Giáo án môn Ngữ văn 12 tiết 10: Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc - Phạm Văn Đồng

GIÁO ÁN GIẢNG DẠY
 Tiết 10
 Lớp: 12. Môn: Ngữ văn
 Soạn ngày : 14/8/10 
. 	 	
NGUYỄN ĐÌNH CHIỂU, NGÔI SAO SÁNG
TRONG VĂN NGHỆ CỦA DÂN TỘC
Phạm Văn Đồng
I.MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: 
1. Kiến thức
- Những ý kiến sâu sắc, có lí, có tình của Phạm Văn Đồng về thân thế và sự nghiệp của Nguyễn Đình Chiểu
- Những giá trị lớn lao của thơ văn Nguyễn Đình Chiểu đối với thời đại bấy giờ và đối với ngày nay, đề càng thêm yêu quý con người và tác phẩm của nhà thơ lớn đó.
2. Kĩ năng
 - Hoàn thiện và nâng cao kĩ năng đọc hiểu văn bản nghị luận theo đặc trưng thể loại
 - Vận dụng cách nghị luận giàu sức thuyết phục của tác giả để phát triển các kĩ năng làm văn nghị luận
3. Tư tưởng , tình cảm
- Rèn luyện kĩ năng đọc hiểu văn nghị luận
II. THIẾT BỊ DẠU HỌC 
1.GV
 - SGK , SGV, Thiết kế giáo án lên lớp
* CÁCH THỨC TIẾN HÀNH:
 GV tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp gợi tìm, kết hợp các hình thức trao đổi thảo luận, trả lời các câu hỏi. 
HS :
 - SGK, SBT, Làm bài tập trước khi đến lớp
III. TIÊN STRÌNH LÊN LỚP
 1. ổn định lớp (1 phút)
 2.Kiểm tra bài cũ ( hình thức vấn đáp) 3p
Giữ gìn được sự trong sáng của tiếng Việt
 Gv nêu câu hỏi : 
Làm thế nào để giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt?
	HS thực hiện theo yêu cầu trước lớp và GV nhận xét đánh giá
 3. Giảng bài mới ( GV giới thiệu Lời vào bài và HS lắng nghe kết hợp SGK): 1p 
 Nguyễn Đình Chiểu từ lâu đã đi vào cuộc đời của mỗi người dân Nam Bộ va thơ ca của dân tộc. Đánh giá về những đóng góp của nhà thơ cũng có nhiều biểu hiện khác nhau, nhất là vào những năm chống Mĩ. Hôm nay, chúng ta cùng nhìn nhận lại vấ đề qua một bài viết của Phạm Văn Đồng.
4. Tổ chức dạy học ( 35 p)
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS
NỘI DUNG CẦN ĐẠT
Hoạt động : Hướng dẫn học sinh tìm hiểu những nét chính về tác giả và văn bản.
Mục tiêu 
Tìm hiểu và phát hiện những vấn đề cơ bản về tác giả và con người tác giả , sự đóng góp của tác giả trong văn học
Tổ chức thực hiện
- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu những nét chính về tác giả 
+ GV: Dựa vào phần Tiểu dẫn, nêu những nét chính về tác giả?
+ HS: Dựa vào sách giáo khoa và trả lời.
* Kết quả :
+ GV thuyết giảng:
1925: tham gia cách mạng
1926: bị địch bắt và đày ra Côn Đảo
1927: về nước hoạt động
1936: ra tù và tiếp tục hoạt động cách mạng
1945: tham gia chính phủ lâm thời
Sau đó, liên tục giữ những chức vụ quan trọng
* Kết luận chung :
- GV chốt ý chính : GV khẳng định 
 Như vậy, để viết được bài văn nghị luận tốt thì điều quan trọng nhất là phải có hiểu biết không chỉ về văn học mà còn cả về cuộc sống, có quan niệm đúng đắn về cuộc sống và con người. Trong tác phẩm này có những bài viết về Hồ Chí Minh, Nguyễn Trãi, Nguyễn Đình Chiểu...
- HS : tự ghi bài 
+ GV phát vấn :
 Nêu hoàn cảnh ra đời của bài viết?
+ HS: Dựa vào phần Tiểu dẫn và trả lời.
* Kết quả :
-- GV chốt ý
- HS tự ghi bài
Thao tác 2: Tìm hiểu bố cục văn bản.
+ GV: Bài nghị luận này có thể chia làm mấy phần? Nội dung chính của mỗi phần?
+ HS: Thảo luận chung 2 phút và trả lời.
* Kết quả :
- GV nhận xét và định hướng 
- HS theo dõi ghi nhận
I. Giới thiệu chung:
1. Tác giả: SGK
- Phạm Văn Đồng (1906 – 2000). 
- Quê: xã Đức Tân, huyện Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi.
- Tham gia hoạt động cách mạng từ rất sớm.
- Từng bị địch bắt, tù đày và từng giữ những chức vụ quan trọng của Đảng và chính quyền.
- Bên cạnh tư cách là nhà hoạt động chính trị, ông còn là một nhà giáo dục tâm huyết, nhà lí luận văn hoá văn nghệ lớn.
- Có những tác phẩm quan trọng về văn học nghệ thuật.
- Tác phẩm tiêu biểu: Tổ quốc ta, nhân dân ta và người nghệ sĩ.
2. Văn bản:
a. Hoàn cảnh ra đời:
- Nhân kỉ niệm ngày mất của nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu (3 – 7 – 1888), đăng trên tạp chí Văn học tháng 7 – 1963
- Hoàn cảnh năm 1963: Cuộc kháng chiến chống Mĩ ngày càng ác liệt. Phong trào đấu tranh chống đế quốc Mĩ của nhân dân miền Nam sôi nổi và rộng khắp.
Þ Bài viết ra đời nhằm cổ vũ phong trào yêu nước đang dấy lên mạnh mẽ đó.
2. Bố cục: 
- Phần mở bài: (Từ đầu đến “...cách đây hơn một trăm năm”)
à Nguyễn Đình Chiểu - nhà thơ lớn của dân tộc.
- Phần thân bài: (Tiếp theo đến “...văn hay của Lục Vân Tiên”) 
+ Luận điểm 1: Nguyễn Đình Chiểu là một nhà thơ yêu nước.
+ Luận điểm 2: Thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu.
+ Luận điểm 3: Đánh giá về Lục Vân Tiên, tác phẩm lớn nhất của Nguyễn Đình Chiểu.
- Phần kết bài: (Còn lại). 
à Đời sống và sự nghiệp của Nguyễn Đình Chiểu là một tấm gương sáng cho toàn dân tộc.
 Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu văn bản.
Mục tiêu :
Nhận thức được nội dung theo để đánh giá chính xác về NĐC là nhà thơ lớn của dân tộc
Học tập và giáo dục từ một người yêu nước để giáo dục tri thức của TN thế hệ trẻ
Tổ chức thực hiện
- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu phần mở bài của văn bản.
+ GV: Em hãy xác định câu văn nêu vấn đề của bài viết? Hiểu “lúc này” là thời điểm nào? Liên hệ với những hiểu biết về lịch sử dân tộc ta vào thời điểm ấy để giải thích?
+ HS: Tìm dẫn chứng và trả lời. Suy nghĩ và trả lời. 
* Kết quả
- GV tổng kết khái quát kiến thức cơ bản
- HS ghi bài 
+ GV gợi mở: 
Theo tác giả, những lí do nào làm “ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu” chưa sáng tỏ hơn trên bầu trời văn nghệ của dân tộc?
+ HS: Tìm dẫn chứng và trả lời
GV giảng bình
+ GV đặt vấn đề mở rộng:
Hãy nhận xét về cách đặt vấn đề của bài viết?
+ HS: Suy nghĩ độc lập và trả lời
* GV chốt ý và HS ghi bài
- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu phần thân bài của văn bản.
Bước 1: tìm hiểu luận điểm 1
+ GV nêu vấn đề: 
Tác giả đã giới thiệu những gì về Nguyễn Đình Chiểu? Trong phần giới thiệu này, tác giả muốn nhấn mạnh điều gì về Nguyễn Đình Chiểu?
 + HS: Tìm dẫn chứng và trả lời.
* Kết quả 
- GV nhận xét và định hướng chung
- Hs theo dõi ghi bài 
+ GV gợi mở:
 Tác giả đã giới thiệu cho ta biết khi sáng tác, Nguyễn Đình Chiểu đã dựa theo những quan điểm nào?
+ HS: xem văn bản và trả lời theo cách hiểu
* GV chốt ý
 GV phát vấn: 
Nguyễn Đình Chiểu có quan niệm như thế nào về văn chương?
+ HS: Tìm dẫn chứng và trả lời.
* Kết quả :
- GV định hướng chung
-HS ghi nhận
BƯỚC 2: Tìm hiểu luận điểm 2
+ GV: Trong phần đầu của luận điểm 2, Phạm Văn Đồng đã tái hiện lại điều gì? Tái hiện lại như vậy nhằm mục đích gì?
+ HS: Tìm dẫn chứng và trả lời Suy nghĩ và trả lời.
+ GV: Thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu có những đặc sắc gì?
+ HS: Phát biểu
* GV giảng bình và khái quát chung kiến thức cơ bản
+ GV: Tác giả dẫn lại nhiều đoạn trong bài văn tế nhằm mục đích gì?
+ HS: Suy nghĩ và trả lời
+ GV: Tác giả đã so sánh bài văn tế với tác phẩm nào?
+ HS: Tìm dẫn chứng và trả lời
* GV gợi mở: So sánh như vậy nhằm mục đích gì?
+ HS: Suy nghĩ và trả lời
+ GV: Phạm Văn Đồng đã dẫn thêm bài
 thơ Xúc cảnh nhằm mục đích gì?
+ HS: Suy nghĩ và trả lời
* GV gợi mở vấn đề: Phạm Văn Đồng đã nêu lên tên tuổi các nhà văn nhà văn lớn trong phong trào sáng tác lúc bấy giờ nhằm mục đích gì?
+ HS: Suy nghĩ và trả lời
GV định hướng chung
+ GV: Nhận xét về cách diễn đạt của tác giả trong luận điểm 2?
+ HS: Suy nghĩ và trả lời
GV chốt ý
Bước 3: Tìm hiểu luận điểm 3
+ GV nêu vấn đề:
 Phạm Văn Đồng đã nêu lên giá trị nội dung gì của tác phẩm Lục Vân Tiên?
+ HS: Tìm dẫn chứng và trả lời
* GV định hướng chung
+ GV: Lục Vân Tiên có những giá trị nghệ thuật gì?
+ HS: Tìm dẫn chứng và trả lời
GV định hướng Văn bản LVT.
+ GV gợi mở: 
Tác giả cũng đã nêu lên những hạn chế gì của tác phẩm Lục Vân Tiên?
+ HS: Tìm dẫn chứng và trả lời
+ GV: Tác giả nhắc lại như vậy nhằm mục đích gì?
+ HS: Suy nghĩ và trả lời.
GV định hướng chung
Thao tác 3: Hướng dẫn HS tìm hiểu phần kết thúc vấn đề
 + GV: Xác định câu văn có nội dung tổng kết về cuộc đời, thơ văn NĐC?
+ HS: Tìm dẫn chứng và trả lời.
+ GV: Qua lời tổng kết đó, tác giả muốn rút ra bài học gì?
+ HS: Suy nghĩ và trả lời.
* GV giảng bình và khái quát ý chính 
Hoạt động 6: Hướng dẫn học sinh tổng kết
Mục tiêu 
Hệ thống và đánh giá chung về nghệ thuật và nội dung của văn bản
Tổ chức thực hiện
- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tổng kết nghệ thuật bài văn
+ GV: Nhận xét về cách lập luận của bài viết?
+ HS: Suy nghĩ và trả lời.
* Kết quả
- GV gợi dẫn và khái quát ý
- HS tự ghi nhận
- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tổng kết nội dung bài văn
+ GV: Nhận xét, đánh giá về cách nhìn của tác giả về nhà thơ NĐC?
+ HS: Suy nghĩ và trả lời.
* Kết luận chung
- GV gọi HS đọc ghi nhớ bài trong SGK trang 54
- HS thực hiện đọc và ghi nhớ bài.
II. Đọc – hiểu văn bản:
1. Phần mở bài: 
Nguyễn Đình Chiểu – nhà thơ lớn của dân tộc
- Vấn đề: Nguyễn Đình Chiểu cần phải được nghiên cứu, tìm hiểu, đề cao hơn nữa
- “Lúc này”: Phong trào đấu tranh chống đế quốc Mĩ những năm 60 đang phát triển sôi sục, rộng khắp 
Þ Đề cao nhà thơ yêu nước Nguyễn Đình Chiểu có ý nghiã quan trọng, cổ viên động viên tinh thần yêu nước.
- Hai lí do làm cho ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu chưa sáng tỏ hơn trong bầu trời văn nghệ dân tộc:
+ Chỉ biết Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của Lục Vân Tiên và hiểu tác phẩm này khá thiên lệch về nội dung và nghệ thuật.
+ Còn rất ít người biết thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu.
Þ Cách đặt vấn đề độc đáo: nêu vấn đề, lí giải nguyên nhân. Cách so sánh giàu hình ảnh, cụ thể, giàu tính hình tượng “Ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu”, “bầu trời văn nghệ dân tộc”, “Trên trời có những vì sao ... càng thấy sáng”.
 2. Phần thân bài: Cuộc đời và con người Nguyễn Đình Chiểu
* Luận điểm 1: Nguyễn Đình Chiểu là một nhà thơ yêu nước
- Luận cứ 1: Cuộc đời Nguyễn Đình Chiểu:
+ Là nhà nho, sinh trưởng ở Đồng Nai
+ Bị mù, viết thơ vă phục vụ kháng chiến
+ Thơ văn ghi lại: tâm hồn trong sáng và cao quý; thời kì khổ nhục nhưng vĩ đại của dân tộc.
+ Nhấn mạnh khí tiết:
“Sự đời thà khuất đôi tròng thịt
Lòng đạo xin tròn một tấm gương”
à Đời sống và hoạt động của Nguyễn Đình Chiểu là một tấm gương anh dũng.
- Luận cứ 2: Quan điểm sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu
 + Thơ văn mang tính chiến đấu:
“Học theo ngòi bút chí công
Trong thi cho ngụ tấm lòng Xuân thu”
“Chở bao nhiêu đạo thuyền không khẳm,
Đâm mấy thằng gian bút chẳng tà”
 + Khinh miệt bọn lợi dụng văn chương để làm việc phi nghĩa:
“Thấy nay cũng nhóm văn chương,
Vóc dê da cọp khôn lường thực hư”
 à Cuộc đời và thơ văn của ông là của một chiến sĩ hi sinh, phấn đấu vì nghĩa lớn.
* Luận điểm 2: Thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu 
- Luận cứ 1: 
 + Phạm Văn Đồng đã tái hiện lại các phong trào yêu nước của nhân dân
à Thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu phát sinh và phát triển trong nguồn mạch 
 + Sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu là tấm gương phản chiếu lịch sử: ngợi ca và khóc thương cho những anh hùng thất thế
à Phần lớn là những bài văn tế
- Luận cứ 2: Đánh giá về Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc
 + Dẫn lại nhiều đoạn trong bài văn tế
à Tác phẩm đã làm rung động người đọc trước hình tượng người nghĩa sĩ nông dân.
 + So sánh với Bình Ngô đại cáo:
à Khẳng định giá trị to lớn của bài văn tế: xây dựng được bức tượng đài bất tử về người anh hùng nông dân – nghĩa sĩ.
 + Dẫn lại bài thơ Xúc cảnh
à Nguyễn Đình Chiểu còn có những đoá hoa, những hòn ngọc rất đẹp, khác tạo nên diện mạo phong phú cho vẻ đẹp thơ văn yêu nước 
 + Phong trào kháng Pháp lúc bấy giờ còn làm nảy nở nhiều nhà văn , nhà thơ lớn
à Nguyễn Đình Chiểu là lá cờ đầu, là ngôi sao sáng nhất
=> Văn viết rõ ràng, lý lẽ và dẫn chứng đầy đủ: giúp cho người đọc nhận thấy được vẻ đẹp đáng kinh trong con người và thơ văn Nguyễn Đình Chiểu
* Luận điểm 3: Đánh giá về Lục Vân Tiên
 - Luận cứ 1: Giá trị nội dung:
+ Ca ngợi chính nghĩa, những đạo đức đáng quý trọng ở đời, ca ngợi những con người trung nghĩa
+ Những đạo nghĩa được đề cao trong Lục Vân Tiên gần với đạo đức của nhân dân
- Luận cứ 2: Giá trị nghệ thuật:
 + Chuyện kể, chuyện nói
 + Lời văn nôm na, giản dị, dễ hiểu, dễ nhớ, dễ truyền đạt
- Hạn chế:
 + Nội dung: những giá trị đạo đức có một phần đã lỗi thời
 + Nghệ thuật: có những chỗ lời văn không hay lắm
à do hoàn cảnh thực tế (nhà thơ bị mù. 
Khẳng định và nâng cao: Lục Vân Tiên có giá trị không chỉ ở nội dung mà còn ở “văn hay” của nó.
3. Kết thúc vấn đề:
 - Luận điểm: “Đời sống...người chiến sĩ trên mặt trận văn hoá và tư tưởng” 
 - Bài học sâu sắc:
 + Vai trò của người chiến sĩ trên mặt trận văn hoá tư tưởng
 + Vai trò to lớn của văn học đối với đời sống
 + Tưởng nhớ đến Nguyễn Đình Chiểu: một con người anh dũng, ngôi sao sáng trong văn nghệ dân tộc
III. Tổng kết:
1. Nghệ thuật:
 Bố cục chặt chẽ, lập luận và cách lập luận sáng sủa, có sức thuyết phục; văn phong trong sáng, giàu cảm xúc, hấp dẫn người đọc.
2.Nội dung:
 - Bài viết khẳng định vẻ đẹp con người và những giá trị cơ bản của thơ văn NĐC; định hướng cho người đọc khi nghiên cứu tiếp cận tác giả
 - Ghi nhớ ( SGK/ 54)
 5. Củng cố bài : 3p
 GV hướng dẫn HS củng cố bài:
 - Đọc kĩ văn bản, tìm và phân tích yếu tố nghệ thuật đặc sắc trong văn bản.
 - Nắm được hệ thống luận điểm, luận cứ của bài văn.
 6. Dặn dò :2p
 GV hướng dẫn chuẩn bị bài và tự học ở nhà
 - Chuẩn bị bài mới: 
 Ñoïc theâm:
 MẤY Ý NGHĨ VỀ THƠ – N. Đình Thi
ĐÔ-XTÔI-ÉP-XKI – X.Xvai-Gơ 
 Câu hỏi: Trả lời các câu hỏi sau các văn bản đọc thêm.