Giáo án môn Ngữ văn lớp 12 - Số phận con người

Ngày soạn: 
Tiết 79-80: Đọc văn
SỐ PHẬN CON NGƯỜI
(Trích)
 Sô-lô-khốp
A. KẾT QUẢ CẦN ĐẠT: Giúp HS:
1. Kiến thức: 
- Hiểu rõ tính cách Nga kiên cường, nhân hậu.
- Nắm được nghệ thuật kể chuyện, khắc hoạ tính cách và sử dụng chi tiết của Sô-lô-khốp.
2. Kĩ năng: Rèn luyện kĩ năng dọc hiểu truyện hiện đại
3. Thái độ: Cùng suy ngẫm về số phận con người: Số phận mỗi người thường không phẳng phiu mà đầy éo le, trắc trở. Con người phải có đủ bản lĩnh và lòng nhân hậu để làm chủ số phận của mình, vượt lên sự cô đơn, mất mát, đau thương. 
B. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH
1. Giáo viên: - Phương tiện: sgk, sgv, giáo án.
 - Phương pháp: GV kết hợp các pp nêu vấn đề, phân tích, gợi mở, cảm nhận...
2. Học sinh: - Phương tiện: sgk, vở ghi, vở soạn..
 - Chuẩn bị: Đọc tài liệu tham khảo, soạn trước bài ở nhà.
C. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG:
 1. Ổn định lớp.
 2. Kiểm tra bài cũ: 
- Yêu cầu và cách viết phần mở bài?
- Yêu cầu và cách viết phần kết bài?
3. Bài mới:
Hoạt động của GV và HS
Nội dung cần đạt
Hoạt động 1
RLKN: Tìm ý, tóm tắt
*Thao tác 1: Tìm hiểu chung về tác giả.
- Gọi HS đọc Tiểu dẫn (SGK) và yêu cầu HS tóm tắt những nét chính về tác giả Sô-lô-khốp.
- Chốt lại và cung cấp thêm một số kiến thức về tác giả.
+ Tập truyện: “Truyện sông Đông”
+ Các tiểu thuyết: “Sông Đông êm đềm”, “Đất vỡ hoang”, “Họ đã chiến đấu vì Tổ quốc”...
* Hoạt động 2: Tìm hiểu chung về tác phẩm
- Nêu hoàn cảnh ra đời và xuất xứ của tác phẩm
Hoạt động 2
*Thao tác 1: Đọc hiểu khái quát tác phẩm
RLKN: Tóm tắt tìm ý, phát hiện chủ đề
- Hãy tóm tắt ngắn gọn về tác phẩm
- Qua tác phẩm, Shôlôkhốp muốn gửi gắm thông điệp gì? 
*Thao tác 2: Đọc hiểu chi tiết tác phẩm
RLKN: Phân tích, so sánh, giải thích, bình luận...
 - Cuộc đời của nhân vật Xô-cô-lốp có những đau khổ, bất hạnh nào?
- Em có suy nghĩ như thế nào về cuộc đời của anh?
- Sau chiến tranh, cuộc đời của anh tiếp diễn như thế nào?
- Em có suy nghĩ như thế nào về anh qua chi tiết này?
- Qua cuộc gặp gỡ và trò chuyện với cậu bé Vania, anh biết được những gì về hoàn cảnh của cậu bé?
- An-đrây đã nhận bé Va-ri-a làm con như thế nào? Điều gì đã khiến anh có quyết định nhanh chóng như vậy?
- Khi đưa đứa con trai mới nhận về nhà, cả hai vợ chồng người bạn anh có thái độ và tâm trạng như thế nào?
- Tiếng khóc của bà có ý nghĩa như thế nào?
- Xô – cô – lốp đã có những cử chỉ ân cần, chăm sóc cho bé Va – ni – a như thế nào? 
- Có bé Vania, cuộc đời anh cảm thấy như thế nào? 
- Khi được Xôcôlốp nhận làm con, Vania có những hành động và tâm trạng như thế nào?
- Tình cảm của cậu bé Va-ni-a dành cho bố như thế nào?
- Tình cảm của hai con người này gợi cho em có những suy nghĩ gì?
- Nhận xét về điểm nhìn của tác giả và nhân vật Xôlôcốp? Cái nhìn đó được thể hiện trong đoạn văn nào?
- Qua đoạn văn này, tác giả muốn gởi gắm bức thông điệp gì cho chúng ta?
- Khi viết về hiện thực sau chiến tranh, tác giả viết với thái độ như thế nào?
- Cuộc sống của Xôcôlốp sau khi nhận chú bé làm con diễn biến như thế nào? Anh gặp phải những khó khăn gì?
- Xôcôlốp cảm nhận như thế nào về thể chất của mình?
- Nỗi đau về tinh thần ám ảnh anh như thế nào?
- Theo em, vì sao anh chỉ dám khóc trong giấc mơ?
- Nhận xét về cách xây dựng cốt truyện của tác giả?
- Trong truyện, Người kể chuyện còn trực tiếp miêu tả những gì? Miêu tả như vậy có tác dụng gì?
- Giải thích khái niệm
- Đoạn văn trên gợi em có suy nghĩ gì về thái độ và tình cảm của tác giả?
 - Quan điểm của tác giả: “Nghệ sĩ không thể lạnh lùng khi sáng tạo ... khi viết, máu nóng nhà văn phải sôi lên...”
- Truyện đã thể hiện tính cách gì của Xô lôcốp?
- Hoàn cảnh đau khổ ghê gớm về tinh thần cũng đã góp phầnlàm nổi bật tính cách gì của nhân vật?
- Khi chia tay với hai cha con Xôlôlốp, tác giả có những suy nghĩ như thế nào?
- Qua chi tiết trên, Sôlôkhốp nhắc nhở và kêu gọi chúng ta điều gì?
- Chốt lại vấn đề.
Hoạt động 3
RLKN: tổng hợp, đánh giá
- Nhận xét về những suy nghĩ mà nhà văn gửi gắm qua tác phẩm.
- Nhận xét về nghệ thuật của truyện.
I. Tìm hiểu chung:
1. Tác giả: 
- A. Sô lô khốp (1905 - 1984) 
- Ông sinh trưởng trong một gia đình nông dân ở thị trấn Viôsen xcaia, một địa phương thuộc tỉnh Rôxtốp trên vùng thảo nguyên sông Đông.
- Ông tham gia nhiều công tác cách mạng từ khá sớm: làm thư kí uỷ ban trấn, nhân viên thu mua lương thực, tiễu phỉ...
- Cuối 1922, ông đến Mátxcơva, chấp nhận làm mọi nghề để sinh sống và thực hiện “giấc mơ viết văn”.
- Năm 1925, ông trở lại quê hương và bắt đầu viết “Sông Đông êm đềm”- một bộ tiểu thuyết sử thi đồ sộ dựng lại bức tranh sinh động về cuộc sống của những người nông dân Cô - dắc cùng những biến động xã hội và đấu tranh giai cấp ở vùng này sau Cách mạng Tháng Mười Nga 1917.
- Năm 1926, ông đã in hai tập truyện ngắn “Truyện sông Đông” và “Thảo nguyên xanh”.
- Trong thời kì chiến tranh vệ quốc, với tư cách là phóng viên mặt trận, Sô – lô - khốp xông pha nhiều chiến trường, viết nhiều bài chính luận, kí, truyện ngắn nổi tiếng.
- Sau chiến tranh, ông tập trung chủ yếu vào sáng tác. 
- Năm 1965, ông được tặng Giải thưởng Nô ben về văn học.
- Những tác phẩm chính: (sgk)
2. Tác phẩm: 
- Truyện được công bố lần đầu trên báo Sự thật, số ra ngày 31-12-1956 và 1-1-1957.
- Truyện có ý nghĩa khá quan trọng đối với sự phát triển của văn học Xô Viết. Đây là tác phẩm đầu tiên, nhà văn tập trung thể hiện hình tượng con người bất hạnh sau chiến tranh, nhìn cuộc sống và chiến tranh toàn diện, chân thực.
- Về sau, truyện được in trong tập “Truyện sông Đông”.
II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:
1. Đọc - hiểu khái quát
- Đọc, tóm tắt
- Chủ đề: 
+ Tính cách kiên cường và lòng nhân ái của con người Nga
+ Ý chí và nghị lực có thể khắc phục mọ khó khăn, gian khổ, vượt qua hoàn cảnh éo le
2. Đọc - hiểu chi tiết
a. Hoàn cảnh và tâm trạng của Xô-cô-lốp sau chiến tranh và trước khi gặp bé Va-ni-a:
- Bản thân anh chịu nhiều cay đắng:
+ Bị thương hai lần, hai năm bị đoạ đày trong trại tù binh Đức.
+ Sau khi thoát khỏi cảnh nô lệ tù binh, Xô-cô-lốp được biết một tin đau đớn: 
. Vợ và hai con gái anh đã bị bom phát xít giết hại, 
. Đứa con trai yêu quí của anh bị “một tên thiện xạ Đức” giết chết ngay ngày chiến thắng.
-> Vì độc lập và sự sống còn của nhân dân, anh đã chịu đựng những mất mát ghê gớm.
- Sau chiến tranh:
+ Anh không còn quê, không còn nhà, không còn người thân, phải sống nhờ nhà người đồng đội cũ
-> Sống trong nỗi đau khổ, thất vọng và cô đơn.
- Anh tìm đến chén rượu để dịu bớt nỗi đau: “Phải nói rằng tôi đã thật sự say mê cái món nguy hại ấy!”
-> Bị đẩy vào tình cảnh bế tắc, anh suýt rơi vào nguy cơ nghiện rượu.
b. Cuộc gặp gỡ giữa Xôcôlốp và bé Vania:
- Xôcôlốp:
+ Qua một cuộc gặp gỡ và những câu hỏi ngẫu nhiên, anh biết được bé Va – ni – a mồ côi, cha mẹ đều đã chết dưới bom đạn chiến tranh, không còn bà con thân thích.
+ Cảm thương cho tình cảnh của chú bé, anh lập tức quyết định nhận bé làm con nuôi.
-> Đây là quyết định có tính chất bộc phát, hồn nhiên, không có một chút suy tính hay tư lợi nào, một quyết định xuất phát từ tình yêu thương thật sự.
+ Khi đưa đứa con trai mới nhận về nhà, cả hai vợ chồng người bạn anh đề rất vui: “Bà chủ múc súp bắp cải vào đĩa cho nó, rồi đứng nhìn nó ăn ngấu nghiến mà nước mắt ròng ròng”
. Đó là tiếng khóc thương cho hoàn cảnh tội nghiệp của chú bé;
. Là cả tiếng khóc thương cho cả Xôcôlốp
. Là tiếng khóc cảm phục trước lòng tốt của ôcôlốp
. Là tiếng khóc tự thương cho hoàn cảnh của bà.
+ Xôcôlốp yêu thương bé Vania rất mực: anh luôn tận tâm chăm sóc đứa con một cách vụng về nhưng rất đáng yêu
-> Tình thương bộc trực của người cha đau khổ và hạnh phúc.
+ Có bé Vania, anh thấy mình như được hồi sinh: anh thấy mọi thứ như bắt đầu “trở nên êm dịu hơn”
-> Chính lòng nhân ái đã giúp anh vượt qua cô đơn
- Bé Vania: 
+ Khi được Xôcôlốp nhận làm con, Vania vô cùng sung sướng và xúc động:
. “nhảy chồm lên cổ tôi, hôn vào má, vào môi, vào trán”
. “nó áp sát vào người tôi, toàn thân cứ run lên như ngọn cỏ trước gió”
+ Cậu vô cùng vui vẻ, hồn nhiên, gắn bó, quyến luyến chẳng rời người bố: áp sát vào người, ôm chặt lấy cổ, áp chặt má, bố đi vắng thì “khóc suốt từ sáng đến tối”
-> Tình cảm giữa họ là tình cảm chân thành thắm thiết của hai con người đều phải chịu nhiều mất mát lớn lao trong chiến tranh. Họ gặp nhau một cách ngẫu nhiên nhưng khi gặp nhau rồi thì gắn bó khăng khít với nhau, bù đắp cho nhau.
- Điểm nhìn của tác giả và nhân vật Xô – lô – cốp hoàn toàn trùng khớp nhau:
“Cái chính ở đây là phải biết kịp thời quay mặt đi. Cái chính ở đây là đừng làm tổn thương em bé, đừng để cho em thấy những giọt nước mắt đàn ông hiếm hoi nóng bỏng lăn trên má anh”
-> Cần phải tổ chức cuộc sống như thế nào để trẻ em được sung sướng, hạnh phúc; phải chăm sóc cho bao đứa trẻ bất hạnh vì chiến tranh.
c. Xô-cô-lốp đã vượt lên nỗi đau và sự cô đơn:
- Sôlôkhốp là nhà văn hiện thực nghiêm khắc, ông không tô hồng cuộc sống khó khăn mà Xôcôlốp phải vượt qua: Xe anh quét nhẹ phải con bò nhưng anh bị tước bằng, bị mất việc, phải đi phiêu bạt để kiếm sống.
- Thể chất anh cũng dần yếu đi: “trái tim tôi đã suy kiệt, đã chai sạn vì đau khổ...”, “có khi tự nhiên nó nhói lên, thắt lại và giữa ban ngày mà tối tăm mặt mũi...”
- Nỗi đau ám ảnh anh không dứt: “hầu như đêm nào ... cũng chiêm bao thấy nhưng người thân quá cố”, đêm nào thức giấc gối “cũng ướt đẫm nước mắt”
-> Anh đã và đang gánh chịu những nỗi đau không gì bù đắp nỗi, thời gian cũng không xoa dịu được vết thương lòng. Anh đã cứng cỏi nuốt thầm giọt lệ để cho bé Va – ni – a không phỉa khóc.
=> Cái nhìn nhân đạo của tác giả.
d. Thái độ của người kể chuyện:
- Truyện được xây dựng theo lối truyện lồng trong truyện, có hai người kể là Xô – cô – lốp và tác giả.
-> Người kể chuyện phải tuân theo cách nói năng, tâm tính, giọng điệu của nhân vật Xô – lô – cốp và trực tiếp bộc lộ tâm trạng.
- Người kể chuyện còn trực tiếp miêu tả bối cảnh và thời gian gặp gỡ nhân vật chính, khung cảnh thiên nhiên, chân dung các nhân vật, những ấn tượng và đánh giá về các nhân vật đó.
-> Tác giả không che giấu tình cảm, sự xúc động trước số phận con người.
- Thái độ của người kể còn bộc lộ ở đoạn trữ tình ngoại đề cuối truyện:
+ Trữ tình ngoại đề: là sự giãi bày cảm xúc, ấ tượng của nhà văn về những gì đã mô tả, phơi bày trước bạn đọc.
+ “Hai con người ... kêu gọi”
->Tác giả bày tỏ lòng khâm phục và tin tưởng ở tính cách Nga kiên cường.
-> Đồng thời cũng xa lạ với lối kết thúc có hậu, tô hồng hiện thực mà báo trước những khó khăn trở ngại mà con người phải vượt qua trên con đường vươn tới tương lai, hạnh phúc.
 Quan điểm của tác giả: “Nghệ sĩ không thể lạnh lùng khi sáng tạo ... khi viết, máu nóng nhà văn phải sôi lên...”
=> Trước số phận bi thảm, trớ trêu của con người, tác giả bộc lộ sự đồng cả và lòng nhân hậu của mình.
e. Suy nghĩ về thân phận con người:
- Tác giả thể hiện nghị lực kiên cường của Xôlôcốp trong cuộc đời thường đầy khó khăn sau chiến tranh.
- Hoàn cảnh đau khổ ghê gớm về tinh thần càng làm nổi bật tấm lòng nhân đạo của anh. Trái tim anh rực sáng trong thế giới còn đầy hận thù và đau khổ.
->Truyện khám phá và ca ngợi tính cách Nga “con người có ý chí kiên cường” và lòng nhân ái.
- Tác giả còn miêu tả con người bình thường với phẩm chất yêu nước tiềm tàng, thầm lặng.
- Khi chia tay với hai cha con Xôlôlốp, tác giả nghĩ ngay tới “hai con người côi cút, hai hạt cát đã bị sức mạnh phũ phàng cuả bão tố chiến tranh thổi bạt tới những mền xa lạ”
-> Sôlôkhốp nhắc nhở và kêu gọi sự quan tâm của xã hội đối với nhân cách con người và góp tiếng nói lên án chiến tranh phi nghĩa.
=> Tác giả dũng cảm nói lên sự thật, không sợ màu sẫm và gai góc
III. TỔNG KẾT:
1. Chủ đề:
- Số phận con người tập trung khám phá nỗi bất hạnh của con người sau chiến tranh.
- Nhưng tác giả vẫn giữ niềm tin ở tính cách Nga kiên cường cũng như lòng tin ở cuộc sống bao dung.
2. Nghệ thuật:
- Cách kể chuyện giản dị nhưng chứa đựng sức khái quát rộng lớn và sâu sắc.
- Nhân vật được miêu tả giàu cá tính và sinh động.
D. CỦNG CỐ, DẶN DÒ
 1. Củng cố:
- Cuộc đời của Xô cô lốp có những vất hạnh đau thương như thế nào?
- Tâm trạng của Xô cô lôp diễ biến như thế nào khi gặp lại.
- Suy nghĩ của em về tính cách con người.
 2. Dặn dò:
- Chuẩn bị bài: Trả bài làm văn số 6.
- Yêu cầu: Lập lại dàn ý đại cương cho bài viết vừa qua.
Ngày soạn: 
Tiết 81: Làm văn
TRẢ BÀI VIẾT SỐ 6
A. KẾT QUẢ CẦN ĐẠT: Giúp HS:
. - ¤n tËp, cñng cè kiÕn thøc, kÜ n¨ng lµm bµi v¨n nghÞ luËn
 - Söa ch÷a, rót kinh nghiÖm vÒ c¸c lçi dïng tõ, ®Æt c©u, diÔn ®¹t, bè côc v¨n b¶n.
 - Lµm c«ng viÖc chuÈn bÞ cho bµi viÕt sè 7.
B. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH
1. Giáo viên: - Phương tiện: sgk, sgv, giáo án.
 - Phương pháp:Hướng dẫn hs trao ®æi, th¶o luËn, tr¶ lêi c¸c c©u hái ®Ó ph©n tÝch ®Ò, lËp dµn ý. Gv nhËn xÐt ưu- khuyÕt ®iÓm trong bµi lµm cña hs, biÓu dương c¸c bµi lµm tèt.
2. Học sinh: - Phương tiện: sgk, vở ghi, vở soạn..
 - Chuẩn bị: Lập dàn ý
C. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG:
 1. æn ®Þnh tæ chøc líp
 2. TiÕn tr×nh tr¶ bµi
I. GV yªu cÇu HS nh¾c l¹i yªu cÇu ®Ò 
II. Ph©n tÝch ®Ò
Câu 1: Nghị luận xã hội
Câu 2: Nghị luận văn học
III. LËp dµn ý
Câu 1: HS có thể trình bày bằng nhiều cách, song cần làm rõ một số nét cơ bản sau:
- Tết Nguyên Đán là ngày lễ trọng đại của dân tộc.Qua ngày Tết ta thấy được nhiều nét văn hoá đặc biệt của con người Việt Nam
- Tuy nhiên ấn tượng nhất với em là: (Hs lựa chọn một nét văn hoá đặc trưng)
- Giới thiệu về nét văn hoá đó
+ Nguồn gốc
+ Biểu hiện
+ Ý nghĩa
- Đánh giá của bản thân về nét văn hoá đó 
C©u 2: HS có thể trình bày bằng nhiều cách, song cần làm rõ một số nét cơ bản sau:
Khuynh hướng sử thi: được thể hiện đậm nét ở tất cả các phương diện: 
+ Chủ đề: những biến cố có ý nghĩa trọng đại của dân tộc,
 + Hình tượng: hoành tráng, cao cả của núi rừng và con người,
+ Hệ thống nhân vật: có sức sống mạnh mẽ, mang cốt cách của cộng đồng,
+ Giọng điệu kể: trang nghiêm, hào hùng
- Cách thức trần thuật: kể theo hồi tưởng qua lời kể của cụ Mết, kết hợp truyện về cuộc đời của Tnu và cuộc nổi dậy của dân làng Xô Man .
- Cảm hứng lãng mạn: 
+ Đề cao vẻ đẹp của thiên nhiên và con người trong sự đối lập với sự tàn bạo của kẻ thù.
+ Lời văn trau chuốt, giàu sức tạo hình, giọng văn tha thiết.
IV. NhËn xÐt vÒ kÕt qu¶ bµi lµm cña hs
1. ¦u ®iÓm:
- §a sè hs nhËn thøc ®îc kiÓu bµi, tr×nh bµy râ rµng, s¹ch sÏ, ®¶m b¶o néi dung c¬ b¶n...
- NhiÒu bµi viÕt cã c¶m xóc, thÓ hiÖn được sù hiÓu biÕt vÒ vÊn ®Ò ®Æt ra.
- Mét sè bµi lµm kh¸: Thắm, Ngọc, Thuỷ
2. Nhược điểm
- NhiÒu hs chưa biÕt ph©n chia bè côc bµi hîp lÝ.
- NhiÒu bµi tr×nh bµy luËn ®iÓm xén xén, luËn cø thiÕu thuyÕt phôc.
- Mét sè bµi cßn sai nhiÒu lçi vÒ chÝnh t¶, c©u vµ diÔn ®¹t.
- Mét sè bµi lµm yÕu: Đạt, Quý,
- KÕt qu¶ cô thể
 + §iÓm K: 20 bµi 
 + §iÓm TB: 22 bµi
 + §iÓm yÕu: 5 bµi 
V. §äc mét sè bµi tiªu biÓu vµ ch÷a lçi
VI. Tr¶ bµi: HS đọc và sửa lỗi
D. dÆn dß: Soạn bài: Ông già vàg biển cả