå khí thoân möu”. “Khí thoân ngöu” dòch laø “nuoát troâi traâu”. Dòch nhö vaäy khoâng sai. Ba quaân söùc maïnh nhö hoå baùo nuoát troâi traâu. Coøn coù moät caùch dòch khaùc laø “Ba quaân huøng saùt khí aùt sao Ngöu”.
+ Choïn caùch dòch naøo cuõng ñuùng, khoâng sai.song dòch laø “aùt sao Ngöu” muoán dieãn ñaït ba quaân söùc maïnh nhö hoå baùo, söùc maïnh xung thieân laøm aùt caû sao Ngö. Hieåu nhö vaäy vöøa maïnh meõ vöøa khoûe khoaén, vöøa giaøu yeáu toá thaåm myõ.
- HS lắng nghe , chú ý để đọc hiểu
Hoạt động 2: Hướng dẫn đọc hiểu bài
Mục tiêu :
Hiểu giá trị nội dung và tư tưởng của bài thơ
Hình ảnh người trai đời Trần
Khát vọng lập chiến công – chí khí người anh hùng 
Tổ chức dạy học
- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Hình tượng con người thời Trần 
- GV: Gọi học sinh đọc lại hai câu thơ đầu cả phần phiên âm và dịch nghĩa, dịch thơ? 
- GV định hướng cho học sinh tìm hiểu câu thơ thứ nhất.
 Em hiểu như thế nào về nghĩa của từ “Hoành sóc” trong câu thơ đầu tiên? - Hai caâu thô ñaàu ñaõ theå hieän khí phaùch anh huøng cuûa vò töôùng vaø quaân ñoäi nhaø Traàn nhö theá naøo?
- HS: Đọc diễn cảm.
* Kết quả : 
- GV dịnh hướng 
- HS theo dõi ghi nhận 
Thao tác 2: tìm hiểu hai câu cuối
GV yêu cầu HS đọc hai câu cuối và nêu câu hỏi :
- Hai caâu thô cuoái giuùp em hieåu theá naøo veà coâng danh maø ngöôøi nam nhi phaûi traû? Lí töôûng coâng danh mang noäi dung gì?
- HS thực hiện
* Kết quả :
- GV định hướng 
- HS ghi nhận
* Kết luận :
- GV giảng + bình : 
-Theo tinh thaàn chung cuûa nho giaùo, laäp coâng ñeå laïi söï nghieäp, laäp danh ñeå laïi tieáng thôm (phaûi coù danh gì vôùi nuùi soâng – Nguyeãn Coâng Tröù). Coâng danh nhö moät moùn nôï maø trang nam nhi thôøi phong kieán phaûi traû. Coâng danh ñaõ trôû thaønh lyù töôûng. Vôùi Phaïm Nguõ Laõo lyù töôõng coâng danh mang noäi dung tieán boä. Noù khoâng ñoân thuaàn laäp coâng ñeå haønh danh maø noù laø moùn nôï trang nam nhi phaûi traû. Lyù töôûng coâng danh ñaõ trôû thaønh hoaøi baõo, khaùt voïng cuûa keû laøm trai.
“Coâng danh vuõ haàu”
 “Coâng danh nam töû coøn vöông nôï” 
- Hai tieáng “vöông nôï” khaéc saâu ñieàu da dieát trong loøng. Bôûi Phaïm Nguõ Laõo yù thöùc ñöôïc raènh mình chöa traû ñuû moùn nôï aáy. Neáu hai caâu ñaàu laø töï haøo cuûa duõng khí thì hai caâu sau laïi laéng saâu yù thöc traùch nhieäm cuûa moät vò töôùng taøi ba vaø ñöùc ñoä.
- Phaïm Nguõ Laõo cho raèng mình chöa traû ñöôïc moùn nôï aáy, chöa laäp ñöôïc coâng danh laø bao. Nhaø thô haï chöõ “theïn”coù nghóa laø hoå theïn. So vôùi cha oâng, mình chöa coù gì ñaùng noi. Khaùt voïng lôùn lao mong muoán
laäp nhieàu coâng danh hôn nöõa, nhieàu möu keá, chieán löôïc, taøi ba hôn nöõa. Khaùt voïng aáy laïi raát khieâm nhöôøng. Lôùn lao maø vaãn khieâm nhöôøng vì so saùnh vôùi Vuõ Haàu Löôïng (Gia Caùt Löôïng) moät möu thaàn gioûi duøng binh, duøng ngöôøi coøn laø moät beà toâi cuûa nhaø haùn. Yù chí nam nhi ñeïp bieát bao
 - Baøi thô theå hieänû khí phaùch vaø hoaøi baõo lôùn lao cuûa moät vò töôùng ñôøi Traàn trong cuoäc khaùng chieán choáng quaân Nguyeân 
- Thaáy ñöôïc khí theá haøo huøng cuûa caû moät thôøi ñaïi vaø hoaøi baõo lôùn cuûa moät vò töôùng treû tuoåi muoán coù söï nghieäp coâng danh nhö Gia Caùt Löôïng ñeå phoø vua giuùp nöôùc 
- Ngheä thuaät ngoân töø, bieåu töôïng gaây nhieàu caûm xuùc.
-HS lắng nghe và nhập tâm
HOẠT ĐỘNG 3:Tổng kết
MỤC TIÊU
Khắc sâu kiến thức bài học
Hiểu và nhớ vấn đề . rút ra giá trị tư tưởng và nghệ thuật bài thơ
Học tập phẩm chất kiên cường 
Tổ chức thực hiện 
- Thao tác 1:Nghệ thuật
- GV: Bài thơ có đặc điểm nổi bật gì về mặt nghệ thuật?
- HS: Trả lời.
* Kết quả :
- GV định hướng 
- HS ghi nhận
- GV khẳng định thêm: 
 + Bài thơ đạt tới độ súc tích cao: chỉ có 4 câu, mỗi câu 7 chữ nhưng diễn tả rất đầy đủ và ấn tượng về cái chí, cái tâm của một người anh hùng.
 + Ngoài ra, bài thơ còn có những hình ảnh mang đậm chất sử thi:
 = Con người xuất hiện với tư thế kì vĩ;
 = Không gian kì vĩ, bao la;
 = Thời gian cũng kì vĩ, bao la;
- Thao tác 2:Nội dung 
- GV: Còn về mặt nội dung, bài thơ thể hiện điều gì?
 - HS: Dựa vào phần ghi nhớ của sách giáo khoa để trả lời.
GV liên hệ giáo dục kĩ năng:
 + Học xong bài thơ này, em có ấn tượng gì về vẻ đẹp của con người thời Trần? 
 + Ngày nay, thế hệ trẻ học được gì ở họ?
- HS: Phát biểu tự do.
* Kết luận :
GV định hướng chung
HS lắng nghe và nhập tâm
I. Tìm hieåu chung
Tác giả : SGK
 + Sinh năm 1255 mất 1320, người làng Phù Ủng – huyện Đường Hào (nay là Ân Thi – Hưng Yên).
 + Là con rể của Trần Hưng Đạo.
 + Có nhiều công lao trong cuộc kháng chiến chống Nguyên - Mông.
 + Thích đọc sách, ngâm thơ và được ngợi ca là người văn võ toàn tài.
Vaên baûn
a.Thể thơ và bố cục:
 - Thể thơ: Thất ngôn tứ tuyệt Đường luật chữ Hán.
 - Bố cục:
 + Hai câu đầu: Vẻ đẹp hào hùng của con người thời Trần.
 + Hai câu sau: Vẻ đẹp tâm hồn, nhân cách, lí tưởng của tác giả.
 b. Chủ đề:
 Chí làm trai với lí tưởng “trung quân ái quốc”.
II. Ñoïc – Hieåu
1. Hai caâu thơ đầu : Vóc dáng hùng dũng
- Hình ảnh tráng sĩ :
 - “Hoành sóc giang san kháp kỉ thu”
 (Múa giáo non sông trải mấy thu)	
 + Hoành sóc: cầm ngang ngọn giáo trấn giữ biên cương.
à vẽ lên tư thế hiên ngang, kiên cường, lẫm liệt của người tráng sĩ.
 + Giang san: đất nước, non sông
à không gian rộng lớn, kì vĩ, có tầm vóc vũ trụ.
 + Kháp kỉ thu: đã trải qua mấy mùa thu, mấy năm rồi
à thời gian chiến đấu bảo vệ đất nước, bất chấp mọi hiểm nguy.
_ Con người xuất hiện với tư thế, tầm vóc hiên ngang – hào hùng và có hành động lớn lao, kì vĩ.
- Hình ảnh ba quân : 
 - “Tam quân tì hổ khí thôn Ngưu.”
 (Ba quân thế mạnh nuốt trôi trâu)
 + Tam quân: 
 = nghĩa hẹp: ba đạo quân (tiền quân, trung quân, hậu quân)
 = nghĩa rộng: chỉ toàn thể quân dân thời Trần.
à tượng trưng cho sức mạnh của dân tộc.
 + Thủ pháp so sánh, ẩn dụ – “tì hổ”: sức mạnh như hổ báo
à làm nổi bật khí thế dũng mãnh, hào hùng của quân đội nhà Trần.
+ Thủ pháp phóng đại – “khí thôn Ngưu”: khí thế hùng dũng át cả sao Ngưu.
 à khí thế, sức mạnh làm lay chuyển cả đất trời.
_ Câu thơ làm nổi bật được sức mạnh, “Hào khí Đông A” của dân tộc và niềm tự hào của tác giả.
2. Khát vọng hào hùng:
 - “Nam nhi vị liễu công danh trái”
 (Công danh nam tử còn vương nợ)
 + “công danh trái”: món nợ công danh, sự nghiệp của kẻ làm trai (công danh nam tử).
à công danh và sự nghiệp được coi là món nợ đời cần phải trả của kẻ làm trai
+ Nam nhi vị liễu: chưa trả xong món nợ công danh của kẻ làm trai.
à khát vọng lập công, lập danh để giúp nước, giúp đời.
_ Tác giả cho rằng mình chưa trả xong món nợ công danh nên trăn trở và băn khoăn.
- “Tu thính nhân gian thuyết Vũ Hầu”
 (Luống thẹn tai nghe chuyện Vũ Hầu)
 + Vũ Hầu: Khổng Minh Gia Cát Lượng đời Hán, nổi tiếng tài đức, có công lớn giúp Lưu Bị lập nên giang sơn.
 + Nỗi thẹn :
 = vì chưa có tài mưu lược lớn như Vũ Hầu Gia Cát Lượng để cống hiến cho đất nước.
 = mang nhân cách cao cả: có khát vọng và có ý thức trách nhiệm đối với đất nước.
_ Khát vọng phụng sự đất nước và lập công báo quốc.
III. TỔNG KẾT:
 1. Nghệ thuật:
 - Ngôn ngữ hàm súc, cô đọng;
 - Hình ảnh hoành tráng, giàu sức biểu cảm, có tính sử thi.
 2. Nội dung: 
 Ghi nhớ - sách giáo khoa 
Kĩ năng sống:
- Lí tưởng sống cao cả
4. CỦNG CỐ :1p
 - Qua bài học này nắm được:
 + Nội dung: Vẻ đẹp của con người và thời đại thời Trần qua hình tượng trang nam nhi với lí tưởng và nhân cách lớn lao, sức mạnh và khí thế hào hùng. Đó chính là tinh thần và khí phách của “Hào khí Đông A”.
 + Nghệ thuật: thơ tỏ chí hàm súc, đầy sức gợi, xây dựng hình tượng nhân vật lớn lao, hoành tráng, mang tầm vóc sử thi.
5. DẶN DÒ:1p
 - Học thuộc lòng bài thơ (bản phiên âm và bản dịch thơ.)
 - Soạn bài học tiết kế tiếp: Bài “Cảnh ngày hè” – Nguyễn Trãi.