Giáo án môn Ngữ văn lớp 12 - Tiết 57: Nhân vật giao tiếp

Tuần 20
Tiết 57 Ngày dạy: 05 -01 -2011
NHÂN VẬT GIAO TIẾP
I.MỤC TIÊU :	
1. Kiến thức:
- Nắm được khái niệm nhân vật giao tiếp, vị thế, quan hệ và vai trò của nhân vật giao tiếp trong hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ. 
- Có kĩ năng phân tích nhân vật giao tiếp về các phương diện: đặc điểm, vị thế, quan hệ thân sơ, chiến lược giao tiếp,
2. Kĩ năng: - Nâng cao năng lực giao tiếp của bản thân khi xuất hiện trong tư cách nhân vật giao tiếp (ở dạng nói và ở dạng viết). 
3. Thái độ: Có ý thức n©ng cao n¨ng lùc giao tiÕp cđa b¶n th©n.
II. TRỌNG TÂM:
1. Kiến thức:
- Khái niệm nhân vật giao tiếp: vai nói (viết), vai nghe (đọc), sự đổi vai và luân phiên lượt lời trong giao tiếp ở dạng nói.
- Vị thế giao tiếp của nhân vật giao tiếp: ngang hàng hay cách biệt (trên / dưới,cao / thấp) xét theo các phương diện tuổi tác, nghề nghiệp, chức vụ, tầng lớp xã hội, vị trí trong cộng đồng hay tổ chức chính trị – xã hội hoặc gia đình,
- Quan hệ thân sơ của các nhân vật giao tiếp: xa lạ, không quen biết hay gần gũi, thân tình ; thái độ, quan hệ tình cảm của các nhân vật giao tiếp đối với nhau trong hoạt động giao tiếp ; sự thay đổi của quan hệ thân sơ trong quá trình giao tiếp thể hiện qua lời nói và các phương tiện ngôn ngữ.
- Chiến lược giao tiếp và sự lựa chọn chiến lược giao tiếp ở người nói (viết) nhằm đạt được mục đích và hiệu quả giao tiếp. Chiến lược giao tiếp gồm sự lựa chọn cả nội dung và cách thức giao tiếp.
- Sự chi phối của các đặc điểm của nhân vật giao tiếp đến ngôn ngữ của nhân vật và đến hoạt động giao tiếp.
2. Kĩ năng:
 - Kĩ năng nhận biết và phân tích nhân vật giao tiếp về các phương diện : đặc điểm về vị thế và quan hệ thân sơ, sự chi phối của các đặc điểm đó đến lời nói của các nhân vật (về nội dung và hình thức), ngược lại lời nói của nhân vật trong giao tiếp bộc lộ đặc điểm và tính cách nhân vật.
- Kĩ năng nhận biết và phân tích chiến lược giao tiếp của nhân vật trong những ngữ cảnh giao tiếp nhất định, nhằm đạt được mục đích và hiệu quả giao tiếp.
- Kĩ năng giao tiếp của bản thân: biết lựa chọn nội dung và cách thức giao tiếp (lựa chọn đề tài, nội dung cụ thể, lựa chọn thời gian và địa điểm, lựa chọn cách xưng hô và tạo lập quan hệ, lựa chọn phương tiện ngôn ngữ, lựa chọn cách thức lập luận, cách thức biểu hiện tường minh hay hàm ẩn,) thích hợp trong từng ngữ cảnh giao tiếp.
III. CHUẨN BỊ 
1. GV: Giáo án, SGK,SGV, hướng dẫn chuẩn kiến thức kĩ năng
2. HS: Đọc sgk và nắm nội dung cơ bản, định hướng tìm hiểu các câu hỏi theo các câu hỏi hướng dẫn học bài.
IV. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC:
1. Ổn định lớp:
 	kiểm tra sĩ số:
12A2	12B4	 
2. Kiểm tra bài cũ: Không
3. Bài mới
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS
NỘI DUNG CẦN ĐẠT
Hoạt động 1: Tạo tâm thế cho học sinh
Vào bài:Trong giao tiếp, để đạt được mục đích, hiệu quả, ta cần chú ý đến những nhân tố nào? Bài học Nhân vật giao tiếp hôm nay sẽ cho chúng ta biết được điều đó. 
 Hoạt động 2: Hướng dẫn HS phân tích ngữ liệu
1. GV gäi 1 HS ®äc ng÷ liƯu 1 (SGK) vµ nªu c¸c yªu cÇu sau (víi HS c¶ líp):
a) Ho¹t ®éng giao tiÕp trªn cã nh÷ng nh©n vËt giao tiÕp nµo? Nh÷ng nh©n vËt ®ã cã ®Ỉc ®iĨm nh­ thÕ nµo vỊ løa tuỉi, giíi tÝnh, tÇng líp x· héi?
b) C¸c nh©n vËt giao tiÕp chuyĨn ®ỉi vai ng­êi nãi, vai ng­êi nghe vµ lu©n phiªn l­ỵt lêi ra sao? L­ỵt lêi ®Çu tiªn cđa "thÞ" h­íng tíi ai?
c) C¸c nh©n vËt giao tiÕp trªn cã b×nh ®¼ng vỊ vÞ thÕ x· héi kh«ng?
d) C¸c nh©n vËt giao tiÕp trªn cã quan hƯ xa l¹ hay th©n t×nh khi b¾t ®Çu cuéc giao tiÕp?
e) Nh÷ng ®Ỉc ®iĨm vỊ vÞ thÕ x· héi, quan hƯ th©n-s¬, løa tuỉi, giíi tÝnh, nghỊ nghiƯp, chi phèi lêi nãi cđa c¸c nh©n vËt nh­ thÕ nµo?
- GV nhËn xÐt, kh¼ng ®Þnh nh÷ng ý kiÕn ®ĩng vµ ®iỊu chØnh nh÷ng ý kiÕn sai.
- GV: gọi hs đọc ngữ liệu 2
 HS ®äc ®o¹n trÝch vµ tr¶ lêi nh÷ng c©u hái (SGK).
- GV h­íng dÉn, gỵi ý vµ tỉ chøc cho HS phát biểu ý kiến. 
- GV nhËn xÐt, kh¼ng ®Þnh nh÷ng ý kiÕn ®ĩng vµ ®iỊu chØnh nh÷ng ý kiÕn sai.
Hoạt động 3: NhËn xÐt vỊ nh©n vËt giao tiÕp trong ho¹t ®éng giao tiÕp
-GV: Trong hoạt động giao tiếp, các nhân vật giao tiếp xuất hiện những vai nào?
-GV: Trong hoạt động giao tiếp, các nhân tố nào chi phối lời nói?
- GV: Trong hoạt động giao tiếp, các nhân vật giao tiếp dựa vào đâu để đạt mục đích và hiệu quả?
 I. Ph©n tÝch c¸c ng÷ liƯu 
1. Ng÷ liƯu 1
a) Ho¹t ®éng giao tiÕp trªn cã nh÷ng nh©n vËt giao tiÕp lµ: Trµng, mÊy c« g¸i vµ "thÞ". Nh÷ng nh©n vËt ®ã cã ®Ỉc ®iĨm :
- VỊ løa tuỉi : Hä ®Ịu lµ nh÷ng ng­êi trỴ tuỉi.
- VỊ giíi tÝnh : Trµng lµ nam, cßn l¹i lµ n÷.
- VỊ tÇng líp x· héi: Hä ®Ịu lµ nh÷ng ng­êi d©n lao ®éng nghèo ®ãi.
b) C¸c nh©n vËt giao tiÕp chuyĨn ®ỉi vai ng­êi nãi, vai ng­êi nghe vµ lu©n phiªn l­ỵt lêi nh­ sau:
- Lĩc ®Çu: H¾n (Trµng) lµ ng­êi nãi, mÊy c« g¸i lµ ng­êi nghe.
- TiÕp theo: MÊy c« g¸i lµ ng­êi nãi, Trµng vµ "thÞ" lµ ng­êi nghe.
- TiÕp theo: "ThÞ" lµ ng­êi nãi, Trµng (lµ chđ yÕu) vµ mÊy c« g¸i lµ ng­êi nghe.
- TiÕp theo: Trµng lµ ng­êi nãi, "thÞ" lµ ng­êi nghe.
- Cuèi cïng: "ThÞ" lµ ng­êi nãi, Trµng lµ ng­êi nghe.
L­ỵt lêi ®Çu tiªn cđa "thÞ" h­íng tíi Trµng.
c) C¸c nh©n vËt giao tiÕp trªn b×nh ®¼ng vỊ vÞ thÕ x· héi (hä ®Ịu lµ nh÷ng ng­êi d©n lao ®éng cïng c¶nh ngé).
d) Khi b¾t ®Çu cuéc giao tiÕp, c¸c nh©n vËt giao tiÕp trªn cã quan hƯ hoµn toµn xa l¹.
e) Nh÷ng ®Ỉc ®iĨm vỊ vÞ thÕ x· héi, quan hƯ th©n-s¬, løa tuỉi, giíi tÝnh, nghỊ nghiƯp, chi phèi lêi nãi cđa c¸c nh©n vËt khi giao tiÕp. Ban ®Çu ch­a quen nªn chØ lµ trªu ®ïa th¨m dß. DÇn dÇn, khi ®· quen hä m¹nh d¹n h¬n. V× cïng løa tuỉi, b×nh ®¼ng vỊ vÞ thÕ x· héi, l¹i cïng c¶nh ngé nªn c¸c nh©n vËt giao tiÕp tá ra rÊt suång s·.
2. Ng÷ liƯu 2
a) C¸c nh©n vËt giao tiÕp trong ®o¹n v¨n: B¸ KiÕn, mÊy bµ vỵ B¸ KiÕn, d©n lµng vµ ChÝ PhÌo.
B¸ KiÕn nãi víi mét ng­êi nghe trong tr­êng hỵp quay sang nãi víi ChÝ PhÌo. Cßn l¹i, khi nãi víi mÊy bµ vỵ, víi d©n lµng, víi LÝ C­êng, B¸ KiÕn nãi cho nhiỊu ng­êi nghe (trong ®ã cã c¶ ChÝ PhÌo).
b) VÞ thÕ x· héi cđa B¸ KiÕn víi tõng ng­êi nghe:
+ Víi mÊy bµ vỵ- B¸ KiÕn lµ chång (chđ gia ®×nh) nªn "qu¸t".
+ Víi d©n lµng- B¸ KiÕn lµ "cơ lín", thuéc tÇng líp trªn, lêi nãi cã vỴ t«n träng (c¸c «ng, c¸c bµ) nh­ng thùc chÊt lµ ®uỉi (vỊ ®i th«i chø! Cã g× mµ xĩm l¹i thÕ nµy?).
+ Víi ChÝ PhÌo- B¸ KiÕn võa lµ «ng chđ cị, võa lµ kỴ ®· ®Èy ChÝ PhÌo vµo tï, kỴ mµ lĩc nµy ChÝ PhÌo ®Õn "¨n v¹". B¸ KiÕn võa th¨m dß, võa dç dµnh võa cã vỴ ®Ị cao, coi träng.
+ Víi LÝ C­êng- B¸ KiÕn lµ cha, cơ qu¸t con nh­ng thùc chÊt cịng lµ ®Ĩ xoa dÞu ChÝ PhÌo.
c) §èi víi ChÝ PhÌo, B¸ KiÕn thùc hiƯn nhiỊu chiÕn l­ỵc giao tiÕp:
+ §uỉi mäi ng­êi vỊ ®Ĩ c« lËp ChÝ PhÌo.
+ Dïng lêi nãi ngät nh¹t ®Ĩ vuèt ve, m¬n trín ChÝ.
+ N©ng vÞ thÕ ChÝ PhÌo lªn ngang hµng víi m×nh ®Ĩ xoa dÞu ChÝ.
d) Víi chiÕn l­ỵc giao tiÕp nh­ trªn, B¸ KiÕn ®· ®¹t ®­ỵc mơc ®Ých vµ hiƯu qu¶ giao tiÕp. Nh÷ng ng­êi nghe trong cuéc héi tho¹i víi B¸ KiÕn ®Ịu r¨m r¾p nghe theo lêi B¸ KiÕn. §Õn nh­ ChÝ PhÌo, hung h·n lµ thÕ mµ cuèi cïng cịng bÞ khuÊt phơc.
II. NhËn xÐt vỊ nh©n vËt giao tiÕp trong ho¹t ®éng giao tiÕp:
1. Trong ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷, c¸c nh©n vËt giao tiÕp xuÊt hiƯn trong vai ng­êi nãi hoỈc ng­êi nghe. D¹ng nãi, c¸c nh©n vËt giao tiÕp th­êng ®ỉi vai lu©n phiªn l­ỵt lêi víi nhau. Vai ng­êi nghe cã thĨ gåm nhiỊu ng­êi, cã tr­êng hỵp ng­êi nghe kh«ng håi ®¸p lêi ng­êi nãi.
2. Quan hƯ gi÷a c¸c nh©n vËt giao tiÕp cïng víi nh÷ng ®Ỉc ®iĨm kh¸c biƯt (tuỉi, giíi, nghỊ,vèn sèng, v¨n hãa, m«i tr­êng x· héi, ) chi phèi lêi nãi (néi dung vµ h×nh thøc ng«n ng÷).
3. Trong giao tiÕp, c¸c nh©n vËt giao tiÕp tïy ng÷ c¶nh mµ lùa chän chiÕn l­ỵc giao tiÕp phï hỵp ®Ĩ ®¹t mơc ®Ých vµ hiƯu qu¶.
4. Củng cố, luyện tập: 
* Nhận xét về nhân vật giao tiếp trong hoàn cảnh giao tiếp?
- Trong ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷, c¸c nh©n vËt giao tiÕp xuÊt hiƯn trong vai ng­êi nãi hoỈc ng­êi nghe. D¹ng nãi, c¸c nh©n vËt giao tiÕp th­êng ®ỉi vai lu©n phiªn l­ỵt lêi víi nhau. Vai ng­êi nghe cã thĨ gåm nhiỊu ng­êi, cã tr­êng hỵp ng­êi nghe kh«ng håi ®¸p lêi ng­êi nãi.
- Quan hƯ gi÷a c¸c nh©n vËt giao tiÕp cïng víi nh÷ng ®Ỉc ®iĨm kh¸c biƯt (tuỉi, giíi, nghỊ,vèn sèng, v¨n hãa, m«i tr­êng x· héi, ) chi phèi lêi nãi (néi dung vµ h×nh thøc ng«n ng÷).
-Trong giao tiÕp, c¸c nh©n vËt giao tiÕp tïy ng÷ c¶nh mµ lùa chän chiÕn l­ỵc giao tiÕp phï hỵp ®Ĩ ®¹t mơc ®Ých vµ hiƯu qu¶.
*Bài tập 3 – trang 22
a) Quan hƯ gi÷a bµ l·o hµng xãm vµ chÞ DËu lµ quan hƯ hµng xãm l¸ng giỊng th©n t×nh.
§iỊu ®ã chi phèi lêi nãi vµ c¸ch nãi cđa 2 ng­êi- th©n mËt:
+ Bµ l·o: b¸c trai, anh Êy,
+ ChÞ DËu: c¶m ¬n, nhµ ch¸u, cơ,
b) Sù t­¬ng t¸c vỊ hµnh ®éng nãi gi÷a l­ỵt lêi cđa 2 nh©n vËt giao tiÕp: Hai nh©n vËt ®ỉi vai lu©n phiªn nhau.
c) NÐt v¨n hãa ®¸ng tr©n träng qua lêi nãi, c¸ch nãi cđa c¸c nh©n vËt: t×nh lµng nghÜa xãm, tèi lưa t¾t ®Ìn cã nhau.
5. Hướng dẫn tự học:
- Đối với bài học ở tiết này:
 * Nhận xét về nhân vật giao tiếp trong hoàn cảnh giao tiếp?
- Đối với bài học ở tiết học tiếp theo: 
- Chuẩn bị bài: Chuẩn bị bài: Bài viết số 5 ( Nghị luận văn học)
 Học bài Tùy bút Người lái đò sông Đà, Bút kí ai đã đặt tên cho dòng sông?, Vợ chồng A Phủ
12B4: Tự chọn Phân tích sức sống tiềm tàng của nhân vật Mị từ khi Cô bị bắt về làm dâu đến đêm hội mùa xuân
V. Rút kinh nghiệm: