Giáo án môn Ngữ văn khối 12 - Bài 35: Thực hành một số phép tu từ cú pháp

Tuần 12
Tiết 35 Ngày dạy: 10-11 -2010
THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
I.MỤC TIÊU :
1. Kiến thức:
 - Nắm được một số phép tu từ cú pháp (phép lặp cú pháp, phép liệt kê, phép chêm xen) và tác dụng nghệ thuật của chúng;
Nhận biết và phân tích được các phép tu từ cú pháp trong văn bản, có kĩ năng sử dụng các phép tu từ cú pháp khi cần thiết. 
 2. Kĩ năng: - Rèn luyện kĩ năng phân tích các phép tu từ trong văn bản và biết sử dụng chúng khi cần thiết.
- Rèn kĩ năng giao tiếp, tư duy sáng tạo.
3. Thái độ: Cảm thụ tác phẩm văn chương
II. TRỌNG TÂM: 
 1.Kiến thức :( Ôân luyện qua thực hành)
 - Phép lặp cú pháp: lặp kết cấu cú pháp trong văn xuôi, thơ, trong một số thể loại dân gian như thành ngữ, tục ngữ, câu đối hoặc thể loại cổ điển như thơ Đường luật, văn biền ngẫu, nhằm mục đích tạo giá trị biểu cảm hoặc giá trị tạo hình.
 - Phép liệt kê: Kể ra hàng loạt sự vật, hiện tượng, hoạt động, tính chất tương đương, có quan hệ với nhau nhằm nhấn mạnh hay tạo giá trị biểu cảm .
 - Phép chêm xen: Xen vào trong câu một thành phần câu được ngăn cách bằng dấu phẩy, dấu gạch ngang hay dấu ngoặc đơn để ghi chú một cảm xúc hay một thông tin cần thiết.
 2. Kĩ năng:
 - Nhận biết và phân tích các phép lặp cú pháp, phép chêm xen và phép liệt kê trong văn bản
 - Cảm nhận và phân tích tác dụng tu từ của các phép tu từ kể trên.
 - Bước đầu sử dụng các phép tu từ cú pháp trong bài làm văn.
III. CHUẨN BỊ 
1. GV: Giáo án, SGK,SGV, hướng dẫn chuẩn kiến thức kĩ năng
2. HS: Đọc sgk và nắm nội dung cơ bản, định hướng tìm hiểu các câu hỏi theo các câu hỏi hướng dẫn học bài.
IV. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC:
1. Ổn định lớp:
 	kiểm tra sĩ số:
12A2	12B4	 
2. Kiểm tra bài cũ: 
* Đọc một đoạn thơ có sử dụng điệp âm, điệp vần, điệp thanh và phân tích tác dụng của chúng. “ Dốc lên khúc khuỷu mưa xa khơi” -> Địa thế hiểm trở của núi đèo miền Tây; Người lính Tây Tiến đã vượt qua chặng đường gian nan vất vả.
3. Bài mới
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS
NỘI DUNG CẦN ĐẠT
Hoạt động 1: Tạo tâm thế cho HS
Trong văn bản, để làm nổi bật nội dung, sức lôi cuốn và hấp dẫn, các nhà văn, nhà thơ đã sử dụng một số phép tu từ cú pháp. Đó là những phép nào? Hiệu quả của nó ra sao?Hôm nay chúng ta sẽ đi vào tìm hiểu bài “Thực hành một số phép tu từ cú pháp.”
Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu phép lặp cú pháp
-GV: Yêu cầu HS đọc ngữ liệu trong SGK và xác định yêu cầu của bài tập.
-GV: Câu nào cĩ hiện tượng lặp kết cấu ngữ pháp (lặp cú pháp)? 
-GV : Phân tích kết cấu cú pháp đĩ ?
-GV : Tác dụng của biện pháp này là gì ?
-GV :Các câu nào cĩ lặp kết cấu cú pháp ? Tác dụng của chúng là gì ?
-GV : Đoạn thơ vừa cĩ lặp từ ngữ, vừa cĩ lặp kết cấu cú pháp. Tác dụng của chúng là gì ?
Bài tập 2 :
-Yêu cầu HS đọc ngữ liệu trong SGK và xác định yêu cầu của bài tập.
- GV :Tìm phép lặp cú pháp ở mỗi câu tục ngữ, ở câu đối, ở thơ Đường luật, ở văn biền ngẫu ?
Bài tập 3 :
-GV : Tìm trong các văn bản ở Ngữ văn 12 (tập một) ba câu văn (hoặc thơ) cĩ dùng phép lặp cú pháp 
Hoạt động 3: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu phép liệt kê
-GV: Phân tích hiệu quả của phép lặp cú pháp và phép liệt kê trong hai đoạn trích trong SGK ?
Hoạt động 4: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu phép chêm xen
-GV : Phân tích phần in đậm trong các câu văn của SGK về : vai trị và vị trí ngữ pháp trong câu, dấu tách câu, tác dụng của bộ phận tách biệt đĩ ?
+ Hướng dẫn cho HS về nhà thực hiện
I . Phép lặp cú pháp :
1. Bài tập 1:
a. - Câu cĩ hiện tượng lặp kết cấu ngữ pháp (lặp cú pháp) :
 + Hai câu bắt đầu từ “Sự thật là ”.
 + Hai câu bắt đầu từ “Dân ta”.
- Phân tích kết cấu cú pháp đĩ : 
 + Kết cấu lặp ở hai câu bắt đầu từ “Sự thật là” : 
 o P (thành phần phụ tình thái) – C (chủ ngữ) – V1 (vị ngữ 1) – V2 (vị ngữ 2).
 o Kết cấu khẳng định ở vế đầu và bác bỏ ở vế sau : Sự thật là + nước ta / dân ta + đã + chứ khơng phải
+ Kết cấu lặp ở hai câu bắt đầu từ Dân ta: 
 o C – V + [Phụ ngữ chỉ đối tượng] – Tr (Trạng ngữ).
 o Trong đĩ : C : dân ta, V : đã / lại đánh đổ [Các xiềng xích / chế độ quân chủ ] chỉ mục đích (để gây dựng / mà lập nên)
- Tác dụng: 
 Tạo cho lời tuyên ngơn âm hưởng đanh thép, hùng hồn, thích hợp với việc khẳng định nền độc lập , đồng thời khẳng định thắng lợi của CMT8 là đánh đổ chế độ thực dân và chế độ phong kiến.
b. Các câu cĩ lặp kết cấu cú pháp
 - Câu 1 và câu 2 
 - Câu 3,4,5 
Tác dụng: 
 Khẳng định mạnh mẽ chủ quyền của chúng ta và bộc lộ cảm xúc sung sướng, tự hào, sảng khối đối với thiên nhiên, đất nước khi giành được quyền làm chủ đất nước.
c. Đoạn thơ vừa lặp từ ngữ, vừa lặp cú pháp : 
 Ba cặp câu lục bát lặp các từ nhớ sao và lặp kết cấu ngữ pháp của kiểu câu cảm thán.
 Tác dụng : 
Biểu hiện nỗi nhớ da diết của người ra đi đối với những cảnh sinh hoạt và cảnh vật thiên nhiên ở Việt Bắc.
2. Bài tập 2 : 
a. Ở mỗi câu tục ngữ, hai vế lặp cú pháp đối nhau chặt chẽ về số tiếng, từ loại, kết cấu ngữ pháp của từng vế.
b. Ở câu đối, phép lặp cú pháp địi hỏi mức độ chặt chẽ cao: số tiếng ở hai câu bằng nhau. Hơn nữa, phép lặp cịn phối hợp với phép đối (đối ứng từng tiếng trong hai vế về từ loại, về nghĩa; trong mỗi vế cịn dùng từ đồng nghĩa, trái nghĩa tương ứng).
Chủ ngữ (danh từ)
Vị ngữ (động từ)
Thành tố phụ của vị ngữ
Vế 1
Cụ già
ăn
củ ấu non
Vế 2
Chú bé
trèo
Cây đại lớn
- « ấu » vừa chỉ lồi cây, vừa cĩ nghĩa là « non ».
- « đại » vừa chỉ lồi cây, vừa cĩ nghĩa là « lớn ».
c. Ở thơ Đường luật : phép lặp cú pháp cũng địi hỏi mức độ chặt chẽ cao : kết cấu ngữ pháp giống nhau, số lượng tiếng bằng nhau, các tiếng đối nhau về từ loại và nghĩa (đặc biệt giữa hai câu thực và hai câu luận của bài thất ngơn bát cú)
d. Ở văn biền ngẫu : phép lặp cú pháp cũng thường phối hợp với phép đối. Điều đĩ thường tồn tại trong một cặp câu (câu trong văn biền ngẫu khơng cố định về số tiếng )
3. Bài tập 3 :
- Tìm trong các văn bản ở Ngữ văn 12 (tập một) ba câu văn (hoặc thơ) cĩ dùng phép lặp cú pháp :
+ Nhớ gì như nhớ người yêu
Ngịi Thia, sơng Đáy, suối Lê vơi đầy.
(Việt Bắc – Tố Hữu)
+ Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học. Chúng thẳng tay chém giết những người yêu nước thương nịi của ta. Chúng tắm các cuộc khởi nghĩa của ta trong những bể máu
(Tuyên ngơn độc lập - Hồ Chí Minh)
+ Con sĩng dưới lịng sâu
Con sĩng trên mặt nước.
(Sĩng – Xuân Quỳnh)
- Phân tích tác dụng : HS tự làm.
II. Phép liệt kê : 
a. Trong đoạn trích Hịch tướng sĩ, phép liệt kê đã phối hợp với phép lặp cú pháp. Nhiều đoạn, câu (vế câu) liên tiếp theo cùng một kết cấu gồm hai vế như mơ hình khái quát sau :
Kết cấu
Hồn cảnh
thì
Giải pháp
Ví dụ :
Khơng cĩ mặc
thì
ta cho ăn
- Tác dụng: nhấn mạnh và khẳng định sự đối đãi chu đáo, đầy tình nghĩa của Trần Quốc Tuấn đối với tướng sĩ trong mọi hồn cảnh khĩ khăn.
b. Phép lặp cú pháp (các câu cĩ kết cấu ngữ pháp giống nhau : C- V [+ phụ ngữ chỉ đối tượng] phối hợp với phép liệt kê để vạch tội ác của thực dân Pháp, chỉ mặt tên kẻ thù dân tộc. 
III. Phép chêm xen: 
1. Bài tập 1 : 
 - Tất cả các bộ phận in đậm trong các bài tập a, b, c, d đều ở vị trí giữa câu hoặc cuối câu. Chúng chen vào trong câu để ghi chú thêm thơng tin nào nào đĩ.
 - Các bộ phận đĩ đều được tách bằng ngữ điệu khi nĩi, khi đọc. Cịn khi viết thì chúng được tách ra bằng dấu phẩy, dấu ngoặc đơn hoặc dấu gạch ngang.
- Chúng cĩ tác dụng ghi chú hoặc giải thích cho từ ngữ đi trước, bổ sung thơng tin thêm sắc thái về tình cảm, cảm xúc của người viết.
2. Bài tập 2 : 
- Nhà thơ Tố Hữu, lá cờ đầu của văn học cách mạng Việt Nam hiện đại, đã viết bài thơ « Việt Bắc » vào những ngày rời chiến khu Việt Bắc trở về thủ đơ Hà Nội. Bài thơ thấm đượm cảm xúc lưu luyến và tình cảm sâu nặng của tác giả đối với Việt Bắc, nơi đã nuơi dưỡng cácn bộ và quân đội cách mạng trong suốt chín năm trường kì kháng chiến . Bài thơ là một thi phẩm đặc sắc của thơ ca cách mạng Việt Nam.
- Tác dụng : Cung cấp thêm thơng tin cần thiết về nhà thơ và điạ danh Việt Bắc.
4. Củng cố, luyện tập:
 Một số phép tu từ cú pháp : lặp kết cấu cú pháp, phép liệt kê, phép chêm xen
 Hiệu quả của một số phép tu từ về cú pháp: biểu cảm hoặc tạo hình; tạo ấn tượng, cảm xúc cho người đọc.
5. Hướng dẫn tự học: 
- Đối với bài học ở tiết này: Một số phép tu từ cú pháp : lặp kết cấu cú pháp, phép liệt kê, phép chêm xen
+ Phép lặp cú pháp: lặp kết cấu cú pháp trong văn xuôi, thơ, trong một số thể loại dân gian như thành ngữ, tục ngữ, câu đối hoặc thể loại cổ điển như thơ Đường luật, văn biền ngẫu, nhằm mục đích tạo giá trị biểu cảm hoặc giá trị tạo hình.
 + Phép liệt kê: Kể ra hàng loạt sự vật, hiện tượng, hoạt động, tính chất tương đương, có quan hệ với nhau nhằm nhấn mạnh hay tạo giá trị biểu cảm .
 + Phép chêm xen: Xen vào trong câu một thành phần câu được ngăn cách bằng dấu phẩy, dấu gạch ngang hay dấu ngoặc đơn để ghi chú một cảm xúc hay một thông tin cần thiết.
 + Tìm ví dụ về một số phép tu từ cú pháp
- Đối với bài học ở tiết học tiếp theo: Chuẩn bị bài Sóng của Xuân Quỳnh
- Vài nét về tác giả, tác phẩm ( Hoàn cảnh sáng tác, đề tài, chủ đề)?
- Sóng và em – những nét tương đồng?
- Những suy tư, lo âu, trăn trở trước cuộc đời và khát vọng tình yêu được tác giả thể hiện như thế nào qua bài thơ?- Vài nét về nghệ thuật của bài thơ? Ý nghĩa của văn bản?
12B4: Tự chọn Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm
Phân tích đoạn thơ :
 Trong anh và em hôm nay
 ...Làm nên Đất Nước muôn đời...
V. Rút kinh nghiệm