Giáo án Ngữ văn 10 CB kì 2 - GV: Trần Mạnh Túy

TUẦN 17 : TiÕt 49 - 50	 Ngµy so¹n 6/12/09
Phó s«ng b¹ch ®»ng
(B¹ch §»ng giang phó)
-Tr­¬ng H¸n Siªu -
A- Môc tiªu bµi häc:
Gióp häc sinh: 
- N¾m ®­îc c¶m høng tù hµo lÞch sö cña t¸c gi¶ tr­íc chiÕn c«ng vang déi vµ hµo hïng. T¸c phÈm thÓ hiÖn hµo khÝ thêi ®¹i hµo khÝ §«ng A. 
- C¶m høng lÞch sö thÓ hiÖn râ qua viÖc th¨m s«ng B¹ch §»ng.
 B- TiÕn tr×nh d¹y häc:
1- æn ®Þnh tæ chøc:
2- KiÓm tra bµi cò:
3- Giíi thiÖu bµi míi:
Ho¹t ®éng cña GV vµ HS
Yªu cÇu cÇn ®¹t
HS ®äc SGK 
? Em biÕt ®iÒu g× vÒ Tr­¬ng H¸n Siªu.
? S«ng B¹ch §»ng, vai trß lÞch sö cña s«ng B¹ch §»ng.
? Em biÕt g× vÒ thÓ Phó.
Häc sinh ®äc bµi.
? Em h·y t×m hiÓu c¸c nh©n vËt trong bµi phó.
? Nh©n vËt kh¸ch xuÊt hiÖn víi tÝnh c¸c næi bËt nh­ thÕ nµo.
? Kh¸ch ®· gÆp g× ë s«ng B¹ch §»ng.
? C¸c b« l·o kÓ víi kh¸ch ®iÒu g×.
? C¸c b« l·o béc lé t©m tr¹ng cña m×nh nh­ thÕ nµo.
? Bµi phó kÕt thóc b»ng 2 lêi ca, 2 lêi ca thÓ hiÖn ®iÒu g×.
? T­ t­ëng g× thÓ hiÖn qua lêi ca cña kh¸ch.
4- Cñng cè:
? Nªu gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm?
5- DÆn dß:
 - N¾m néi dung bµi.
- ChuÈn bÞ §¹i c¸o b×nh Ng«, PhÇn I -T¸c gi¶ NguyÔn Tr·i theo h­íng dÉn SGK.
I.T×m hiÓu chung
1. T¸c gi¶:
-Tr­¬ng H¸n Siªu (?-1354) tù lµ Th¨ng Phñ, ng­êi lµng Phóc Am, huyÖn Yªn Ninh (nay lµ thÞ x· Ninh B×nh).
- D­íi triÒu Anh T«ng, Dô T«ng lµm quan to, lóc mÊt ®­îc truy tÆng Th¸i b¶o, ®­îc thê ë V¨n miÕu.
- ¤ng häc vÊn uyªn th©m, sinh thêi ®­îc c¸c vua TrÇn tin cËy, nh©n d©n kÝnh träng.
2. S«ng B¹ch §»ng (SGK)
3. ThÓ phó: 
- Lµ mét thÓ tµi cña v¨n häc trung ®¹i Trung Quèc ®­îc chuyÓn dông ë ViÖt Nam .
- Phó lµ thÓ v¨n vÇn hoÆc v¨n xu«i kÕt hîp v¨n vÇn dïng ®Ó miªu t¶ c¶nh vËt, phong tôc,
- Bè côc bµi phó gåm bèn phÇn: ®o¹n më; ®o¹n gi¶i thÝch, ®o¹n b×nh luËn vµ ®o¹n kÕt.
II. §äc hiÓu
1. V¨n b¶n (SGK)
2. Ph©n tÝch
a. Nh©n vËt kh¸ch: 
- Ham du ngo¹n, gi­¬ng buåm giong giã, l­ít bÓ ch¬i tr¨ng, gãt giang hå ®i kh¾p n¬i: Cöa Giang, Ngò Hå, Tam Ng«, B¸ch ViÖt....
- Lµ ng­êi cã t©m hån phãng kho¸ng, tù do. ¦a ho¹t ®éng, kho¸i trÝ, ham hiÓu biÕt.
- Nh©n vËt tr÷ t×nh ®i vµo miªu t¶ kh«ng gian cô thÓ, phong c¶nh cô thÓ.
+ B¸t ng¸t sãng k×nh; th­ít tha ®u«i trÜ; ®Êt trêi mét s¾c, phong c¶nh ba thu; s«ng ch×m gi¸o g·y; gß ®Çy s­¬ng kh«.
- Kh¸ch ®Ò cao c¶nh trÝ s«ng §»ng.
=> C¶m høng thiªn nhiªn chan hoµ víi c¶m høng lÞch sö, t©m hån “kh¸ch” luyÕn tiÕc ngËm ngïi vÒ thêi qóa khø ®É qua, thêi qu¸ khø oanh liÖt hµo hïng cña d©n téc. Kh¸ch võa vui, tù hµo, võa buån, nuèi tiÕc khi ®Õn s«ng B¹ch §»ng. 
b. B¹ch §»ng giang qua sù håi t­ëng cña c¸c b« l·o:
- C¶m xóc tr÷ t×nh thµnh c¶m xóc anh hïng ca.
- Nh÷ng chiÕn c«ng ë s«ng B¹ch §»ng lõng danh kh«ng chØ ®èi víi thêi ®¹i mµ, ý nghi· m·i víi lÞch sö d©n téc. 
+ Lµ trËn ®¸nh kinh thiªn ®éng ®Þa: trËn thuû chiÕn ®­îc kh¾c ho¹ c« ®äng hµng lo¹t h×ng ¶nh nãi lªn sù m·nh liÖt hïng dòng.
- KÎ ®Þch cã lùc l­îng hïng m¹nh, l¹i thªm m­u ma ch­íc quû. Ta chiÕn ®Êu trªn chÝnh nghÜa, v× chÝnh nghÜa nªn thuËn lÏ trêi. Thªm vµo ®ã, ta l¹i cã ®Þa lîi, nh©n hoµ lµ nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh cña chiÕn th¾ng. 
c. B×nh luËn vÒ chiÕn th¾ng trªn s«ng B¹ch §»ng:
- Theo binh ph¸p cæ muèn th¾ng cã 3 nh©n tè c¬ b¶n (thiªn....®Þa...nh©n...). C¸c b« l·o chØ ra: sù trî gióp cña trêi; tµi n¨ng cña ng­êi chÌo l¸i cuéc chiÕn: con ng­êi cã tµi, nh©n vËt xuÊt chóng, ®¶m ®­¬ng g¸nh nÆng mµ non s«ng giao phã.
- Sù anh minh cña hai vua TrÇn, ®Æc biÖt lµ TiÕt chÕ Quèc c«ng H­ng §¹o §¹i V­¬ng TrÇn Quèc TuÊn cã tµi thao l­îc, cã tÇm nh×n chiÕn l­îc ®¸ng ®­îc mu«n ®êi ca ngîi.
d. Lêi ca cña kh¸ch:
- Lêi ca c¸c b« l·o: nhÊn m¹nh lÏ ®êi mang tÝnh quy luËt: bÊt nghÜa tiªu vong; anh hïng l­u danh.
- Kh¸ch: ®Ò cao vai trß hai vÞ Th¸nh qu©n - Hai vua TrÇn. §øc cao míi thËt sù lµ ®iÒu quyÕt ®Þnh cña chiÕn cuéc. §Ò cao gi¸ trÞ con ng­êi - mang gi¸ trÞ nh©n v¨n s©u s¾c.
III.Tæng kÕt:
1. Néi dung: Phó s«ng B¹ch §»ng lµ bµi ca yªu n­íc vµ tù hµo d©n téc.
- Nhµ th¬ béc lé t­ t­ëng nh©n v¨n s©u s¾c tiÕn bé: vinh vµ nhôc, th¾ng vµ b¹i, tiªu vong vµ tr­êng tån,...
2. NghÖ thuËt:
- Ng«n ng÷ tr¸ng lÖ, giµu h×nh ¶nh; t¸c gi¶ sö dông ®iÓn tÝch, ®iÓn cè rÊt tµi t×nh.
Tuần:17
 TiÕt 51	 Ngµy so¹n 6/12/09
§¹i c¸o b×nh Ng« 
PhÇn 1 - t¸c gi¶
- NguyÔn Tr·i -
A- Môc tiªu bµi häc:
Gióp häc sinh: 
- Häc sinh n¾m ®­îc NguyÔn Tr·i lµ t¸c gi¶ cã vÞ trÝ quan träng trong lÞch sö v¨n häc ViÖt Nam .
- Qua th¬ v¨n NguyÔn Tr·i thÊy ®­îc «ng kh«ng chØ lµ nhµ v¨n ho¸ lín mµ cßn lµ vÞ anh hïng d©n téc. 
- NguyÔn Tr·i lµ thiªn tµi vÒ nhiªï mÆt nh­ng ®ång thêi còng lµ thiªn tµi chÞu bi kÞch ®au ®ín nhÊt trong lÞch sö trung ®¹i.
- NguyÔn Tr·i lµ t¸c gi¶ cã vÞ trÝ quan träng trong lÞch sö v¨n häc ViÖt Nam .
- VÞ trÝ kÕt tinh vµ më ®­êng cho giai ®o¹n v¨n häc míi
B- TiÕn tr×nh d¹y häc:
1- æn ®Þnh tæ chøc:
2- KiÓm tra bµi cò: ? §äc ®o¹n 1 bµi Phó s«ng B¹ch §»ng vµ cho biÕt t©m tr¹ng cña “Kh¸ch”.
3- Giíi thiÖu bµi míi:
Ho¹t ®éng cña GV vµ HS
Yªu cÇu cÇn ®¹t
? XuÊt th©n vµ quª qu¸n cña NguyÔn Tr·i.
? Em h·y nªu nÐt chÝnh trong cuéc ®êi vµ con ng­êi NguyÔn Tr·i.
? Hai ®Æc ®iÓm næi bËt trong cuéc ®êi cña NguyÔn Tr·i.
Häc sinh ®äc SGK.
T¹i sao nãi NguyÔn Tr·i - nhµ v¨n chÝnh luËn kiÖt xuÊt? Em h·y minh chøng cho nhËn ®Þnh trªn?
? NÐt tr÷ t×nh s©u s¾c ®­îc thÓ hiÖn nh­ thÕ nµo trong th¬NguyÔn Tr·i .
? Em h·y nªu lªn mét vµi minh chøng cô thÓ.
+ Thiªn nhiªn?
+ Con ng­êi
+ Quª h­¬ng, d©n téc?..
4- Cñng cè:
 - Häc sinh nhËn xÐt vÒ NguyÔn Tr·i.
- §äc phÇn “Ghi nhí” SGK.
5- DÆn dß:
- N¾m néi dung bµi.
- ChuÈn bÞ phÇn t¸c phÈm §¹i c¸o b×nh Ngô 
 theo SGK.
I- Cuéc ®êi:
1. Th©n thÕ:
- NguyÔn Tr·i sinh n¨m 1830, hiÖu lµ øc Trai, quª ë Chi Ng¹i - ChÝ Linh - H¶i D­¬ng. Sau dêi vÒ NhÞ Khª - Th­êng TÝn - Hµ T©y.
- Cha lµ NguyÔn Phi Khanh, häc giái - ®ç Th¸i häc sinh.
- MÑ lµ TrÇn thÞ Th¸i, con cña quan T­ ®å TrÇn Nguyªn §¸n -mét quý téc ®êi TrÇn.
=> NguyÔn Tr·i xuÊt th©n trong mét gia ®×nh cã hai truyÒn thèng lµ: yªu n­íc vµ v¨n ho¸, v¨n häc.
2- Cuéc ®êi vµ con ng­êi cña NguyÔn Tr·i:
a- Tr­íc khëi nghÜa Lam S¬n (1380-1418):
- NguyÔn Tr·i mÊt mÑ khi 5 tuæi, «ng ngoaÞ mÊt khi 10 tuæi.
- NguyÔn Tr·i ®ç Th¸i häc sinh n¨m 1400 (20 tuæi). Vµ cïng cha ra lµm quan cho nhµ Hå (quan ngù sö).
- N¨m 1407 giÆc Minh c­íp n­íc ta, NguyÔn Tr·i ®· nghe lêi cha ë l¹i lËp chÝ “röa hËn cho n­íc b¸o thï cho cha”.
- NguyÔn Tr·i tham gia khëi nghÜa Lam S¬n do Lª Lîi ®øng ®Çu.
b- NguyÔn Tr·i trong khëi nghÜa Lam S¬n (1418-1428):
- Lµ mét trong nh÷ng ng­êi ®Çu tiªn ®Õn víi khëi nghÜa Lam S¬n. N¨m 1420 d©ng "B×nh Ng« S¸ch" víi chiÕn l­îc c¬ b¶n lµ t©m c«ng ®­îc Lª Lîi vµ bé tham m­u cña cuéc khëi nghÜa vËn dông th¾ng lîi.
- NguyÔn Tr·i trë thµnh cè vÊn ®¾c lùc cña Lª Lîi. ¤ng ®­îc gi÷ chøc" Thõa chØ häc sÜ" thay Lª Lîi so¹n th¶o c«ng v¨n giÊy tê.
c- NguyÔn Tr·i sau khëi nghÜa Lam S¬n (1428-1442):
- Nhµ Lª qu¸ chó ý ®Õn ngai vµng.
- NguyÔn Tr·i h¨m hë tham gia vµo c«ng cuéc x©y dung l¹i ®Êt n­íc. Nh­ng víi tµi n¨ng, nh©n c¸ch cao c¶ cña m×nh, NguyÔn Tr·i lu«n bÞ bän gian thÇn ®è kÞ. ¤ng bÞ nghi oan, bÞ b¾t råi l¹i ®­îc tha. Tõ ®ã «ng kh«ng cßn ®­îc träng dông.
- N¨m 1439 «ng ®· c¸o quan vÒ C«n S¬n ë Èn, n¨m 1440 Lª Th¸i T«ng vêi NguyÔn Tr·i ra lµm quan, 1442 c¸i chÕt ®ét ngét cña Lª Th¸i T«ng ë LÖ Chi viªn lµ bi kÞch ®èi víi NguyÔn Tr·i vµ dßng hä «ng chu di tam téc.
=> §©y lµ bi kÞch lín nhÊt trong lÞch sö d©n téc. NguyÔn Tr·i ®· r¬i ®Çu d­íi l­ìi g­¬m cña triÒu ®×nh mµ «ng tõng k× väng. Vô ¸n LÖ Chi Viªn thùc chÊt lµ m©u thuÉn néi bé cña triÒu ®×nh phong kiÕn. N¨m 1464 Lª Th¸nh T«ng minh oan cho NguyÔn Tr·i, cho t×m l¹i con ch¸u vµ di s¶n tinh thÇn cña «ng.
*Tãm l¹i: Cuéc ®êi NguyÔn Tr·i næi lªn hai ®iÓm c¬ b¶n:
- Lµ bËc anh hïng d©n téc, lµ mét nh©n vËt toµn tµi hiÕm cã cña lÞch sö ViÖt Nam.
- Lµ ng­êi chÞu nh÷ng oan khiªn th¶m khèc.
II-Sù nghiÖp:
1.Nh÷ng t¸c phÈm chÝnh
- NguyÔn Tr·i s¸ng t¸c trªn nhiÒu thÓ lo¹i, cã nhiÒu thµnh tùu lín
- Sau th¶m häa chu di tam téc, c¸c t¸c phÈm bÞ thÊt l¹c nhiÒu:
a- V¨n häc ch÷ H¸n: Qu©n trung tõ mÖnh tËp, §¹i c¸o b×nh Ng«, øc Trai thi tËp (150 bµi), ChÝ Linh s¬n phó,....
b-V¨n häc ch÷ N«m: Quèc ©m thi tËp (254 bµi).
- NguyÔn Tr·i lµ t¸c gi¶ xuÊt s¾c vÒ nhiÒu thÓ lo¹i v¨n häc, trong s¸ng t¸c ch÷ H·n víi ch÷ N«m, trong
2. NguyÔn Tr·i - nhµ v¨n chÝnh luËn kiÖt xuÊt
- NguyÔn Tr·i lµ nhµ v¨n chÝnh luËn kiÖt xuÊt cña d©n téc.
- ThÓ hiÖn ë tinh thÇn trung qu©n ¸i quèc, yªu n­íc th­¬ng d©n, nh©n nghÜa, anh hïng chèng ngo¹i x©m.
- NghÖ thuËt mÉu mùc tõ viÖc x¸c ®Þnh ®èi t­îng, môc ®Ých ®Ó sö dông bót ph¸p thÝch hîp ®Õn kÕt cÊu chÆc chÏ, lËp luËn s¾c bÐn (Qu©n trung tõ mÖnh tËp, §¹i c¸o b×nh Ng«).
3. NguyÔn Tr·i - nhµ th¬ tr÷ t×nh s©u s¾c
- LÝ t­ëng cña ng­êi anh hïng lµ hoµ quyÖn gi÷a nh©n nghÜa víi yªu n­íc, th­¬ng d©n. LÝ t­ëng Êy lóc nµo còng thiÕt tha, m·nh liÖt.
- T×nh yªu cña NguyÔn Tr·i dµnh cho nhiÒu cho thiªn nhiªn, ®Êt n­íc, con ng­êi, cuéc sèng.
- Thiªn nhiªn b×nh dÞ, d©n d·, tõ qu¶ nóc n¸c, giËu mång t¬i, bÌ rau muèng.
- NiÒm tha thiÕt víi bµ con th©n thuéc quª nhµ 
- V¨n ch­¬ng n©ng cao nhËn thøc më réng t©m hån con ng­êi, g¾n liÒnvíi c¸i ®Ñp, t¸c gi¶ ý thøc ®­îc t­ c¸ch cña ng­êi cÇm bót. 
- V¨n ch­¬ng NguyÔn Tr·i s¸ng ngêi tinh thÇn chiÕn ®Êu v× lÝ t­ëng ®éc lËp, v× ®¹o ®øc vµ v× chÝnh nghÜa. 
III- KÕt luËn:SGK
TUẦN 18 : TiÕt 52 - 53	 Ngµy so¹n 8/12/09
§¹i c¸o b×nh Ng« 
PhÇn 2 - t¸c phÈm
- NguyÔn Tr·i -
A- Môc tiªu bµi häc:
Gióp häc sinh: 
- N¾m ®­îc ®©y lµ ¸ng thiªn cæ hïng v¨n bÊt nguån tõ hai c¶m høng: c¶m høng chÞnh trÞ vµ c¶m høng s¸ng t¸c nghÖ thuËt.
- T­ t­ëng nh©n nghÜa chi phèi s¸ng t¸c cña «ng: Võa tæng kÕt 10 n¨m chèng qu©n Minh vµ më ra kØ nguyªn ®éc lËp tù do cho d©n téc.
- LËp luËn chÆt chÏ s¾c bÐn.
- LÝ t­ëng nh©n nghÜa cña bµi C¸o.
- Tè c¸o téi ¸c cña giÆc Minh, qu¸ tr×nh kh¸ng chiÕn gian khæ cu¶ ta, lêi ca chiÕn th¾ng.
B- TiÕn tr×nh d¹y häc:
1- æn ®Þnh tæ chøc:
2- KiÓm tra bµi cò: ? Nªu nh÷ng nÐt chÝnh vÒ cuéc ®êi (sù nghiÖp) NguyÔn Tr·i.
3- Giíi thiÖu bµi míi:
Ho¹t ®éng cña GV vµ HS
Yªu cÇu cÇn ®¹t
Häc sinh ®äc bµi phÈn tiÓu dÉn
? Bµi c¸o ®­îc s¸ng t¸c trong hoµn c¶nh nµo.
Häc sinh t×m hiÓu SGK.
Häc sinh vµ gi¸o viªn cïng t×m hiÓu (Gi¸o viªn nãi thªm vÒ nhan ®Ò bµi C¸o).
? Theo em bè côc bµi c¸o chia lµm mÊy phÇn? Nªu néi dung chÝnh cña tõng phÇn.
Gi¸o viªn ®äc mÉu.
Häc sinh ®äc c¸c phÇn cßn l¹i.
 Em hiÓu nh©n nghÜa lµ nh­ thÕ nµo
? Chñ quyÒn cña n­íc §¹i ViÖt ®­îc kh¼ng ®Þnh nh­ thÕ nµo.?
GV:So s¸nh víi “Nam quèc s¬n hµ” 
 C¶m nhËn vÒ ®o¹n nµy cña bµi cáo
? Téi ¸c cña giÆc Minh ®­îc thÓ hiÖn nh­ thÕ nµo.?
? Téi ¸c cña chóng ®­îc kh¸i qu¸t ë h×nh ¶nh nµo.
Häc sinh nªu nhËn xÐt.?
? H×nh t­îng cña Lª Lîi hiÖn lªn nh­ thÕ nµo?
(So s¸nh víi TrÇn Quèc TuÊn)
? Cuéc khëi nghÜa tr¶i qua khã kh¨n nh­ thÕ nµo.
=> Ta lµm g× ®Ó kh¾c phôc khã kh¨n?
Häc sinh vµ gi¸o viªn cïng ph©n tÝch nh÷ng chiÕn th¾ng cña nghÜa qu©n Lam S¬n.
?KhÝ thÕ chiÕn th¾ng cña ta ®­îc vÝ víi h×nh ¶nh nµo.
?ThÊt b¹i cña kÎ thï thÓ hiªn ë h×nh ¶nh nµo.
?Khung c¶nh chiÕn tr­¬ng hiÖn lªn nh­ thÕ nµo.
=> Côc diÖn thay ®æi nh­ thÕ nµo?
?H×nh ¶nh cña kÎ thï x©m l­îc hiÖn lªn nh­ thÕ nµo.
?B¶n chÊt cña giÆc Minh nh­ thÕ nµo.
=> Giäng v¨n cña NguyÔn Tr·i ... n tự sự, thuyết minh.
Bài tập 2: Hãy tóm tắt nội dung các bài: Khỏi quát văn học dân gian Việt Nam (Ngữ văn 10 tập 1); Nguyễn Du và bài Văn bản văn học (Ngữ văn 10, tập 2).
(GV chia nhóm và giao việc cho mỗi nhóm. HS thảo luận nhóm, cử đại diện trình bày)
Bài tập 1: 
+ Đặc điểm của văn bản tự sự: kể lại, trỡnh bày lại sự việc, cõu chuyện một cách các trình tự...
+ Đặc điểm của văn bản thuyết minh: Giới thiệu một số nét cơ bản về đối tượng để thuyết phục người nghe theo quan điểm của người viết.
+ Đặc điểm của văn bản nghị luận: Dùng lí lẽ, và thực tế để phân tích, chứng minh, bỡnh luận... một vấn đề thuộc văn học hay đời sống.
+ Sở dĩ cần kết hợp các loại văn bản này vào chung các quan hệ hữu cơ trong thực tế, và vỡ khi viết, nếu có kết hợp, chất lượng bài viết sẽ tốt hơn.
Bài tập 2: 
+ Sự việc và chi tiết tiêu biểu là những sự việc, chi tiết nổi bật nhất, biểu thị tập trung nhất tư tưởng, chủ đề của tác phẩm tự sự.
+ Khi viết văn bản tự sự, muốn lựa chọn các sự việc, chi tiết tiêu biểu, cần có công quan sát, suy ngẫm, so sánh, liên tưởng, tưởng tượng..., nhằm phát hiện ra những sự việc, chi tiết nào có ý nghĩa nhất, giúp cho việc bộc lộ chủ đề, xây dựng tính cách nhân vật được rừ nột nhất.
Bài tập 3:
 Để lập dàn ý cho một bài văn tự sự có sử dụng yếu tố miêu tả và biểu cảm, cần lưu ý những điểm sau đây:
+ Dàn ý đó cũng tương tự như dàn ý của bài văn tự sự bỡnh thường khác.
+ Tuy nhiên, trong thân bài (phần chính của chuyện), cần bố trí các đoạn để có thể miêu tả và biểu cảm đối với nhân vật, hoàn cảnh nhân vật. Trong phần kết cũng thường có những đoạn biểu cảm.
+ Chỳ ý: Không nên miêu tả và biểu cảm lan man, chỉ nờn tập trung khắc hoạ hình tượng nhân vật, như miêu tả ngoại hình, miêu tả nội tâm, miêu tả và biểu cảm về hoàn cảnh nhân vật v.v...
Bài tập 4:
 Phương pháp thuyết minh là một hệ thống những cách thức được sử dụng nhằm đạt được mục đích đặt ra. Phương pháp thuyết minh rất quan trọng đối với bài văn thuyết minh. Nắm được phương pháp, người viết (người nói) mới truyền đạt đến người đọc (người nghe) những hiểu biết về sự vật, sự việc, hiện tượng một cách hiệu quả.
Các phương pháp thuyết minh đó học ở THCS gồm: nêu định nghĩa, liệt kê, nêu ví dụ, dùng số liệu, so sánh, phân loại, phân tích.
Ở lớp 10, các phương pháp thuyết minh trên được củng cố và nâng cao. Ngoài ra, chương trình cũn giới thiệu một số phương pháp mới khác, như: thuyết minh bằng cách chú thích; thuyết minh bằng cách giảng giải nguyên nhân- kết quả (Xem bài học tuần 23).
Bài tập 5:
Văn bản thuyết minh có mục đích cung cấp cho người nghe (người đọc) những tri thức về sự vật khách quan. Cho nên văn bản trước hết cần chuẩn xác. 
Muốn chuẩn xác cần chỳ ý tìm hiểu thấu đáo trước khi viết; thu thập tài liệu tham khảo, chú ý đến thời điểm xuất bản của các tài liệu để có thể cập nhật những tỡm ý kiến mới cũng như thấy được những thay đổi thường có. 
Văn thuyết minh cũn cú nhiệm vụ đặc trưng, đó là thuyết phục được người đọc (người nghe). Bài viết vỡ thế cần tạo được hấp dẫn. 
Muốn làm cho văn bản hấp dẫn cần đưa ra những chi tiết cụ thể, sinh động, những con số chính xác; so sánh để làm nổi bật sự khác biệt, khắc sâu vào trí nhớ người đọc (người nghe); làm cho câu văn thuyết minh biến hoá linh hoạt; khi cần nên phối hợp nhiều loại kiến thức để đối tượng thuyết minh được soi rọi từ nhiều mặt.
Bài tập 6:
+ Cỏch lập dàn ý cho bài văn thuyết minh:
Muốn lập dàn ý cho bài văn thuyết minh, cần nắm vững các kiến thức cần thiết về dàn ý và của kĩ năng xây dựng dàn ý nói chung; có đầy đủ tri thức cần thiết cho bài thuyết minh của mỡnh; và cuối cùng, cần sắp xếp các ý theo trình tự hợp lí.
+ Cách viết đoạn mở đầu của bài văn thuyết minh: cần nêu đề tài bài viết (như giới thiệu đối tượng nào?); cho người đọc biết mục đích thuyết minh của bài viết; nêu ý nghĩa và tầm quan trọng của đối tượng thuyết minh để thu hút người đọc (người nghe)....
+ Cách viết phần thân bài: Tuỳ theo từng bài văn cụ thể để lựa chọn cách viết phù hợp. Trong phần thân bài có nhiều đoạn văn với những mục đích, nội dung khác nhau. Thông thường, có thể xác định những đoạn văn sau:
- Đoạn văn cung cấp tri thức (thông báo). Trong đoạn văn này, cần cung cấp những thông tin chính xác, cập nhật và quan trọng hơn là những thông tin đó phải được lựa chọn, phục vụ cho mục đích thuyết minh .
- Đoạn văn lập luận: Dùng lí lẽ để phân tích thông tin, chỉ rừ ý nghĩa của các thng tin ấy có liên quan đến mục tiêu thuyết minh như thế nào.
- Đoạn văn thuyết phục: Đây là đoạn trực tiếp tác động đến cảm xúc, suy nghĩ của người nghe (người đọc). Tuỳ theo đối tượng người nghe (mgười đọc) để có những lời lẽ thuyết phục phù hợp.
+ Cách viết phần kết bài: Trở lại với đề tài của văn bản thuyết minh, lưu lại những ấn tượng ở người nghe (người đọc).
Bài tập 7:
+ Cấu tạo của một lập luận:
Lập luận gồm luận điểm, luận cứ, luận chứng.
Luận điểm là vấn đề được đưa ra để bàn bạc.Luận cứ là những cơ sở làm chỗ dựa về mặt lí luận và thực tiễn. Luận chứng là những ví dụ thực tế nhằm chứng minh cho luận điểm, luận cứ.
+ Cỏc thao tỏc nghị luận:
Thao tác nghị luận là những động tác được thực hiện theo trình tự và yêu cầu kĩ thuật được qui định trong hoạt động nghị luận.
Cỏc thao tác nghị luận gồm: phân tích, tổng hợp, diễn dịch, qui nạp và so sánh.
+ Muốn lập được dàn ý cho bài nghị luận, cần:
- Nhận thức đúng đề bài nghị luận (kiểu bài nghị luận, vấn đề nghị luận, phạm vi tài liệu).
- Tóm ý cho bài văn. Tỡm ý chính là tìm ra các luận điểm, luận cứ, từ khái quát đến cụ thể, chi tiết. 
- Lập dàn ý là việc lựa chọn, sắp xếp, triển khai cỏc luận điểm, luận cứ lồng vào bố cục ba phần sao cho hợp lí.
Bài tập 8:
+ Yêu cầu và cách thức tóm tắt văn bản tự sự:
- Yêu cầu tóm tắt văn bản tự sự là kể lại hoặc viết lại một cách ngắn gọn những chuyện cơ bản xảy ra với nhân vật chính. Tóm tắt phải trung thành với văn bản gốc.
- Cách thức tóm tắt văn bản tự sự:
- Đọc kĩ văn bản, nắm được kết cấu, nhân vật, mâu thuẫn, xung đột...
- Kể lại các chi tiết chính dựa theo kết cấu, bố cục, sao cho bật ra mâu thuẫn, xung đột. 
Với yêu cầu tóm tắt nhân vật chính nhưng không theo điểm nhìn của truyện, phải xây dựng kết cấu mới, theo điểm nhìn mới.
+ Yêu cầu và cách thức tóm tắt văn bản thuyết minh:
- Yờu cầu: Tóm tắt phải rõ ràng, chính xác, sát với nội dung cơ bản của văn bản gốc.
- Muốn tóm tắt một văn bản thuyết minh ta cần xác định mục đích yêu cầu tóm tắt; đọc văn bản gốc để nắm vững đối tượng thuyết minh; tìm bố cục văn bản. Từ đó, tóm lược các ý để hình thành văn bản tóm tắt.
Bài tập 9:
+ Đặc điểm và cách viết kế hoạch cá nhân:
- Đặc điểm của kế hoạch cá nhân:
+ Về nội dung: Kế hoạch cá nhân là bản dự kiến những công việc sắp tới của cá nhân.
+ Về hình thức: Kế hoạch cá nhân được trình bày một cách khoa học, cụ thể về thời gan, mục tiêu cần đạt...
- Cách viết bản kế hoạch cá nhân:
Ngoài tiêu đề, kế hoạch cá nhân có 2 phần:
- Phần đầu: ghi rừ họ tên, địa chỉ (nếu cần).
- Phần hai: nêu nội dung công việc, thời gian, địa điểm và dự kiến kết quả đạt được.
Lời văn ngắn gọn, giản lược, nên kẻ bảng.
+ Đặc điểm và cách viết quảng cáo:
- Đặc điểm quảng cáo:
+ Về nội dung: là những thông tin về sản phẩm hoặc về loại dịch vụ.
+ Về hình thức: súc tích, hấp dẫn 
- Cỏch viết quảng cỏo:
+ Chọn nội dung quảng cáo. Nội dung thông tin phải độc đáo, hấp dẫn, gây ấn tượng, thể hiện tính ưu việt của sản phẩm hay loại dịch vụ.
+ Chọn hỡnh thức quảng cáo: Qui nạp, hay so sánh; sử dụng từ ngữ khẳng định tuyệt đối.
Bài tập10:
Trước khi trình bày, cần tìm hiểu trình độ học vấn, yêu cầu, tâm lí, sở thích của người nghe; lựa chọn nội dung và lập dàn ý cho bài trình bày.
Các bước trình bày thường theo thứ tự:
- Chào hỏi, tự giới thiệu.
- Lần lượt trình bày các nội dung đó định.
- Kết thúc và cảm ơn.
Hoạt động 2: Luyện tập
Bài tập 1:
+ HS xem lại các bài tập về lập dàn ý, viết cỏc kiểu đoạn văn trong văn tự sự (tuần 4 và tuần 10 trong tài liệu này).
+ HS xem lại cỏc bài tập về lập dàn ý, viết cỏc kiểu đoạn văn trong văn thuyết minh (tuần 18 và tuần 24 trong tài liệu này).
Bài tập 2:
Bài 1: Tóm tắt bài Khái quát văn học dân gian Việt Nam (Ngữ văn 10 tập 1). Bài viết theo các ý:
a) Văn học dân gian là gì? (Văn học truyền miệng, do nhân dân lao động sáng tác và lưu truyền, phục vụ các sinh hoạt khác nhau của cộng đồng).
b) Đặc trưng cơ bản của văn học dân gian (Tính truyền miệng, tính tập thể, tính thực hành).
c) Các thể loại của văn học dân gian (12 thể loại chính: thần thoại, sử thi, truyền thuyết, .....). Nờu ngắn gọn khỏi niệm về mỗi thể loại.
d) Những giá trị cơ bản của văn học dân gian:
- Kho tri thức bách khoa của nhân dân của dân tộc.
- Giáo dục đạo lí làm người.
- Giá trị nghệ thuật: văn học dân gian mang đậm đà bản sắc dân tộc.
Bài 2: Tóm tắt bài Nguyễn Du (Ngữ văn 10, tập 2, tuần 28).
a) Thân thế, sự nghiệp: Nguyễn Du xuất thân trong một gia đình đại quý tộc có nhiều đời và nhiều người làm quan to. 
- Cuộc đời Nguyễn Du trải qua nhiều thăng trầm trong một thời đại đầy biến động. Lên 10 tuổi, Nguyễn Du mồ côi cả cha lẫn mẹ, Nhà Lê sụp đổ (1789), Nguyễn Du sống cuộc đời phiêu dạt, chìm nổi long đong. Hơn 10 năm gió bụi, sống gần nhân dân, thấm thía bao nỗi ấm lạnh kiếp người, Nguyễn Du đó khẳng định tư tưởng nhân đạo trong sáng tác của mình. Chớnh nỗi bất hạnh lớn đó làm nờn một nhà nhân đạo chủ nghĩa vĩ đại.
- Làm quan cho nhà Nguyễn (1802) tới chức Học sĩ điện Cần Chánh, được cử làm chánh sứ sang Trung Quốc... Nhưng có những mâu thuẫn phức tạp của một thiên tài đứng giữa một giai đoạn lịch sử đầy bi kịch. 
b) Các sáng tác chính:Thanh Hiên thi tập, Nam trung tạp ngâm, Bắc hành tạp lục (Chữ Hán), Truyện Kiều, Văn tế thập loại chúng sinh(Chữ Nôm)...
c) Giá trị tư tưởng, nghệ thuật trong các sáng tác.
+ Giá trị tư tưởng:
- Giá trị hiện thực (Phản ảnh hiện thực xã hội tố cáo sự bất nhân của bọn quan lại và thế lực tác oai tác quái ghê gớm của đồng tiền...).
- Giá trị nhân đạo (Niềm quan tâm sâu sắc đến thân phận con người; cảm hứng bao trùm là cảm hứng xót thương, đau đớn; ngợi ca vẻ đẹp con người, trân trọng những khát vọng của họ đặc biệt là khát vọng sống, khát vọng hạnh phúc, tình yêu
+ Giá trị nghệ thuật: thơ chữ Hán giản dị mà tinh luyện, tài hoa; thơ Nôm đạt tới đỉnh cao rực rỡ; đóng góp lớn cho sự phát triển tiếng Việt.
d) Đánh giá chung về thiên tài Nguyễn Du: một đại thi hào dân tộc, danh nhân văn hoá thế giới. Thời đại, hoàn cảnh gia đỡnh và năng khiếu bẩm sinh đó tạo nên thiên tài Nguyễn Du. Tư tưởng bao trùm là chủ nghĩa nhân đạo.Thơ ông kết tinh những thành tựu văn hoá dân tộc.Truyện Kiều là một kiệt tác...
Bài 3: Tóm tắt bài Văn bản văn học (Ngữ văn 10, tập 2)
HS xem lại bài học tuần 31.
1. Khi nào một văn bản được coi là văn bản văn học (Tiêu chí).
a) Phản ánh và khám phá cuộc sống, bồi dưỡng tư tưởng và tâm hồn, thoả mãn nhu cầu thẩm mĩ của con người.
b) Ngôn từ trong văn bản có nhiều tính sáng tạo, cú pháp hình tượng mang hàm nghĩa sâu sắc, phong phú.
c) Thuộc một thể loại nhất định với những qui ước thẩm mĩ ...
2. Cấu trúc của văn bản văn học:
Gồm nhiều tầng lớp: ngôn từ, hình tượng, hàm nghĩa.
 KIỂM TRA TỔNG HỢP CUỐI NĂM