Giáo án môn Ngữ văn khối 12 - Tiết 72: Thực hành hàm ý

Tuần 25
Tiết 72	 Ngày dạy:23-02-2011
THỰC HÀNH HÀM Ý
I.MỤC TIÊU :
1 Kiến thức: - Thông qua thực hành, củng cố và nâng cao kiến thức về hàm ý, cách thức tạo hàm ý và tác dụng của nó trong giao tiếp ngôn ngữ.
2. Kĩ năng: Có kĩ năng cảm nhận và phân tích hàm ý trong hoạt động giao tiếp, kĩ năng tạo hàm ý trong ngữ cảnh giao tiếp thích hợp.
-Rèn kĩ năng giao tiếp, tư duy sáng tạo
3. Thái độ: học tập nghiêm túc tạo những câu nói sâu sắc, có hiệu quả; Giữ được thể diện của các nhân vật giao tiếp và tính lịch sự trong giao tiếp
II. TRỌNG TÂM:
1. Kiến thức: ( Thông qua thực hành)
- Khái niệm hàm ý ( những nội dung, ý nghĩa mà người nói có ý định truyền báo đến người nghe nhưng không không thể hiện trực tiếp mà nhờ cách nói gián tiếp để người nghe tự suy ra); sự khác biệt giữa hàm ý với nghĩa tường minh.
- Một số cách thức tạo hàm ý thông dụng: người nói chủ ý vi phạm những phương châm hội thoại như phương châm quan yếu, phương châm về lượng, về chất, về cách thức hoặc sử dụng các hành động nói gián tiếp.
- Một số tác dụng của cách nói có hàm ý:
+ Tạo ra hiệu quả mạnh mẽ, sâu sắc hơn cách nói tường minh;
+ Giữ được thể diện của các nhân vật giao tiếp và tính lịch sự trong giao tiếp;
+ Làm cho lời nói, câu văn hàm súc, ý vị, hấp dẫn
+ Tạo điều kiện cho người nói có thể tránh được trách nhiệm vể hàm ý 
2. Kĩ năng: 
- Kĩ năng nhận diện hàm ý, phân biệt hàm ý với nghĩa tường minh.
- Kĩ năng phân tích hàm ý: cách thức tạo hàm ý, tác dụng của hàm ý.
- Kĩ năng sử dụng cách nói có hàm ý ( thông thường) trong những ngữ cảnh thích hợp.
III. CHUẨN BỊ :
1. GV: Giáo án, SGK,SGV, hướng dẫn chuẩn kiến thức kĩ năng
2. HS: Đọc sgk và nắm nội dung cơ bản, định hướng tìm hiểu các câu hỏi theo các câu hỏi của giáo viên.
IV. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC:
1. Ổn định lớp:
 	kiểm tra sĩ số:
12A2	12B4	 
2. Kiểm tra bài cũ :* - Khái niệm nhân vật giao tiếp: vai nói (viết), vai nghe (đọc), sự đổi vai và luân phiên lượt lời trong giao tiếp ở dạng nói.
- Vị thế giao tiếp của nhân vật giao tiếp: ngang hàng hay cách biệt (trên / dưới,cao / thấp) xét theo các phương diện tuổi tác, nghề nghiệp, chức vụ, tầng lớp xã hội, vị trí trong cộng đồng hay tổ chức chính trị – xã hội hoặc gia đình,
- Quan hệ thân sơ của các nhân vật giao tiếp: xa lạ, không quen biết hay gần gũi, thân tình ; thái độ, quan hệ tình cảm của các nhân vật giao tiếp đối với nhau trong hoạt động giao tiếp ; sự thay đổi của quan hệ thân sơ trong quá trình giao tiếp thể hiện qua lời nói và các phương tiện ngôn ngữ.
- Chiến lược giao tiếp và sự lựa chọn chiến lược giao tiếp ở người nói (viết) nhằm đạt được mục đích và hiệu quả giao tiếp. Chiến lược giao tiếp gồm sự lựa chọn cả nội dung và cách thức giao tiếp.
- Sự chi phối của các đặc điểm của nhân vật giao tiếp đến ngôn ngữ của nhân vật và đến hoạt động giao tiếp.
*Bài tập 3 – trang 22
a) Quan hƯ gi÷a bµ l·o hµng xãm vµ chÞ DËu lµ quan hƯ hµng xãm l¸ng giỊng th©n t×nh.
§iỊu ®ã chi phèi lêi nãi vµ c¸ch nãi cđa 2 ng­êi- th©n mËt:
+ Bµ l·o: b¸c trai, anh Êy,
+ ChÞ DËu: c¶m ¬n, nhµ ch¸u, cơ,
b) Sù t­¬ng t¸c vỊ hµnh ®éng nãi gi÷a l­ỵt lêi cđa 2 nh©n vËt giao tiÕp: Hai nh©n vËt ®ỉi vai lu©n phiªn nhau.
c) NÐt v¨n hãa ®¸ng tr©n träng qua lêi nãi, c¸ch nãi cđa c¸c nh©n vËt: t×nh lµng nghÜa xãm, tèi lưa t¾t ®Ìn cã nhau.
* Thế nào là hàm ý?
* Các phương châm hội thoại ? Thế nào là phương châm về lượng? Về chất? Cách thức?
3. Bài mới:
Vào bài:Trong thực tế giao tiếp , chúng ta bắt gặp những trường hợp nh÷ng néi dung, ý nghÜ mµ ng­êi nãi kh«ng nãi ra trùc tiÕp b»ng tõ ng÷, tuy vÉn cã ý ®Þnh truyỊn b¸o ®Õn ng­êi nghe. Cßn ng­êi nghe ph¶i dùa vµo nghÜa t­êng minh cđa c©u vµ t×nh huèng giao tiÕp ®Ĩ suy ra th× míi hiĨu ®ĩng, hiĨu hÕt ý cđa ng­êi nãi. Vì sao như vậy? Hôm nay chúng ta cùng tìm hiểu bài thực hành hàm ý.
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS
NỘI DUNG CẦN ĐẠT
Ho¹t ®éng 1: Tỉ chøc «n l¹i kh¸i niƯm vỊ hµm ý
GV nªu c©u hái: ThÕ nµo lµ hµm ý?
HS nhí l¹i kiÕn thøc ®· häc, tr¶ lêi c©u hái cđa GV.
Ho¹t ®éng 2: Tỉ chøc thùc hµnh vỊ hµm ý
Bµi tËp 1: 
 §äc ®o¹n trÝch (SGK) vµ ph©n tÝch theo c¸c c©u hái (SGK). A Phđ ®· cè ý vi ph¹m ph­¬ng ch©m vỊ l­ỵng khi giao tiÕp nh­ thÕ nµo?
Bµi tËp 3: §äc vµ ph©n tÝch truyƯn c­êi (SGK)
a) L­ỵt lêi thø nhÊt cđa bµ ®å nh»m mơc ®Ých g×, thùc hiƯn hµnh ®éng nãi g×, cã hµm ý g×?
b) V× sao bµ ®å kh«ng nãi th¼ng ý m×nh mµ chän c¸ch nãi nh­ trong truyƯn?
Ho¹t ®éng 3: Tỉ chøc rĩt ra kÕt luËn vỊ c¸ch thøc t¹o c©u cã hµm ý
GV nªu vÊn ®Ị: Qua nh÷ng phÇn trªn, anh (chÞ) h·y x¸c ®Þnh: ®Ĩ nãi mét c©u cã hµm ý, ng­êi ta th­êng dïng nh÷ng c¸ch thøc nãi nh­ thÕ nµo? Chän ph­¬ng ¸n tr¶ lêi thÝch hỵp (SGK)
-GV: gọi hs thực hành tạo câu có hàm ý
I.¤n l¹i kh¸i niƯm vỊ hµm ý
 Hµm ý: Lµ nh÷ng néi dung, ý nghÜ mµ ng­êi nãi kh«ng nãi ra trùc tiÕp b»ng tõ ng÷, tuy vÉn cã ý ®Þnh truyỊn b¸o ®Õn ng­êi nghe. Cßn ng­êi nghe ph¶i dùa vµo nghÜa t­êng minh cđa c©u vµ t×nh huèng giao tiÕp ®Ĩ suy ra th× míi hiĨu ®ĩng, hiĨu hÕt ý cđa ng­êi nãi.
II. Thùc hµnh vỊ hµm ý
Bµi tËp 1: 
- Lêi ®¸p cđa A Phđ thiÕu th«ng tin cÇn thiÕt nhÊt cđa c©u hái: Sè l­ỵng bß bÞ mÊt (mÊt mÊy con bß?). A Phđ ®· lê yªu cÇu nµy cđa P¸ Tra.
- Lêi ®¸p cã chđ ý thõa th«ng tin so víi yªu cÇu cđa c©u hái: A Phđ kh«ng nãi vỊ sè bß mÊt mµ l¹i nãi ®Õn c«ng viƯc dù ®Þnh vµ niỊm tin cđa m×nh (T«i vỊ lÊy sĩng thÕ nµo cịng b¾n ®­ỵc con hỉ nµy to l¾m)
- C¸ch tr¶ lêi cđa A Phđ cã ®é kh«n khÐo: Kh«ng tr¶ lêi th¼ng, gi¸n tiÕp c«ng nhËn viƯc ®Ĩ mÊt bß. Nãi ra d­ ®Þnh “lÊy c«ng chuéc téi” (b¾n hỉ chuéc téi mÊt bß); chđ ý thĨ hiƯn sù tin t­ëng b¾n ®­ỵc hỉ vµ nãi râ “con hỉ nµy to l¾m”.
C¸ch nãi hßng chuéc téi, lµm gi¶m c¬n giËn d÷ cđa P¸ Tra . C©u tr¶ lêi cđa A Phđ chøa nhiỊu hµm ý
 Bµi tËp 3: 
a) L­ỵt lêi thø nhÊt bµ ®å nãi: “¤ng lÊy giÊy khỉ to mµ viÕt cã h¬n kh«ng?. C©u nãi cã h×nh thøc hái nh­ng kh«ng nh»m mơc ®Ých ®Ĩ hái mµ nh»m gỵi ý mét c¸ch lùa chän cho «ng ®å.
Qua l­ỵt lêi thø hai cđa bµ ®å chøng tá trong l­ỵt lêi thø nhÊt cđa bµ cã hµm ý: Khuyªn «ng nªn sư dơng giÊy cho cã Ých lỵi; cho r»ng «ng ®å viÕt v¨n kÐm, «ng dïng giÊy ®Ĩ viÕt v¨n chØ thªm l·ng phÝ, hay bá phÝ giÊy, vøt giÊy ®i mét c¸ch l·ng phÝ.
b) Bµ ®å chän c¸ch nãi cã hµm ý v× lÝ do tÕ nhÞ, lÞch sù ®èi víi chồng, bµ kh«ng muèn trùc itÕp chª v¨n cđa chång mµ th«ng qua lêi khuyªn ®Ĩ gỵi ý cho «ng ®å lùa chän.
III. C¸ch thøc t¹o c©u cã hµm ý
§Ĩ cã mét c©u cã hµm ý, ng­êi ta th­êng dïng c¸ch nãi chđ ý vi ph¹m mét (hoỈc mét sè) ph­¬ng ch©m héi tho¹i nµo ®ã, sư dơng c¸c hµnh ®éng nãi gi¸n tiÕp (Chđ ý vi ph¹m ph­¬ng ch©m vỊ l­ỵng (nãi thõa hoỈc thiÕu th«ng tin mµ ®Ị tµi yªu cÇu; chđ ý vi ph¹m ph­¬ng ch©m quan hƯ, ®i chƯch ®Ị tµi cuéc giao tiÕp; chđ ý vi ph¹m ph¶n c¸ch thøc, nãi mËp mê, vßng vo, kh«ng râ rµng rµnh m¹ch.
4. Củng cố, luyện tập:
ĐĨ nãi mét c©u cã hµm ý, ng­êi ta th­êng dïng nh÷ng c¸ch thøc nãi nh­ thÕ nµo?
§Ĩ cã mét c©u cã hµm ý, ng­êi ta th­êng dïng c¸ch nãi chđ ý vi ph¹m mét (hoỈc mét sè) ph­¬ng ch©m héi tho¹i nµo ®ã, sư dơng c¸c hµnh ®éng nãi gi¸n tiÕp (Chđ ý vi ph¹m ph­¬ng ch©m vỊ l­ỵng (nãi thõa hoỈc thiÕu th«ng tin mµ ®Ị tµi yªu cÇu; chđ ý vi ph¹m ph­¬ng ch©m quan hƯ, ®i chƯch ®Ị tµi cuéc giao tiÕp; chđ ý vi ph¹m ph¶n c¸ch thøc, nãi mËp mê, vßng vo, kh«ng râ rµng rµnh m¹ch.
5. Hướng dẫn tự học:
- Đối với bài học ở tiết này: ĐĨ nãi mét c©u cã hµm ý, ng­êi ta th­êng dïng nh÷ng c¸ch thøc nãi nh­ thÕ nµo?
Chúng ta vận dụng câu có hàm ý trong giao tiếp để lời nói tế nhị, lịch sự
- Đối với bài học ở tiết học tiếp theo: 
 Chuẩn bị bài: VTTN Về Tây Ninh của Hưởng Triều; Đọc thêm Không chết của Vân An
- Vài nét về tác giả , hoàn cảnh sáng tác? Phân tích bài thơ. Nội dung và nghệ thuật truyện ngắn Không chết
12B4: tự chọn Phân tích nhân vật người đàn bà thuyền chài trong truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa
Oân kiến thức:Việt Bắc của Tố Hữu; Dàn ý phân tích bài thơ.
V. Rút kinh nghiệm: