Giáo án môn Ngữ văn khối 12 - Tiết 74: Thực hành hàm ý

Tuần 26
Tiết 74	 Ngày dạy:02-03-2011
THỰC HÀNH HÀM Ý (tt)
I.MỤC TIÊU :
1 Kiến thức: - Thông qua thực hành, củng cố và nâng cao kiến thức về hàm ý, cách thức tạo hàm ý và tác dụng của nó trong giao tiếp ngôn ngữ.
2. Kĩ năng: Có kĩ năng cảm nhận và phân tích hàm ý trong hoạt động giao tiếp, kĩ năng tạo hàm ý trong ngữ cảnh giao tiếp thích hợp.
-Rèn kĩ năng giao tiếp, tư duy sáng tạo
3. Thái độ: học tập nghiêm túc tạo những câu nói sâu sắc, có hiệu quả; Giữ được thể diện của các nhân vật giao tiếp và tính lịch sự trong giao tiếp
II. TRỌNG TÂM:
1. Kiến thức: ( Thông qua thực hành)
- Khái niệm hàm ý ( những nội dung, ý nghĩa mà người nói có ý định truyền báo đến người nghe nhưng không không thể hiện trực tiếp mà nhờ cách nói gián tiếp để người nghe tự suy ra); sự khác biệt giữa hàm ý với nghĩa tường minh.
- Một số cách thức tạo hàm ý thông dụng: người nói chủ ý vi phạm những phương châm hội thoại như phương châm quan yếu, phương châm về lượng, về chất, về cách thức hoặc sử dụng các hành động nói gián tiếp.
- Một số tác dụng của cách nói có hàm ý:
+ Tạo ra hiệu quả mạnh mẽ, sâu sắc hơn cách nói tường minh;
+ Giữ được thể diện của các nhân vật giao tiếp và tính lịch sự trong giao tiếp;
+ Làm cho lời nói, câu văn hàm súc, ý vị, hấp dẫn
+ Tạo điều kiện cho người nói có thể tránh được trách nhiệm vể hàm ý 
2. Kĩ năng: 
- Kĩ năng nhận diện hàm ý, phân biệt hàm ý với nghĩa tường minh.
- Kĩ năng phân tích hàm ý: cách thức tạo hàm ý, tác dụng của hàm ý.
- Kĩ năng sử dụng cách nói có hàm ý ( thông thường) trong những ngữ cảnh thích hợp.
III. CHUẨN BỊ :
1. GV: Giáo án, SGK,SGV, hướng dẫn chuẩn kiến thức kĩ năng
2. HS: Đọc sgk và nắm nội dung cơ bản, định hướng tìm hiểu các câu hỏi theo các câu hỏi của giáo viên.
IV. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC:
1. Ổn định lớp:
 	kiểm tra sĩ số:
12A2	12B4	 
2. Kiểm tra bài cũ :* 
* Thế nào là hàm ý?Để tạo hàm ý có mấy cách? Cho ví dụ
3. Bài mới:
Vào bài: Chúng ta đã học bài thực hành hàm ý. Hôm nay chúng ta cùng nhau thực hành hàm ý.
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS
NỘI DUNG CẦN ĐẠT
Hoạt động 1: Hướng dẫn HS làm bài tập
Bµi tËp 1: §äc ®o¹n trÝch vµ ph©n tÝch theo c¸c c©u hái (SGK)
a) GV:Lêi b¸c Ph« g¸i thùc hiƯn hµnh ®éng van xin, cÇu khÈn «ng lÝ vµ ®¸p l¹i b»ng hµnh ®éng nãi nh­ thÕ nµo?
b) GV:Lêi ®¸p cđa «ng LÝ cã hµm ý g×?
Bµi tËp 2: §äc vµ ph©n tÝch ®o¹n trÝch (SGK):a) GV:C©u hái ®Çu tiªn cđa Tõ lµ hái vỊ thêi gian hay cßn cã hµm ý g× kh¸c?
b) GV:C©u nh¾c khÐo ë l­ỵt lêi thø hai cđa Tõ thùc chÊt cã hµm ý nãi víi Hé ®iỊu g×?
Bµi tËp 3: Ph©n tÝch hµm ý trong truyƯn c­êi Mua kÝnh 
Bµi tËp 4: ChØ ra líp nghÜa t­êng minh vµ hµm ý cđa bµi th¬ Sãng
- GV:T¸c phÈm v¨n häc dïng c¸ch thĨ hiƯn cã hµm ý th× cã t¸c dơng vµ hiƯu qu¶ nghƯ thuËt nh­ thÕ nµo?
HS ®äc l¹i bµi th¬, suy nghÜ, ph¸t biĨu
Bµi tËp 5: GV:Chän c¸ch tr¶ lêi cã hµm ý trong c©u hái: “CËu cã thÝch truyƯn ChÝ PhÌo cđa Nam Cao kh«ng?”
Bµi tËp: GV:Trong ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ dïng c¸ch nãi cã hµm ý trong ng÷ c¶nh cÇn thiÕt mang l¹i nh÷ng t¸c dơng vµ hiƯu qu¶ nh­ thÕ nµo?
I. Luyện tập:
Bµi tËp 1: 
a) Trong l­ỵt lêi më ®Çu cuéc tho¹i, b¸c Ph« g¸i van xin: “ThÇy tha cho nhµ con, ®õng b¾t nhµ con ®i xem ®¸ bãng n÷a”. Lêi ®¸p cđa «ng lÝ mang s¾c th¸i mØa mai, giƠu cỵt (å, viƯc quan kh«ng ph¶i thø chuyƯn ®µn bµ cđa c¸c chÞ). NÕu lµ c¸ch ®¸p t­êng minh phï hỵp th× ph¶i lµ lêi chÊp nhËn sù van xin hoỈc tõ chèi, phđ ®Þnh sù van xin.
 b) Lêi cđa «ng LÝ kh«ng ®¸p øng trùc tiÕp hµnh ®éng van xin cđa b¸c Ph« mµ tõ chèi mét c¸ch gi¸n tiÕp. §ång thêi mang s¾c th¸i biĨu c¶m: béc lé quyỊn uy, thĨ hiƯn sù tõ chèi lêi van xin, biĨu lé th¸i ®é mØa mai, giƠu cỵt c¸ch suy nghÜ kiĨu ®µn bµ.
® TÝnh hµm sĩc cđa c©u cã hµm ý
Bµi tËp 2: a) C©u hái ®Çu tiªn cđa Tõ: “Cã lÏ h«m nay ®· lµ mång hai, mång ba ®©y råi m×nh nhØ?”. Kh«ng ph¶i chØ hái vỊ thêi gian mµ thùc chÊt, th«ng qua ®ã Tõ muèn nh¾c khÐo chång nhí ®Õn ngµy ®i nhËn tiỊn. (Hµng th¸ng cø vµo k× ®Çu th¸ng th× chång Tõ ®Ịu ®i nhËn tiỊn nhuËn bĩt ).
b) C©u “nh¾c khÐo” thø hai: “HÌn nµo mµ em thÊy ng­êi thu tiỊn nhµ s¸ng nay ®· ®Õn...”. Tõ kh«ng nãi trùc tiÕp ®Õn viƯc tr¶ tiỊn nhµ. Tõ muèn nh¾c Hé ®i nhËn tiỊn vỊ ®Ĩ tr¶ c¸c kho¶n nỵ (Chđ ý vi ph¹m ph­¬ng ch©m c¸ch thøc)
c) T¸c dơng c¸ch nãi cđa Tõ
- Tõ thĨ hiƯn ý muèn cđa m×nh th«ng qua c©u hái bãng giã vỊ ngµy th¸ng, nh¾c khÐo ®Õn mét sù viƯc kh¸c cã liªn quan (ng­êi thu tiỊn nhµ)... C¸ch nãi nhĐ nhµng, xa x«i nh÷ng vÉn ®¹t ®­ỵc mơc ®Ých. Nã tr¸nh ®­ỵc Ên t­ỵng nỈng nỊ, lµm dÞu ®i kh«ng khÝ c¨ng th¼ng trong quan hƯ vỵ chång khi l©m vµo hoµn c¶nh khã kh¨n.
Bµi tËp 3: 
a) C©u tr¶ lêi thø nhÊt cđa anh chµng mua kÝnh: 
“KÝnh tèt th× ®äc ®­ỵc ch÷ råi” - chøng tá anh ta qua niƯm kÝnh tèt th× ph¶i giĩp cho con ng­êi ®äc ®­ỵc ch÷. Tõ ®ã suy ra, kÝnh kh«ng giĩp con ng­êi ®äc ®­ỵc ch÷ lµ kÝnh xÊu. Anh ta chª mäi cỈp kÝnh cđa nhµ hµng lµ kÝnh xÊu. Anh ta chª mäi cỈp kÝnh cđa nhµ hµng v× kh«ng cã cỈp kÝnh nµo giĩp anh ta ®äc ®­ỵc ch÷.
b) C©u tr¶ lêi thø hai: “BiÕt ch÷ th× ®· kh«ng cÇn mua kÝnh”. C©u tr¶ lêi giĩp ng­êi ®äc x¸c ®Þnh ®­ỵc anh ta lµ ng­êi kh«ng biÕt ch÷ (v× kh«ng biÕt ch÷ nªn míi cÇn mua kÝnh). C¸ch tr¶ lêi võa ®¸p øng ®­ỵc c©u hái, võa giĩp anh ta gi÷ ®­ỵc thĨ hiƯn.
 Bµi tËp 4: Líp nghÜa t­êng minh vµ hµm ý cđa bµi th¬ Sãng
- Líp nghÜa t­êng minh: C¶m nhËn vµ miªu t¶ hiƯn t­ỵng sãng biĨn víi nh÷ng ®Ỉc ®iĨm, tr¹ng th¸i cđa nã.
- Líp nghÜa hµm ý: VỴ ®Đp t©m hån cđa ng­êi thiÕu n÷ ®ang yªu: ®¾m say, nång nµn, tin yªu
- T¸c phÈm v¨n häc dïng c¸ch thĨ hiƯn cã hµm ý sÏ t¹o nªn tÝnh hµm sĩc, ®a nghÜa, biĨu ®¹t c¶m xĩc, t­ t­ëng cđa t¸c gi¶ mét c¸ch tinh tÕ, s©u s¾c.
 Bµi tËp 5: C¸ch tr¶ lêi cã hµm ý cho c©u hái: "CËu cã thÝch truyƯn ChÝ PhÌo cđa Nam Cao kh«ng?”
+ Ai mµ ch¼ng thÝch? 
+ Hµng chÊt l­ỵng cao ®Êy! 
+ X­a cị nh­ tr¸i ®Êt råi!
VÝ ®em vµo tËp ®o¹n tr­êng
 Th× treo gi¶i nhÊt chi nh­êng cho ai?
 II. Tỉng kÕt
T¸c dơng vµ hiƯu qu¶ cđa c¸ch nãi cã hµm ý: 
Tuú thuéc vµo hoµn c¶nh giao tiÕp, hµm ý cã thĨ mang l¹i:
+ TÝnh hµm sĩc cho lêi nãi: lêi nãi ng¾n gän mµ chÊt chøa nhiỊu néi dung, ý nghÜa
+ HiƯu qu¶ m¹nh mÏ, s©u s¾c víi ng­êi nghe
+ Sù v« can, kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiƯm cđa ng­êi nãi vỊ hµm ý (v× hµm ý lµ do ng­êi nghe suy ra)
+ TÝnh lÞch sù vµ thĨ diƯn tèt ®Đp trong giao tiÕp b»ng ng«n ng÷
4. Củng cố, luyện tập:
ĐĨ nãi mét c©u cã hµm ý, ng­êi ta th­êng dïng nh÷ng c¸ch thøc nãi nh­ thÕ nµo?
§Ĩ cã mét c©u cã hµm ý, ng­êi ta th­êng dïng c¸ch nãi chđ ý vi ph¹m mét (hoỈc mét sè) ph­¬ng ch©m héi tho¹i nµo ®ã, sư dơng c¸c hµnh ®éng nãi gi¸n tiÕp (Chđ ý vi ph¹m ph­¬ng ch©m vỊ l­ỵng (nãi thõa hoỈc thiÕu th«ng tin mµ ®Ị tµi yªu cÇu; chđ ý vi ph¹m ph­¬ng ch©m quan hƯ, ®i chƯch ®Ị tµi cuéc giao tiÕp; chđ ý vi ph¹m ph¶n c¸ch thøc, nãi mËp mê, vßng vo, kh«ng râ rµng rµnh m¹ch.
5. Hướng dẫn tự học:
- Đối với bài học ở tiết này: ĐĨ nãi mét c©u cã hµm ý, ng­êi ta th­êng dïng nh÷ng c¸ch thøc nãi nh­ thÕ nµo?
Chúng ta vận dụng câu có hàm ý trong giao tiếp để lời nói tế nhị, lịch sự
- Đối với bài học ở tiết học tiếp theo: 
 Chuẩn bị bài: chuẩn bị bài “ Thuốc” của Lỗ Tấn
	Trả lời câu hỏi sách giáo khoa
- Vài nét về tác giả , hoàn cảnh sáng tác? 
12B4: tự chọn Phân tích nhân vật Phùng hoặc tình huống truyện ngắn trong truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa
Oân kiến thức:Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm; Dàn ý phân tích bài thơ.
V. Rút kinh nghiệm: